γράφει ο Πάνος Τσουκαρέλλης
Δρ. Κοινωνιολογίας -Κοινωνικός Λειτουργός ΜSc
Ιστορία της Κατάθλιψης
Η κατάθλιψη, γνωστή και ως μελαγχολία, έχει μία μακρά και ενδιαφέρουσα ιστορία, που εκτείνεται από την αρχαιότητα έως τη σύγχρονη εποχή. Από τις πρώτες καταγραφές της στην αρχαία Ελλάδα, μέχρι τις σύγχρονες επιστημονικές προσεγγίσεις και θεραπείες, η αντίληψη για την κατάθλιψη έχει εξελιχθεί σημαντικά.
Αρχαιότητα: Η πρώτη καταγεγραμμένη αναφορά στην κατάθλιψη συναντάται στον Ιπποκράτη (460–370 π.Χ.), ο οποίος την περιέγραψε ως μελαγχολία, την οποία θεωρούσε ότι οφειλόταν σε ανισορροπία των τεσσάρων χυμών του σώματος (αίμα, φλέγμα, κίτρινη χολή. και μαύρη χολή). Ο Ιπποκράτης πίστευε ότι η υπερβολική παρουσία της μαύρης χολής προκαλούσε θλίψη, φόβο και απογοήτευση. Πίστευε ότι η θεραπεία της περιλάμβανε τη βελτίωση της διατροφής και την άσκηση, για την αποκατάσταση της ισορροπίας των χυμών. Αργότερα, ο Γαληνός (2ος αιώνας μ.Χ.) επέκτεινε αυτήν την αντίληψη, προσδιορίζοντας την κατάθλιψη ως ψυχική και οργανική διαταραχή, η οποία μπορεί να οφείλεται τόσο σε φυσικές αιτίες όσο και σε ψυχολογικές καταστάσεις.
Μεσαίωνας: Στη διάρκεια του Μεσαίωνα, η έννοια της μελαγχολίας άλλαξε και συνδέθηκε με θρησκευτικές και ηθικές αντιλήψεις. Η κατάθλιψη θεωρήθηκε αμάρτημα ή αποτέλεσμα δαιμονικής επιρροής, και η θεραπεία της περιλάμβανε προσευχές, εξορκισμούς και άλλες θρησκευτικές πρακτικές. Σε χώρες της σημερινής Ευρώπη, οι μοναχοί και οι κληρικοί είχαν κεντρικό ρόλο στη διάγνωση και τη θεραπεία της, ενώ συχνά η καταγωγή και η αποδοχή των θρησκευτικών πιστεύω θεωρούνταν θεραπευτικές μέθοδοι. Η έννοια της «ακιδίας», που κατανοήθηκε ως πνευματική απάθεια, εμφανίστηκε στην εκκλησιαστική σκέψη, και συνδέθηκε με την καταθλιπτική διάθεση και την αδυναμία πνευματικής εγρήγορσης. Αναγέννηση και Διαφωτισμός: Κατά την Αναγέννηση, οι αντιλήψεις για την κατάθλιψη άρχισαν να γίνονται πιο ανθρωπιστικές. Ο Ρόμπερτ Μπέρτον, στο *The Anatomy of Melancholy* (1621), εξετάζει την κατάθλιψη ως συνδυασμό σωματικών, ψυχικών και κοινωνικών αιτίων, και τη θεωρεί ως μία πολύπλοκη διαταραχή που δεν περιορίζεται μόνο σε φυσικά αίτια. Ενσωματώνει στην ανάλυσή του τα φιλοσοφικά και ψυχολογικά στοιχεία, αναγνωρίζοντας τη σημασία του περιβάλλοντος και της κοινωνικής πίεσης. Η έννοια της μελαγχολίας εξακολουθούσε να έχει ηθικούς και θρησκευτικούς συνειρμούς, αλλά οι γιατροί της Αναγέννησης άρχισαν να κατανοούν την ψυχική υγεία με έναν πιο επιστημονικό τρόπο.
