Μείζονος σημασίας παραμένει το θέμα της ταυτοποίησης, προστασίας και υποστήριξης των ασυνόδευτων ανήλικων προσφύγων στην Ελλάδα, μετά από τις πρόσφατες αρνητικές εξελίξεις που αφορούν στη διακοπή προγραμμάτων υποστήριξής τους, την αποχώρηση των ΜΚΟ που ασχολούνταν με την ταυτοποίηση τους από τα λεγόμενα Hot Spots, το κλείσιμο ξενώνων, αλλά και τις τεράστιες καθυστερήσεις στη διαδικασία ασύλου, οικογενειακής επανένωσης και μετεγκατάστασης. Πολλά από τα παιδιά αυτά μένουν στην ουσία απροστάτευτα -συχνά λάθος καταγεγραμμένα- και καταλήγουν ακόμα και άστεγα στους δρόμους των ελληνικών πόλεων, εκτεθειμένα σε μεγάλους κινδύνους.
Η Ελλάδα αποτελούσε πάντα χώρα transit για τους πρόσφυγες –συμπεριλαμβανομένων και των ασυνόδευτων ανηλίκων. Μέχρι να υπογραφεί η Κοινή Δήλωση Ευρωπαϊκής Ένωσης – Τουρκίας οι περισσότεροι δεν δήλωναν την πραγματική τους ηλικία, προσπαθώντας να αποφύγουν την εκτεταμένη κράτηση που αντιμετωπίζουν εδώ και χρόνια τα παιδιά αυτά λόγω έλλειψης ξενώνων, την λεγόμενη «προστατευτική κράτηση». Μετά το σταδιακό κλείσιμο του βαλκανικού διαδρόμου (από το Νοέμβριο 2015 έως τον Μάρτιο του 2016) άρχισαν να επανεμφανίζονται στα επίσημα στατιστικά στοιχεία άλλα και στους ξενώνες ολοένα και περισσότεροι ασυνόδευτοι ανήλικοι πρόσφυγες. Σήμερα υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα βρίσκονται 2.300 ασυνόδευτοι ανήλικοι πρόσφυγες. Εγκλωβισμένοι εντός ελληνικών συνόρων, ελπίζουν ότι, εάν δηλώσουν την πραγματική τους ηλικία, θα λάβουν την αναγκαία στήριξη αλλά και την προστασία που αναζητούν, ξεκινώντας με τη στέγαση σε κατάλληλα διαμορφωμένους για την ηλικία τους ξενώνες.
Ελάχιστες βελτιώσεις
Ελάχιστες όμως είναι συνολικά οι βελτιώσεις που έχουν γίνει τα τελευταία δύο χρόνια όσον αφορά την ταυτοποίηση, προστασία και υποστήριξη ασυνόδευτων ανήλικων προσφύγων. Μεταξύ άλλων, τριπλασιάστηκαν μεν οι θέσεις σε ξενώνες από τον Μάρτιο του 2016. Ωστόσο οι δομές φιλοξενίας διαθέτουν συνολικά μόλις 1.223 θέσεις, με τα μισά περίπου παιδιά να μένουν εκτός, ενώ πέραν αυτού κινδυνεύει να καταρρεύσει και ότι είχε στηθεί με πολύ κόπο, λόγω των πολύ μεγάλων καθυστερήσεων στις διαδικασίες ταυτοποίησης και ασύλου και το γεγονός ότι ολοένα και περισσότεροι ξενώνες κλείνουν και προγράμματα που στοχεύουν στη στήριξή τους ολοκληρώνονται χωρίς παράταση.
Συγκεκριμένα, αναμένεται να κλείσουν συνολικά πέντε ξενώνες για ασυνόδευτους ανήλικους πρόσφυγες. Αρχές Ιουλίου ήδη 1.218 ασυνόδευτοι ανήλικοι βρίσκονταν σε λίστα αναμονής για μια θέση, ενώ 217 από αυτούς βρίσκονται σε καθεστώς κράτησης στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) και άλλοι 94 σε αστυνομικά τμήματα και προαναχωρησιακά κέντρα κράτησης. Ανθρωπιστικές οργανώσεις εξέφρασαν σε μία κοινή δήλωσή τους έντονες ανησυχίες.
