Της Παγώνας Λαψάτη
Καταπράσινη, πολυπολιτισμική, απρόβλεπτη, ειλικρινής, αντιστέκεται -ακόμα- στον μαζικό τουρισμό, γοητεύοντας τον επισκέπτη με την αφτιασίδωτη ομορφιά της. Αφεθείτε και θα σας προσφέρει απλόχερα τις χάρες της: καλό φαγητό, δοτικούς χαμογελαστούς ανθρώπους, όμορφες παραλίες, τόπους με ιστορία.
1.Ένα δάσος αποκαλύπτει την ιστορία του Αιγαίου
Μπορεί στo Πάρκο του Απολιθωμένου Δάσους και στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους ( Τ/ 22530-54434) στο Σίγρι να εκτίθεται η γεωλογική ιστορία της λεκάνης του Αιγαίου τα τελευταία 20 εκατομμύρια χρόνια, ωστόσο ολόκληρη η Λέσβος έχει ενταχθεί στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων της UNESCO και έχει ανακηρυχθεί Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης.
Στην περιήγησή σας τόσο μέσα στο πάρκο και στο μουσείο, όσο και στις απολιθωματοφόρες θέσεις κατά μήκος της διαδρομής Καλλονής – Σιγρίου, όπου πολλά γεωολογικά μνημεία (απολιθωμένοι κορμοί) παραμένουν στη θέση όπου βρέθηκαν, θα διαπιστώσετε ότι πριν από εκατομμύρια χρόνια η σημερινή Λέσβος ήταν ένα ημιτροπικό μέρος με πλούσια βλάστηση. Αποτελούνταν, δηλαδή, από φοίνικες, κανελόδεντρα, γκίνγκο, σεκόιες, πρωτογενείς μορφές πεύκων, βελανιδιές, και άλλα είδη που εξαφανίστηκαν και δεν έχουν αναγνωριστεί. Τα ευρήματα από την ανασκαφική έρευνα αλλά και αυτά που ήρθαν στο φως κατά τη διάρκεια έργων υποδομής (δρόμοι, κ.λπ.) είναι εξαιρετικά σημαντικά – λόγω της σπανιότητας τους – , καθώς περιλαμβάνουν όρθιους κορμούς, ριζικά συστήματα μεγάλων δέντρων που περιπλέκονται, κλαδιά, φύλλα που άφησαν το αποτύπωμά τους πάνω σε πετρώματα, κ.ά. Τα στοιχεία που συλλέγονται είναι σπουδαία όχι μόνο για τις πληροφορίες που μας δίνουν για τη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής, αλλά και για τις κλιματικές συνθήκες ή την ηφαιστειακή δραστηριότητα – η οποία δημιούργησε το Απολιθωμένο Δάσος.
Η θέση Μπαλή Αλώνια αποτελεί το πρώτο υπαίθριο πάρκο επίσκεψης του Απολιθωμένου Δάσους (1987). Εκεί έχει βρεθεί ο υψηλότερος μέχρι σήμερα “ιστάμενος κορμός” απολιθωμένου δένδρου σε ολόκληρη την Ευρώπη. Πρόκειται για πρόγονος της σύγχρονης σκόιας και έχει ύψος 7,02 μ. Και περίμετρο 8,58 μ.
Tip: Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας πραγματοποιεί εκπαιδευτικές δράσεις και προγράμματα.