19ος Αιώνας Ο 19ος αιώνας ήταν καθοριστικός για την κατανόηση της κατάθλιψης ως ξεχωριστής ψυχιατρικής διαταραχής. Ο Γερμανός ψυχίατρος Εμίλ Κρεπέλιν ήταν από τους πρώτους που διαχώρισαν τη μελαγχολία από άλλες ψυχικές ασθένειες, όπως η σχιζοφρένεια, θεωρώντας τη ως μια διαταραχή της διάθεσης και όχι της σκέψης. Στην ψυχανάλυση του Σίγκμουντ Φρόυντ (1856–1939),η κατάθλιψη συνδέθηκε με ψυχολογικά αίτια, όπως η κατάληψη των συναισθημάτων και οι εσωτερικές συγκρούσεις. Ο Φρόυντ θεωρούσε ότι η κατάθλιψη μπορούσε να προκύψει από μη λυμένες ψυχικές τραυματικές εμπειρίες και απώλειες, και πρότεινε την ψυχοδυναμική προσέγγιση ως θεραπεία.
20ος Αιώνας: Στον 20ο αιώνα, με τη δημοσίευση του *Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders* (DSM) το 1952, η κατάθλιψη αναγνωρίστηκε και επίσημο ως ψυχιατρική διαταραχή. Το DSM βοήθησε στην κατηγοριοποίηση της κατάθλιψης και στην αναγνώρισή της ως από τις πιο συχνές ψυχικές ασθένειες. Η εμφάνιση των πρώτων αντικαταθλιπτικών φαρμάκων τη δεκαετία του 1950, όπως οι τρικυκλικοί αντικαταθλιπτικοί και οι αναστολείς της μονοαμινοξειδάσης (MAOIs), σήμανε μια σημαντική πρόοδο στη θεραπεία της κατάθλιψης. Αργότερα, τα φάρμακα SSRI (εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης), όπως η φλουοξετίνη (Prozac), άρχισαν να κυριαρχούν στη θεραπευτική αγωγή. Αναγνωρίστηκε η σημασία της ψυχοθεραπείας, και το μοντέλο της γνωσιακής-συμπεριφορικής θεραπείας (CBT) άρχισε να κερδίζει ως αποτελεσματική θεραπεία για την κατάθλιψη, συνδυαζόμενο με φαρμακευτικές αγωγές.
Σύγχρονη Εποχή: Σήμερα, η κατάθλιψη αποτελεί παγκόσμιο πρόβλημα υγείας, με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) να την κατατάσσει ως μια απο τις σημαντικοτερες διαταραχές του σύγχρονου κόσμου. Στη σύγχρονη επιστημονική έρευνα, η κατάθλιψη αντιμετωπίζεται ως ένα πολυδιάστατο φαινόμενο, με αιτίες που συνδέονται τόσο με βιολογικούς όσο και με ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες. Η συνδυασμένη χρήση φαρμάκων και ψυχοθεραπείας αποτελεί την κύρια στρατηγική για την αντιμετώπισή της, ενώ οι τεχνικές πρόληψης και οι στρατηγικές για την υποστήριξη των ατόμων παραμένουν ζωτικής σημασίας.
DSM 5. Τα χαρακτηριστικά της διαταραχής.
Σύμφωνα με το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών, Πέμπτη Έκδοση (DSM-5), η Μείζων Καταθλιπτική Διαταραχή διαγιγνώσκεται όταν ένα άτομο παρουσιάζει τουλάχιστον πέντε από τα ακόλουθα συμπτώματα για δύο εβδομάδες, με τουλάχιστον ένα από τα συμπτώματα να είναι είτε καταθλιπτική διάθεση είτε απώλεια ενδιαφέροντος ή ευχαρίστησης:
• Καταθλιπτική διάθεση το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας.
• Σημαντική μείωση του ενδιαφέροντος ή της ευχαρίστησης σε όλες ή σχεδόν όλες τις δραστηριότητες.
• Σημαντική απώλεια ή αύξηση βάρους χωρίς δίαιτα, ή αλλαγή στην όρεξη.
• Αϋπνία ή υπερυπνία σχεδόν κάθε ημέρα.
• Ψυχοκινητική διέγερση ή επιβράδυνση.
• Κόπωση ή απώλεια ενέργειας.
• Αισθήματα αναξιότητας ή υπερβολικής ενοχής.
• Μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης ή αναποφασιστικότητα.
• Επαναλαμβανόμενες σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονικού ιδεασμού.
Κατάθλιψη και Ανδρική Ταυτότητα:
Η κατάθλιψη είναι μια ψυχική διαταραχή που επηρεάζει πολλούς ανθρώπους σε παγκόσμιο επίπεδο, ανεξαρτήτως φύλου. Ωστόσο, υπάρχουν σημαντικές διαφορές στον τρόπο που η κατάθλιψη εκδηλώνεται και αντιμετωπίζεται μεταξύ των δύο φύλων, και η ανδρική ταυτότητα διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην κατανόηση αυτών των διαφορετικών. Στην κοινωνία της σύγχρονης εποχής, η ανδρική κατάθλιψη συχνά δεν αναγνωρίζεται λόγω των κοινωνικών προσδοκιών που σχετίζονται με τη «σκληρότητα» και την αυτονομία των ανδρών.
