Στην περίοδο της γερμανικής Κατοχής στην Ελλάδα, που διήρκησε από τον Απρίλιο του 1941 μέχρι τον Οκτώβριο του 1944, η Ελλάδα υπέστη αναλογικά τις περισσότερες ανθρώπινες απώλειες και καταστροφές από κάθε άλλη μη σλαβική χώρα στην κατεχόμενη Ευρώπη. Παρότι διεθνώς δεν είναι συνειδητό το μέγεθος της καταστροφής, οι επιπτώσεις της Κατοχής είναι ζωντανές μέχρι σήμερα στη συλλογική μνήμη της χώρας.
Παρόλο που οι επιπτώσεις εκείνης της περιόδου επιβιώνουν ακόμα στη συλλογική μνήμη, παρατηρούμε ένα παράδοξο: η ιστοριογραφία για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο εμπλουτίζεται συνεχώς, ωστόσο διεθνείς ερευνητές, όπως ο Γερμανός ιστορικός Dieter Pohl, διαπιστώνουν ότι διεθνώς πολύ λίγα πράγματα είναι γνωστά γύρω απ’ την γερμανική Κατοχή στην Ελλάδα. Τα Βαλκάνια, και ιδιαίτερα η Ελλάδα, αποτελούν ουσιαστικά άγνωστο έδαφος στο μεγάλο χάρτη της ναζιστικής Κατοχής στην Ευρώπη.´
Λίγους μήνες μετά την είσοδο των Γερμανών στην Αθήνα (27 Απριλίου 1941), η πρωτεύουσα οδηγήθηκε σε αφανισμό λόγω της έλλειψης τροφίμων και η πείνα έπληξε τις ασθενέστερες τάξεις, τα παιδιά και τους ηλικιωμένους. Στην πρωτεύουσα την περίοδο 1941 – 1942 πέθαναν από τον λιμό κατά προσέγγιση 45.000 άνθρωποι, ενώ στη Θεσσαλονίκη το χρονικό διάστημα 1942 – 1943 απεβίωσαν από ασιτία – σε συνδυασμό και με την ελονοσία – περίπου 5.000 άνθρωποι.
Στην ελληνική συλλογική μνήμη η οδύνη του λιμού παραμένει ένα από τα ισχυρότερα μελανά στοιχεία της γερμανικής κατοχής.
Το έργο «Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα» περιλαμβάνει ένα ψηφιακό Αρχείο με 93 συνεντεύξεις Ελληνίδων και Ελλήνων μαρτύρων από την περίοδο της γερμανικής Κατοχής στην Ελλάδα, καθώς και μία Εκπαιδευτική Πλατφόρμα που δημιουργήθηκε με βάση το υλικό των προφορικών μαρτυριών του αρχείου
´
Για ποιους λόγους η 12η Οκτωβρίου, που είναι η ημέρα απελευθέρωσης της Αθήνας από τους Ναζί, καταδικάστηκε στη λησμονιά και ζει στη σκιά της εθνικής επετείου της 28ης Οκτωβρίου – Ο ρόλος του εμφυλίου και της Αντίστασης.
Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες που κατακτήθηκαν από τις δυνάμεις του Άξονα στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, η επάνοδος στη μεταπολεμική πολιτική ομαλότητα επιχειρήθηκε μέσα από τη δημιουργία ενός επίσημου εθνικού αφηγήματος για την περίοδο της Κατοχής. Το κύριο χαρακτηριστικό αυτών των εθνικών αφηγημάτων ήταν η προβολή του μαζικού χαρακτήρα που είχε η Αντίσταση των κατεχόμενων λαών ενάντια στο φασισμό και η υποβάθμιση των σκοτεινών πτυχών της περιόδου (πολιτική και οικονομική συνεργασία με τους κατακτητές, εξόντωση των Εβραίων και άλλων στιγματισμένων πληθυσμιακών ομάδων κτλ.).
Στην ελληνική περίπτωση, η διαδικασία αυτή, δηλαδή της επανόδου στη με ταπολεμική ομαλότητα με βάση ένα ενωτικό εθνικό αντιστασιακό αφήγημα, έλαβε διαφορετικό χαρακτήρα, εξαιτίας του Εμφυλίου και των συνεπειών του.
´Από τη λήξη του Εμφυλίου και τουλάχιστον μέχρι την πτώση της Χούντας το 1974 επιβλήθηκε στους ηττημένους, και παράλληλα κύριους εκφραστές του αντιστασιακού κινήματος στην Ελλάδα, ένα καθεστώς κοινωνικού και πολιτικού αποκλεισμού. Έτσι, η απουσία του εαμικού σκέλους του αντιστασιακού κινήματος δεν επέτρεπε τη δημιουργία ενός συμπαγούς εθνικού αφηγήματος με ενωτικό χαρακτήρα, οδηγώντας σε μια παρατεταμένη σιωπή για την περίοδο της δεκαετίας του 1940.
(Η μνήμη της εαμικής Αντίστασης στην Αθήνα Το πολιτικό πλαίσιο καθορισμού της μνήμης Μενέλαος Χαραλαμπίδης)
Επιπλέον πηγές: https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/object/1449729/file.pdf Επίσημες πολιτικές μνήμης Πολιτική χρήση και εργαλειοποίηση του παρελθόντος
«Ο εορτασμός της 28ης Οκτωβρίου είχε ξεκινήσει στην Αθήνα ήδη από τον πρώτο χρόνο του πολέμου» εξηγεί ο ομότιμος καθηγητής Νεότερης Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Αντώνης Λιάκος. «Οι εκδηλώσεις μνήμης και τιμής για την απώθηση των Ιταλών που ήταν μαζικές είχαν καθιερωθεί από το ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ και τις αντιστασιακές οργανώσεις, οι οποίες, όπως μπορεί κανείς να αντιληφθεί, καταδιώκονταν γι’ αυτές τους τις κινήσεις από τους Γερμανούς».Ναι, ήταν το δίχως άλλο γενναίο αλλά και ευφυές ένας λαός που από τον Απρίλιο του 1941 είχε κατακτηθεί από τους Ναζί να θυμάται και να γιορτάζει τη θριαμβική απόκρουση που πέτυχε επί των Ιταλών το 1940, να ανακαλεί τους λόγους που αντιστάθηκε και συνέχιζε να αντιστέκεται, να τονώνει το φρόνημα και να ανατροφοδοτεί την πίστη του για την ελευθερία.Μάλιστα έως το 1944 και τον πρώτο επίσημο εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου στην ελεύθερη πια Αθήνα με πρωθυπουργό της κυβέρνησης εθνικής ενότητας τον Γεώργιο Παπανδρέου το αφήγημα της επετείου ήταν ενιαίο – αντλούσε και αναφερόταν δηλαδή τόσο στον πόλεμο του αλβανικού μετώπου όσο και στην κατοπινή δράση της Αντίστασης κατά των Γερμανών. Με άλλα λόγια, οι δύο επέτειοι, της έναρξης και του τέλους του πολέμου, ήταν για εκείνη τουλάχιστον τη χρονιά ταυτισμένες.(Πηγη το ΒΗΜΑ)