2. Βιομηχανική κληρονομιά
Ο Κόλπος της Γέρας, στο νοτιοανατολικό κομμάτι του νησιού, είναι ο ένας από τους δύο μεγάλους κόλπους που καθορίζουν το σχήμα της Λέσβου. Έδρα του δημοτικού διαμερίσματος είναι ο Παπάδος, όπου θα επισκεφτείτε το Μουσείο Ελαιοτριβείο Βρανά. Ένα από τα πρώτα ατμοκίνητα εργοστάσια της Λέσβου (1887), που σήμερα στεγάζει μια αντιπροσωπευτική συλλογή μηχανολογικού εξοπλισμού μαζί με πήλινα πιθάρια (αποθήκευσης), μεταλλικά λαγήνια (δοχεία μεταφοράς λαδιού), τσουπιά (σακιά) και άλλα είδη, αναβιώνοντας τη διαδικασία παραγωγής ελαιολάδου κατά τον 19ο αι. Στην πορεία το χωριό απέκτησε πέντε λιοτρίβια, ενώ άρχισε και η εξαγωγή λάδι από το λιμάνι στο Πέραμα. Τα κουφάρια από τα παλιά κτίρια (π.χ. βυρσοδεψείο) στον παραλιακό δρόμο μαρτυρούν την οικονομική άνθηση που γνώρισε ο τόπος. Περισσότερες πληροφορίες: vranamuseum.gr
Μουσείο Ελαιοτριβείο Βρανά
3. Γαστρονομικές εμπειρίες
Λέγεται ότι το νησί είχε ονομαστεί από τους Οθωμανούς το “περιβόλι της αυτοκρατορίας”, λόγω της αφθονίας των προϊόντων του. Η εγγύτητα με τις ακτές της Μικράς Ασίας και τις παλιές Σμυρνιές επηρέασε σε βάθος την τοπική κουζίνα και τις παραδόσεις του. Η Λέσβος παραμένει γνωστή ως τις μέρες μας για το λάδι, τα ΠΟΠ τυριά (λαδοτύρι, φέτα, κασέρι), τα ψάρια και τα θαλασσινά (φρέσκα και παστά ως μεζές), το μέλι και το ούζο της, που θα απολαύσετε όπου κι αν καθίσετε για φαγητό στο νησί.
Ωστόσο, δύο οικισμοί της έχουν συνδέσει απόλυτα το όνομά τους με τα προϊόντά τους: Το Πλωμάρι, η ”πρωτεύουσα του ούζου”, διαθέτει οικογενειακές ποτοποιίες με παράδοση από τον 19ο αιώνα, που σήμερα στοχεύουν στην παγκόσμια αγορά, με εξαγωγές σε όλο τον κόσμο, δίνοντας στο ούζο τη θέση που του αξίζει ανάμεσα στα άλλα αποστάγματα. Με σύγχρονους άμβυκες, γλυκάνισο από το Λισβόρι, που βρέχεται από τη θάλασσα της Καλλονής, νερό από τις πηγές του Σεδούντα, και άλλους συνδυασμούς υλικών που αποτελούν τη μυστική συνταγή τους, τα αποστακτήρια στο Πλωμάρι γεμίζουν τα μπουκάλια τους με τα αρώματα του Αιγαίου. Κάντε οπωσδήποτε μια επίσκεψη στις ποτοποιίες Βαρβαγιάννη (varvayanni.com/) και Ισιδώρου Αρβανίτη (ouzoplomari.gr), για ξενάγηση και απευθείας αγορές.
Η Καλλονή είναι πλέον μια σύγχρονη κωμόπολη, όμως ο παραλιακός οικισμός της Σκάλας παραμένει γραφικός και ξακουστός για τη σαρδέλα που αλιεύεται στον κόλπο της Καλλονής. Εκτός από τις παστές σαρδέλες, άλλα τοπικά εδέσματα που πρέπει να δοκιμάσετε είναι οι γαρίδες με σάλτσα ντομάτας και φέτα, οι αντζούγιες και η λακέρδα παστά, τα καλαμάρια γεμιστά, τα χτένια πιλάφι, ο γαύρος μαρινάτος. Από το τραπέζι των ντόπιων δεν λείπουν, επίσης, οι γεμιστοί κολοκυθανθοί, τα ντολμαδάκια, τα γεμιστά κρεμμύδια και οι γκιουζλεμέδες (τυροπιτάκια).