Ανδρική Κατάθλιψη: Κοινωνικοί και Πολιτισμικοί Παράγοντες
Σύμφωνα με έρευνες, οι άνδρες τείνουν να εκδηλώσουν κατάθλιψη με διαφορετικούς τρόπους σε σχέση με τις γυναίκες. Ενώ οι γυναίκες εμφανίζουν συχνά καταθλιπτικά συμπτώματα όπως θλίψη και συναισθηματική απομόνωση, οι άνδρες μπορούν να εκφράζουν την κατάθλιψη με τρόπους όπως η επιθετικότητα, η υπερβολική δουλειά, η χρήση ουσιών ή ακόμη και η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά. Σύμφωνα με τον Kuehner (2017), η κοινωνία συχνά προσδοκά από τους άνδρες να είναι σθεναροί και να κρύβουν τα συναισθήματά τους, γεγονός που μπορεί να περιορίσει τη διάθεσή τους να ζητήσουν βοήθεια για την κατάθλιψη. Οι κοινωνικές αντιλήψεις για την ανδρική ταυτότητα είναι ένας καθοριστικός παράγοντας στην ανδρική ψυχική υγεία. Η «αρρενωπή» εικόνα της σκληρότητας, της ανεξαρτησίας και του «πολεμιστή» αναγκάζει τους άνδρες να καταπιέζουν τα συναισθήματα και να θεωρούν ότι η αναγνώριση της ψυχικής τους δυσφορίας είναι ένδειξη αδυναμίας. Αυτή η πολιτισμική πίεση μπορεί να οδηγήσει σε καθυστερημένη διάγνωση και αντιμετώπιση της κατάθλιψης στους άνδρες.
Στατιστικά Στοιχεία για την Ανδρική Κατάθλιψη
Σύμφωνα με τα δεδομένα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), περίπου το 5% των ανδρών παγκοσμίως πάσχουν από κατάθλιψη, ενώ η συχνότητα εμφάνισης της κατάθλιψης στους άνδρες σε σχέση με τις γυναίκες είναι χαμηλότερη. Ωστόσο, οι άνδρες εμφανίζονται συχνά πιο σοβαρές συνέπειες από την κατάθλιψη, όπως η τάση για αυτοκτονία. Οι άνδρες καταγράφουν υψηλότερο ποσοστό θανάτων από αυτοκτονία σε σχέση με τις γυναίκες, αν και οι γυναίκες αναφέρουν συχνότερα την κατάθλιψη. Σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία (APA, 2020), η αναλογία αυτοκτονιών μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι περίπου 3:1, με τους άνδρες να διαπράττουν τρεις φορές περισσότερες αυτοκτονίες από τις γυναίκες. Η έρευνα του Nock et al. (2013) επισημαίνει ότι οι άνδρες συχνά προσπαθούν να καταπολεμήσουν την κατάθλιψη μέσω εξωτερικών συμπεριφορών όπως η κατανάλωση αλκοόλ ή ναρκωτικών, γεγονός που καθιστά τη διάγνωση της κατάθλιψης πιο δύσκολη. Μάλιστα, οι άνδρες που πάσχουν από κατάθλιψη είναι πιο πιθανό να καταναλώνουν υπερβολικές ποσότητες αλκοόλ ή να εμπλέκονται σε επικίνδυνες δραστηριότητες για να καταπολεμήσουν τα συναισθήματά τους (Möller-Leimkühler, 2003).
Κλινικά Παραδείγματα και Στρατηγικές Αντιμετώπισης
1. Στρατηγικές Αντιμετώπισης: Η αντιμετώπιση της κατάθλιψης στους άνδρες απαιτεί ειδική προσέγγιση που λαμβάνει υπόψη τους πολιτισμικούς και κοινωνικούς παράγοντες που επηρεάζουν την ανδρική ταυτότητα. Οι θεραπείες που εστιάζουν στη εκφραστικότητα των συναισθημάτων είναι σημαντικές. Στρατηγικές όπως η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT), η ψυχοδυναμική θεραπεία και η ψυχοεκπαίδευση είναι αποτελεσματικές και μπορούν να ενισχύσουν την ικανότητα των ανδρών να αναγνωρίσουν και να διαχειριστούν τα καταθλιπτικά τους συναισθήματα.