«Ωρολογιακή βόμβα»
Σε επικοινωνία με την Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο, έμπειροι εργαζόμενοι στο πεδίο, χαρακτηρίζουν την κατάσταση σαν «ωρολογιακή βόμβα», καθώς τα παιδιά αυτά εγκλωβίζονται σε μια αδιέξοδη κατάσταση. Αρκετά είναι πλέον τα παιδιά εκείνα τα οποία οι ίδιοι οι γονείς αναγκάστηκαν να αφήσουν πίσω στην Ελλάδα (λόγω έλλειψης οικονομικών πόρων ώστε να ταξιδέψει όλη η οικογένεια μαζί), προκειμένου να συνεχίσουν μόνοι το επικίνδυνο ταξίδι με διακινητές προς την Κεντρική ή Βόρεια Ευρώπη και να τα «τραβήξουν» με το πρόγραμμα οικογενειακής επανένωσης μόλις οι ίδιοι αιτηθούν άσυλο στη χώρα εκείνη.
Εκατοντάδες ασυνόδευτοι ανήλικοι πρόσφυγες βρίσκονται σε αναμονή εδώ και μήνες λόγω των καθυστερήσεων στις διαδικασίες στο πρόγραμμα οικογενειακής επανένωσης ή μετεγκατάστασης αλλά και συγκεκριμένα λόγω της πρόσφατης πολιτικής που εφαρμόζει η Γερμανία, χώρα στην οποία έχει ζητήσει να μεταφερθεί η πλειοψηφία των ασυνόδευτων ανήλικων. Από τον Απρίλιο του 2017 η γερμανική κυβέρνηση έχει μειώσει των αριθμό ατόμων που μπορούν να ταξιδέψουν για λόγους οικογενειακής επανένωσης σε 70 ανά μήνα. Και αυτό, ενώ εκτιμάται πως ο αριθμός των αιτούντων στην Ελλάδα, των οποίων το αίτημα οικογενειακής επανένωσης έχει εγκριθεί από τις γερμανικές αρχές, έχει ήδη ξεπεράσει τους 2.400.
Σε κίνδυνο η ψυχική υγεία
Όπως αναφέρει η Ίριδα Πανδίρη, υπεύθυνη των 7 δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων της ΑΡΣΙΣ, λόγω αυτών των καθυστερήσεων η ψυχική υγεία των παιδιών βρίσκεται σε κίνδυνο και έχουν αρχίσει να εμφανίζονται σοβαρά ψυχιατρικά περιστατικά αλλά και απόπειρες αυτοκτονίας. «Το γεγονός ότι υπάρχει αυτή η πολύμηνη αναμονή παιδιών που έχουν ήδη λάβει την απόφαση και θα μπορούσαν να έχουν επανενωθεί με τις οικογένειες τους στο εξωτερικό, δυσχεραίνει και την απελευθέρωση κενών θέσεων για να φιλοξενηθούν τα άλλα παιδιά που βρίσκονται σε αναμονή ή σε κράτηση», τονίζει. Υπάρχει επίσης ο φόβος ότι λόγω της αλλαγής της χρηματοδότησης και των κτιριακών προϋποθέσεων που μπαίνουν για πρώτη φορά, θα υπάρξει μείωση των ήδη ανεπαρκών θέσεων φιλοξενίας στους ξενώνες και αν συμβεί αυτό η κράτηση ασυνόδευτων ανήλικων θα ξεπεράσει πάλι το εξάμηνο, όπως συνέβαινε τα έτη2013 και 2014, με δραματικές συνέπειες για την ψυχική υγεία αυτών των παιδιών.