To Πλωμάρι, η πρωτεύουσα του ούζου | Φωτο: Shutterstock
Εξίσου δημοφιλές είναι και το αλάτι από τις Αλυκές της περιοχής. Μάλιστα, τόσο στους ντόπιους συνεταιρισμούς όσο και σε διάφορα σημεία του νησιού, θα βρείτε συσκευασίες αλατιού με φρέσκα μυρωδικά, βότανα, μπαχαρικά κ,ά. Δοκιμάστε τα Olisticon Lemon mix, Olisticon Aegean herbs ή το πιο ιδιαίτερο Olisticon Black sea salt (με βρώσιμο ενεργό άνθρακα) ergagisaigaiou.gr.
Tip: Στους αγροτικούς συνεταιρισμούς γυναικών θα βρείτε ποικιλία προϊόντων, όπως το φημισμένο τραχανά Λέσβου, παξιμάδια, λικέρ, γλυκά κουταλιού, κ.ά. Δοκιμάστε γλυκό συκαλάκι και ατζούρι (που είναι γλυκό και δροσερό σαν αγγούρι) από το Συνεταιρισμό Γυναικών Μεσοτόπου (Τ/22530-96390), αμυγδαλωτά και χυλοπίτες από το Συνεταιρισμό Γυναικών Παρακοίλων (Τ/22530-94441), κ.ά.
4. Ναοί, εκκλησίες, μοναστήρια
Το χωριό Μανταμάδος αποτελεί θρησκευτικό κέντρο του νησιού, καθώς εκεί τιμάται ο Ταξιάρχης, προστάτης της Λέσβου. Ιδιαίτερα γνωστή είναι και η Ιερά Μονή του Αγίου Ραφαήλ, μέσα στους ελαιώνες της Θερμής, που σήμερα τιμά τη μνήμη των αγίων μαρτύρων Ραφαήλ, Νικολάου και Ειρήνης. Ο Ιερός Ναός του Αγίου Θεράποντος στη Μυτιλήνη δεσπόζει πάνω από τον παραλιακό της πόλης. Μεγαλοπρεπής εξωτερικά και εσωτερικά, και με έναν τρούλο που ξεχωρίζει πάνω από τις στέγες της πολης. Δείτε επίσης το μητροπολιτικό ναό του Αγίου Αθανασίου με το εντυπωσιακό καμπαναριό, χτισμένο με κόκκινη πέτρα από τη Μικρά Ασία. Στην Αγιάσο επισκεφτείτε την εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, με τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Βρεφοκρατούσας. Περιηγηθείτε στο εκκλησιαστικό μουσείο και απολαύστε τα γραφικά καλντερίμια του χωριού με έναν περίπατο ή απολαμβάνοντας έναν καφέ στη χόβολη με συνοδεία γλυκό του κουταλιού (Καφέ Γιαννάκης, Τ/ 22520-22330). Αναζητήστε, επίσης, στο Πλωμάρι την Παναγιά Κρυφτή και τον Άγιο Ισίδωρο, στην Πέτρα την Παναγιά τη Γλυκοφιλούσα, χτισμένη πάνω σε ένα ψηλό βράχο, και στο όρος Όρδυμνος, στη δυτική Λέσβο, την ιστορική μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, φρουριακής αρχιτεκτονικής. Στη Γέρα, στο χωριό Παπάδος, δείτε την εκκλησία του Αγίου Ερμόλαου, χτισμένη το 1911.