Η κατάθλιψη στη γυναικεία φύση.
Η κατάθλιψη είναι μια σοβαρή ψυχική διαταραχή που επηρεάζει σημαντικά τις γυναίκες στην ποιότητα ζωής και την καθημερινή λειτουργικότητά τους.
Οι γυναίκες εμφανίζουν κατάθλιψη σε διπλάσιο ποσοστό απ’ ό,τι οι άνδρες, με μία στις οκτώ γυναίκες να παρουσιάζει κατάθλιψη σε κάποια φάση της ζωής της.
Αίτια:
• Βιολογικοί παράγοντες: Ορμονικές αλλαγές κατά τη διάρκεια της εμμήνου ρύσεως, της εγκυμοσύνης, του τοκετού και της εμμηνόπαυσης μπορούν να συμβάλουν στην εμφάνιση κατάθλιψης.
• Γενετική προδιάθεση: Οικογενειακό ιστορικό κατάθλιψης αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης της διαταραχής.
• Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες: Στρες, κοινωνική απομόνωση, έλλειψη υποστήριξης, τραυματικά γεγονότα και χαμηλό εισόδημα αποτελούν σημαντικούς παράγοντες κινδύνου.
Επιπτώσεις:
Η κατάθλιψη μπορεί να προστατευθεί σε:
• Μεωμένη λειτουργικότητα στην εργασία και στις κοινωνικές δραστηριότητες.
• Προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις.
• Αυξημένο κίνδυνο χρόνιων παθήσεων, όπως καρδιαγγειακά νοσήματα.
• Αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονίας.
Τρόποι αντιμετώπισης:
• Ψυχοθεραπεία: Γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) και διαπροσωπική θεραπεία (IPT) έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές στη θεραπεία της κατάθλιψης.
• Φαρμακευτική αγωγή: Αντικαταθλιπτικά φάρμακα, όπως οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs), συχνά στη θεραπεία της κατάθλιψης.
• Υποστήριξη: Η ενίσχυση του κοινωνικού δικτύου και η συμμετοχή σε ομάδες υποστήριξης μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στην ανάρτηση.
• Τροποποιήσεις στον τρόπο ζωής: Τακτική σωματική άσκηση, υγιεινή διατροφή και επαρκής ύπνος είναι σημαντικοί παράγοντες για τη βελτίωση της διάθεσης.
Είναι κρίσιμο οι γυναίκες που παρουσιάζουν συμπτώματα κατάθλιψης να αναζητήσουν επαγγελματική, καθώς η έγκαιρη διάγνωση βοήθεια και θεραπεία μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την ποιότητα ζωής τους
Ενδεικτικές βιβλιογραφικές πηγές
Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία. (2013). Διαγνωστικό και στατιστικό εγχειρίδιο ψυχικών διαταραχών (
Beck, AT, Rush, AJ, Shaw, BF, & Emery, G. (1979). Γνωστική θεραπεία κατάθλιψης . Νέα Υόρκη
Kessler, RC, Berglund, P., Demler, O., Jin, R., Koretz, D., Merikangas, KR, … & Wang, PS (2003). Η επιδημιολογία της μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής: Αποτελέσματα από την Εθνική Έρευνα Συννοσηρότητας Αντιγραφή (NCS-R). JAMA, 289 (23), 3095–https ://doi.org /10.1001 /jama.289.23.3095
Mrazek, DA, Hornberger, JC, Altar, CA, & Dechairo, BM (2014). Κλινικά και οικονομικά αποτελέσματα του γενετικού ελέγχου για τη διαχείριση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων: Μια αναδρομική ανάλυση. The Primary Care Companion for CNS Disorders, 16 (6). https://https ://doi .org /10.408/PCC .14m01666
UNICEF Ελλάδας. (ν). Τι είναι η επιλόχεια κατάθλιψη και πώς επηρεάζει τις γυναίκες; Ανακτήθηκε από [https ://www .unicef .org/Ελλάδα.
Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. (2017). Κατάθλιψη και άλλες κοινές ψυχικές διαταραχές: Παγκόσμιες εκτιμήσεις για την υγεία. Ανακτήθηκε από [ https ://www .who.
Μαρούλα Κανδύλη. (ν). Η κατάθλιψη στις γυναίκες: Αίτια και τρόποι αντιμετώπισης. Ανακτήθηκε από .https ://www .maroulakandyli .gr
