ΓΡΑΦΕΙ Η ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΚΟΥΓΚΟΥΛΙΟΥ
Η Λέσβος, η Αρχόντισσα του Αιγαίου, είναι στολισμένη με αρχοντικά σπίτια τα οποία μαρτυρούν την αίγλη του παρελθόντος της. Δεν μαρτυρούν όμως μόνο τον πλούτο, αλλά και τη θέση της γυναίκας μέσα σε αυτά. Η γυναίκα-οικοδέσποινα της εποχής ήταν φορτωμένη με κοσμήματα, ενώ είχε τον αρχετυπικό ρόλο της μητέρας-συζύγου που ήταν αυτάρκης στα του οίκου της.
Στο πλαίσιο του Περιβαλλοντικού προγράμματος με θέμα «ΤΑ ΑΡΧΟΝΤΙΚΑ ΤΗΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ: ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥΣ», μαθητές και καθηγητές του Πρότυπου ΓΕΛ Μυτιλήνης ασχολήθηκαν με το οικοβίωμα στα αρχοντικά του νησιού, δηλαδή τον τρόπο ζωής αυτών που τα κατοικούσαν.
Σύμφωνα, λοιπόν, με μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν άμεσα ή έμμεσα τα γεγονότα, οι αριστοκρατικές οικογένειες στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου χαρακτηρίζονται ως μητριαρχικές.
Οι γυναίκες ήταν γαλλομαθείς, έπαιζαν πιάνο, ζωγράφιζαν, κεντούσαν, σπούδαζαν στο Σχολαρχείο (Γυμνάσιο θηλέων). Αργότερα, ως οικοδέσποινες κρατούσαν τα έσοδα και τα έξοδα του σπιτιού -ακόμη και το κόστος μιας λαμπάδας!- και δεν κυκλοφορούσαν μόνες τους στην αγορά. Η ψυχαγωγία τους ήταν ανάλογη με την εποχή. Το χειμώνα πήγαιναν στο Πανελλήνιο κι έπαιζαν μπριτζ, ενώ, το καλοκαίρι στον Κήπο, που τότε ήταν κλειστός και από τις δύο του πλευρές. Συχνά, οργάνωναν δεξιώσεις, τις λεγόμενες «βεγγέρες», καλώντας μόνο γυναίκες ισότιμες ως προς την οικονομική επιφάνεια και την αριστοκρατική καταγωγή. Ράβονταν στο εξωτερικό, συνήθως στο Παρίσι όπου πήγαιναν με πλοίο ή με τρένο μία ή και περισσότερες φορές το χρόνο. Τα κοσμήματα τους ήταν δώρα των συζύγων τους από τα ταξίδια τους στο εξωτερικό, κυρίως από την Γαλλία και τη Ρωσία. Τα ταξίδια αυτά ήταν συχνά και πολλές φορές πολύμηνα καθώς οι περισσότεροι μεγαλοαστοί ασχολούνταν με το εμπόριο.
Οι γυναίκες της καλής κοινωνίας χαρακτηρίζονταν κι από τα φιλανθρωπικά τους αισθήματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Φιλόπτωχος Αδελφότης των Κυρίων η οποία διατηρούσε εργαστήριο ραπτικής σε συνεργασία με το Νοσοκομείο, φρόντιζε τα εγκαταλελειμμένα μωρά και βοηθούσε νέες κοπέλες να βρουν δουλειά ως οικιακές βοηθοί.
Αυτές ήταν οι λιγότερο τυχερές. Οι κοπέλες από χαμηλότερες κοινωνικές τάξεις. Πολλές από αυτές κατάγονταν από χωριό και «νοικιάζονταν» από τους γονείς τους στους άρχοντες της πόλης.
Τα συμβόλαια «ενοικίασης» εξασφάλιζαν τη διατροφή, την ένδυση και την υποχρέωση της οικογενείας για προικοδότηση αντί για μισθό. Βελτίωση της θέσης παρατηρείται γύρω στο 1860. Τα αφεντικά ήταν, πλέον, υποχρεωμένα να παρέχουν: μόρφωση, την εκμάθηση μιας τέχνης ή τη δωρεά ενός ελαιώνα ή ενός μικρού σπιτιού. Παρόλα αυτά το υπηρετικό προσωπικό έμενε στο υπόγειο, στο μεσοπάτωμα ή στη σοφίτα.
Οι σχέσεις μεταξύ της οικοδέσποινας και του υπηρετικού προσωπικού ποικίλουν. Άλλοι έβλεπαν τις νεαρές κοπέλες σαν κόρες τους. Ενώ άλλοι ανέπτυσσαν μονάχα τις τυπικές σχέσεις και συχνά γίνονταν σκληροί.
Μία γυναίκα που δούλεψε ως οικιακή βοηθός σε ένα αρχοντικό εκείνη την περίοδο αναφέρει ότι έπρεπε να πλύνει όλο το πάτωμα με ένα πανί κι έπειτα η οικοδέσποινα βουτούσε ένα καθαρό μαντίλι στο νερό και το έτριβε στο πάτωμα. Αν το νερό δεν ήταν καθαρό όταν το σφούγγιζε στο ποτήρι της η οικοδέσποινα, η νεαρή κοπέλα τιμωρούνταν για αμέλεια.
Οι φωτογραφίες, λοιπόν, των αρχοντικών κι ιδιαίτερα των εσωτερικών τους δωματίων μαρτυρούν τον τρόπο ζωής των γυναικών της κοινωνίας εκείνης της εποχής, όχι μονάχα τον τρόπο ζωής των γυναικών με τα κομψές κομμώσεις και τα χρυσά κοσμήματα, αλλά κι αυτών που έπλεναν το πάτωμα.
( τα ενδιαφέροντα στοιχεία της έρευνας μας παραχώρησε ο εκπαιδευτικός κ. Δημήτριος Αϊβαλιώτης)