5. Παραδοσιακοί οικισμοί
Στην πρωτεύουσα του νησιού Μυτιλήνη περιηγηθείτε στη συνοικία Κιόσκι, πάνω από το κάστρο -ένα από τα πιο καλά διατηρημένα της Μεσογείου-, για να θαυμάσετε τα εντυπωσιακής αρχιτεκτονικής αρχοντικά. Στο ιστορικό κέντρο αναζητήστε το Βαλιδέ Τζαμί του 1615 αλλά και το νεοκλασικό που στεγάζει το Γυμνάσιο και το Λύκειο, χτισμένο μεταξυ 1888-1890. Στο κομμάτι αυτό, πάνω από την προκυμαία, που οι ντόπιοι αποκαλούν “αγορά” θα βρείτε μια ενδιαφέρουσα μείξη από κτίρια διαφορετικών εποχών και καταστήματα με διαφορετικές χρήσεις (αντίκες, βιβλιοπωλεία, σύγχρονα εμπορικά, παλιές βιοτεχνίες, κ.ά.) που κάνει τη βόλτα να μοιάζει με ταξίδι στο χρόνο. Η μεσαιωνική πολιτεία της Μήθυμνα (Μόλυβος) ξεχωρίζει για τα γραφικά καλντερίμια, το χρώμα και την ανόθευτη ομορφιά της. Δείτε το σπίτι του Ηλία Βενέζη στην Εφταλού και το αρχοντικό Κράλλη, που στεγάζει παράρτημα της Σχολής Καλών Τεχνών. Λίγο πριν την Αγιάσο, κάντε μια στάση στην Καρήνη, όπου βρίσκεται το πλατάνι, στο εσωτερικό του οποίου λέγεται ότι κατοικούσε ο ζωγράφος Θεόφιλος. Γνωρίστε τον παραδοσιακό οικισμό της Συκαμινιάς (Συκαμιά), στη βόρεια καταπράσινη πλευρά του όρους Λεπέτυμνου, και τη Σκάλα Συκαμνιάς, το εξίσου γραφικό ψαροχώρι της. Η Ερεσός, γενέτειρα της φημισμένης λυρικής ποιήτριας Σαπφούς, με τον καταπράσινο εύφορο Κάμπο και τον Γιαλό, είναι από πιο σημαντικά τουριστικά θέρετρα του νησιού. Τόπος με ιδιαίτερα αρχιτεκτονήματα είναι η Βατούσα, στα δυτικά του νησιού. Επισκεφτείτε το αρχοντικό Γώγου που στεγάζει το Λαογραφικό Μουσείο (Τ/22530-51224). Θαυμάστε τα κτίρια του Παλαιού Παρθεναγωγείου και του Δημοτικού σχολείου.
Σκάλα Συκαμιάς | Φωτο: Shutterstock
6. Υγροβιότοποι – παρατήρηση πουλιών
Η Λέσβος έχει την πλουσιότερη ορνιθοπανίδα από όλα τα νησιά του Αιγαίου, στοιχείο που την έχει αναδείξει ως μια από τις καλύτερες περιοχές παρατήρησης πουλιών στην Ευρώπη. Σε αυτό συμβάλλουν, α) η θέση του νησιού στην Ανατολική Mεσόγειο, στη μέση των διαδρομών που διασχίζουν τα πουλιά από την Ανατολική Ευρώπη και τη Mικρά Ασία, και β) οι 56 φυσικοί υγρότοποι και οι 7 τεχνητοί, που προσφέρουν τεράστια ποικιλία βιότοπων.
Από τις πιο σημαντικές περιοχές για παρατήρηση είναι: η περιοχή του Oλύμπου, η Kαλλονή, ο Kόλπος της Γέρας, το Πρινοβούνι, η περιοχή Aκρασίου, γύρω από τα Bατερά, η περιοχή Λεπέτυμνου, η Aγιάσος, το Σίγρι, η Eρεσός, η Πέτρα, η Σκάλα Πολιχνίτου, κ.ά. Μερικά από τα είδη που θα δείτε είναι: φλαμίνγκο, μαύρο και λευκό πελαργό, σταχτοτσικνιά, νησιώτικη πέρδικα, τουρλίδα, φιδαετό, κιρκίρι, καλομακανά, κορμοράνο, αλκυόνη, χαλκόκοτα, κ.ά.
