Μια αναφορά σε έθιμα του τόπου μας
Η εορτή των Θεοφανείων μαζί με την εορτή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου έρχονται να επιστεγάσουν το λεγόμενο Δωδεκαήμερο, που ξεκίνησε από την μεγάλη γιορτή των Χριστουγέννων. Κατά την διάρκεια των ημερών αυτών λαμβάνουν χώρα στην Εκκλησία διάφορες τελετές οι οποίες, σε συνδυασμό με τα έθιμα του λαού μας, δημιουργούν ένα εορταστικό κλίμα.
Η παραμονή των Φώτων σηματοδοτεί το τέλος της περιόδου που οι καλικάντζαροι, τα μικρά και πονηρά δαιμόνια της λαϊκής παράδοσης, βρίσκονται στον επάνω κόσμο. Από την παραμονή των Χριστουγέννων έως τις 6 Ιανουαρίου, οι καλικάντζαροι ανεβαίνουν στη γη, προκαλώντας αναστάτωση με τα πειράγματα και τις κατεργαριές τους.
Με τον αγιασμό των νερών και την τελετή των Θεοφανίων, επιστρέφουν στον κάτω κόσμο, αφήνοντας πίσω τους γαλήνη και καθαρότητα.
Οι Καλικάντζαροι και η Παράδοση
Οι καλικάντζαροι, γνωστοί και ως Καρκατζούλια ή Σκαρκατζούλια σε διάφορες περιοχές, θεωρούνται πλάσματα του Κάτω Κόσμου. Όλο τον χρόνο, σύμφωνα με την παράδοση, προσπαθούν να κόψουν τους στύλους που στηρίζουν τη γη. Με την έλευση των Χριστουγέννων, όμως, ανεβαίνουν στον επάνω κόσμο για να διασκεδάσουν και να πειράξουν τους ανθρώπους.
Αν και κακόβουλοι, δεν είναι επικίνδυνοι. Η εμφάνισή τους χαρακτηρίζεται από παραμορφώσεις: κουτσοί, στραβοί, μονόφθαλμοι ή μονοπόδαροι, γεμάτοι ελαττώματα που αντανακλούν τη φύση τους.
Μια συνήθεια που κρατούσε όλο το Δωδεκαήμερο στη Λέσβο ήταν ότι πλύση στο διάστημα αυτό δεν έβαζαν οι νοι κοκυρές Ακόμα δεν έβγαζαν τη στάχτη μέσα από τα σπίτια τους για να μη βγει έξω, έλεγαν, το μπερεκέτι (πλούτος, αφθονία) του σπιτιού. Τη φύλαγαν κάπου και όταν περνούσε το Δωδεκαήμερο θα την έριχναν στα σκουπίδια. Δεν το είχαν σε καλό να βγαίνουν τις νύχτες και να βραδιάζονται σε ξένο σπίτι. Γι’ αυτό κι όταν είχε ξένο πράμα κάποιος στο σπίτι του, κοίταζε να το γυρίσει όσο μπορούσε πιο γρήγορα. Σαν δανειζόσουν το σίδερο ή το καβουρδιστήρι της γειτόνισσας ή ότι άλλο πράμα του νοικοκυριού της, θα ‘πρεπε να το επιστρέψεις προτού να ‘ρθει το βράδυ, γιατί αλλιώτικα θα έστελναν να σου το γυρέψουν κι εσύ θα ντροπιαζόσουν.
Πώς Διώχνουμε τους Καλικάντζαρους
Η αποχώρησή τους από τον επάνω κόσμο γίνεται με την ευλογία και τον αγιασμό που πραγματοποιείται την ημέρα των Φώτων. Ο αγιασμός, που ψάλλεται από τον ιερέα, θεωρείται το ισχυρότερο «όπλο» κατά των καλικάντζαρων.
- Αγιασμός των σπιτιών: Οι οικογένειες ραντίζουν με τον μεγάλο και τον μικρό αγιασμό τις γωνιές των σπιτιών, απομακρύνοντας κάθε κακό.
- Καθαρισμός της στάχτης: Η στάχτη από το τζάκι, που θεωρείται μολυσμένη από τους καλικάντζαρους, πετιέται σε μέρος που δεν πατιέται.
- Ευλογία των χωραφιών: Αγιασμός ρίχνεται στα χωράφια για καλή σοδειά και προστασία από το κακό.
Την παραμονή των Φώτων, οι καλικάντζαροι αποχωρούν για τον Κάτω Κόσμο, τραγουδώντας τους χαρακτηριστικούς στίχους:
«Φεύγετε, να φεύγουμε,
τι έρχεται ο τρελόπαπας
με την αγιαστούρα του
και με τη βρεχτούρα του.
Μας άγιασε, μας έβρεξε
και μας εκατέκαψε.»
Σημασία της Παράδοσης
Η αποχώρηση των καλικάντζαρων είναι ένα σημαντικό στοιχείο της ελληνικής λαϊκής παράδοσης. Η ημέρα των Φώτων και τα έθιμα που τη συνοδεύουν, όπως ο αγιασμός των νερών, φέρνουν ένα αίσθημα κάθαρσης και ανανέωσης, σηματοδοτώντας τη νίκη του καλού επί του κακού.