Αρωγοί της προσπάθειας ανάδειξης και ενημέρωσης αυτής της δραστηριότητας είναι οι επιστήμονες του Κέντρου Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης Καλλονής, που συγκεντρώνουν, ενημερώνουν, δημοσιεύουν στοιχεία για τα είδη που παρατηρούνται στις θέσεις ενδιαφέροντος. Περισσότερες πληροφορίες στο lesvosbirds.gr.
7. Η Λέσβος της τέχνης και του πολιτισμού
Σημαντικό λιμάνι του Αιγαίου και κοιτίδα διαφορετικών πολιτισμών, η Μυτιλήνη ανέδειξε την πολιτιστική κληρονομιά της και διέσωσε τις παραδόσεις της. Μη φύγετε από την πόλη χωρίς να επισκεφτείτε το Μουσείο Τεριάντ, στην περιοχή Βαρειά. Το Μουσείο-Βιβλιοθήκη στεγάζει το εκδοτικό έργο του Λέσβιου τεχνοκριτικού Στρατή Ελευθεριάδη-Τεριάντ, που περιλαμβάνει 26 τεύχη του εμβληματικού περιοδικού τέχνης Verve (1937-1960), με συνεργάτες λογοτέχνες και εικαστικούς όπως οι Πολ Κλοντέλ, Αντρέ Ζιντ, Πολ Βαλερί, Ματίς, Μπρακ, Μπονάρ, κ.ά., καθώς και τα Βιβλία των Καλλιτεχνών, επτά τόμους με συνεργάτες κορυφαίους καλλιτέχνες του μοντερνισμού (Πικάσο, Σαγκάλ, Λεζέ, κ.ά.). Διαθέτει επίσης μια μικρή συλλογή από πίνακες Ελλήνων ζωγράφων (Θεόφιλου, Τσαρούχη, Κανέλλη κ.ά.).
– Μουσείο Θεόφιλος: Ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος (1868-1934) έζησε για χρόνια μακριά από τη Μυτιλήνη, στη Σμύρνη και έπειτα περιπλανώμενος στα βουνά του Πηλίου, διηγούνταν ιστορίες και ζωγράφιζε. Επιστρέφοντας στη γενέτειρά του συνέχισε να ζωγραφίζει με το δικό του μοναδικό αυθόρμητο και ευαίσθητο τρόπο ερωτευμένες κοπέλες, παλικάρια, ναυμαχίες, ειδυλλιακές σκηνές. Από τους πρώτους που αναγνώρισαν την καλλιτεχνική αξία του, ο Τεριάντ ζήτησε από τον Θεόφιλο να εκφραστεί πάνω στον καμβά – όχι στους τοίχους, τα παραθυρόφυλλα, και άλλες επιφάνειες που χρησιμοποιούσε συνήθως. Οι 86 πίνακες που συγκέντρωσε ο Τεριάντ αποτελούν σήμερα τη συλλογή του Δημοτικού Μουσείου Θεόφιλος (Τ/22510-41644, καθημερινά 08:30-14:30, Σαββατοκύριακα, από 1η Ιουνίου έως 30 Σεπτεμβρίου, 09:00-13:30).
Σε απόσταση 37 χλμ. από τη Μυτιλήνη το χωριό Μανταμάδος φημίζεται για την τέχνη της αγγειοπλαστικής, που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά. Οι πήλινες στάμνες που παράγονταν εδώ, τα φημισμένα “κουμάρια” εξάγονταν μέχρι τη δεκαετία του 1950 σε ολόκληρη την Ελλάδα, τη Μικρά Ασία και την Αίγυπτο. Από τη δεκαετία του 1970 τα καθημερινά χρηστικά σκεύη που έφτιαχναν τα εργαστήρια αντικαθίστανται με διακοσμητικά είδη. Στις μέρες μας η τέχνη αναβιώνει με νέους τεχνίτες και εργαστήρια.
Μόλυβος | Φωτο: Shutterstock
8. Ευεξία στους 39,7oC
Σημαντικές θερμές πηγές στο νησί εντοπίζονται: στη Μήθυμνα η θερμοπηγή της Αργένου και οι ιαματικές της Εφταλούς, στο Πλωμάρι οι πηγές της Κρυφτής, στην περιοχή Πιολιχνίτου οι πηγές Λισβορίου, και τέλος στη (παλιά) Λουτρόπολη της Θερμής. Οργανωμένα επισκεφτείτε τα Θέρμα Spa, τα ιαματικά λουτρά στις θερμές πηγές του Κόλπου της Γέρας (Τ/ 22510-41503).
Tip: Κάθε χρόνο διοργανώνεται το Διεθνές Φεστιβάλ Ευεξίας, με στόχο την προώθηση της σωματικής και πνευματικής υγείας. Φέτος θα πραγματοποιηθεί 5-8 Σεπτεμβρίου στην ευρύτερη περιοχή του Μολύβου.
9. Μύθικοι τόποι, αρχαιότητες και σύγχρονα τοπόσημα
Στη Μόρια υπάρχει το καλύτερα σωζόμενο τμήμα του Ρωμαϊκού Υδραγωγείου, μέσω του οποίου γινόταν η υδροδότηση της Μυτιλήνης από τις πηγές του Ολύμπου. Σύμφωνα με την παράδοση, η Πέτρα ήταν το αγκυροβόλι του Αχιλλέα στον Τρωικό Πόλεμο. Αναζητήστε τον αρχαιότερο οικισμό της Λέσβου στη θέση “Χαλακιές” στην περιοχή Περιβόλα της Νυφίδας, χρονολογείται από την Εποχή του Χαλκού, αλλά και τις κατακόμβες της Αγίας Μαγδαληνής στη Σκόπελο (Γέρα). Στη Λουτρόπολη της Θερμής, στο ανατολικό τμήμα του νησιού, υπάρχει το κτίριο του εμβληματικού ξενοδοχείου Σάρλιζα Παλλάς (1909) που έκλεισε το 1980. Στην περιοχή υπάρχει ακόμα ο προϊστορικός οικισμός της Θερμής, που χρονολογείται από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3200-2400 π.Χ.), κοντά στην παραλία Κανόνι.
Φωτο: Shutterstock
10. Για κολύμπι βουτάμε
Στον Κόλπο της Γέρας, στην οργανωμένη παραλία Ευριακή και στην Τάρτι, αλλά και στις πιο ήσυχες Φαρά, Τσάφι και Λιγονάρι. Στη Μυτιλήνη, στις παραλίες Τσαμάκια (οργανωμένη), στο Καρπούζι και στον Άγιο Ερμογένη. Στο Μόλυβο, στις παραλίες της Μήθυμνας και στα Δελφίνια, στην Ευθαλού και στους Αγίους Αναργύρους. Στο Μανταμάδο, στην παραλία της Πεδής και στον Ασπροπόταμο, στη Χρυσή Άμμο, στο Καλοστάσι και στα Τσόνια. Στο Πλωμάρι, στο Αμμουδέλι και στον Άγιο Ισίδωρο. Στο Σίγρι, εκτός από την παραλία του χωριού, στην Πλάκα και την Παναγία Φανερωμένη. Αναζητήστε, τέλος, κοντά στην Καλλονή τη Μονή Αγίου Ιγνατίου, του 1526, στο Πλωμάρι την Παναγιά Κρυφτή, στην Πέτρα την Παναγιά τη Γλυκοφιλούσα, χτισμένη πάνω σε ένα ψηλό βράχο, και στο όρος Όρδυμνος, στη δυτική Λέσβο, την ιστορική μονή του Αγίου Ιωάν