Κράτηση σε εξευτελιστικές συνθήκες
Ήδη αρκετοί ασυνόδευτοι ανήλικοι πρόσφυγες βρίσκονται σε ακατάλληλη στέγαση σε κέντρα προσωρινής φιλοξενίας μαζί με ενήλικες ή ακόμα και άστεγοι, ενώ αυξημένος είναι ο αριθμός και των παιδιών που βρίσκονται για μήνες σε κράτηση υπό εξευτελιστικές και ακατάλληλες για τη σωματική και ψυχική υγεία τους συνθήκες. Μάλιστα στο Προαναχωρησιακό Κέντρο Κράτησης Αλλοδαπών (ΠΡΟΚΕΚΑ) στην Αμυγδαλέζα, όπως διαπιστώθηκε από πρόσφατη επίσκεψη της ΑΡΣΙΣ, σε πολλούς από τους ασυνόδευτους ανήλικους, το «τεστ ανηλικότητας» έγινε με πρωτοβουλία αναρμόδιου φορέα, ήτοι από την ελληνική αστυνομία, έξω από κάθε νομικό πλαίσιο, εγγύηση και διαδικασία, όπως τονίζει η οργάνωση.
Είναι άγνωστος ο αριθμός των παιδιών που βρίσκονται στην Ελλάδα και δεν έχουν σχεδόν καμία στήριξη προκειμένου να αποδείξουν την πραγματική τους ηλικία. Με την αποχώρηση ΜΚΟ που κάλυπταν αυτή την ανάγκη από τα ΚΥΤ, οι δυσκολίες προς αυτήν την κατεύθυνση εκτιμάται ότι έχουν αυξηθεί. Επίσης δεν έχει δημιουργηθεί ακόμα ένα λειτουργικό σύστημα επιτροπείας, που να τους συνοδεύει, να τους υποστηρίζει και να τους προστατεύει στις διαδικασίες ταυτοποίησης, ασύλου, οικογενειακής επανένωσης ή μετεγκατάστασης, παρά το γεγονός ότι υπάρχει εδώ και χρόνια αυτή η ανάγκη.
Μοναδικός στόχος η επιβίωση
Στην χειρότερη περίπτωση και λόγω έλλειψης γρήγορων και επαρκών διαδικασιών νόμιμης μετεγκατάστασης σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, τα ασυνόδευτα ανήλικα καταλήγουν απροστάτευτα ως θύματα βίας και εκμετάλλευσης στους δρόμους ελληνικών πόλεων ή ακόμα και σε κυκλώματα διακίνησης. «Πολλά από τα παιδιά αυτά βρίσκονται στο όριο της κατάρρευσης. Ο κύριος λόγος που καταλήγουν στο δρόμο είναι ότι νιώθουν εγκλωβισμένα χωρίς διέξοδο, ακόμα και μέσα στις δομές. Το φαινόμενο αυτό άρχισε να γίνεται πιο έντονο από τον Μάρτιο του 2016, μετά την κοινή δήλωση Ε.Ε-Τουρκίας γιατί ουσιαστικά η μόνη διέξοδος είναι εκείνη που τους «πουλούν» οι διακινητές. Τα παιδιά αυτά προσπαθούν να μείνουν στην αφάνεια, να μείνουν αόρατα με την ελπίδα να βρουν έναν παράνομο τρόπο να φύγουν. Από τις αρχές του χρόνου η κατάσταση είναι πλέον τόσο δύσκολη που δεν καταλήγουν στην παρανομία προκειμένου να βγάλουν χρήματα για να συνεχίσουν το ταξίδι τους, αλλά για να μπορέσουν να επιβιώσουν», τονίζει ο Τάσος Σμετόπουλος από την ομάδα κοινωνικής εργασίας δρόμου Steps.
Κάποιοι φτάνουν στο σημείο να διακινδυνεύσουν τη ζωή τους για να καταφέρουν να φύγουν αρχικώς από τα νησιά προς την ενδοχώρα, και στη συνεχεία να εγκαταλείψουν την Ελλάδα μέσω Πάτρας ή Ηγουμενίτσας μέσα σε φορτηγά ή άλλου είδους μεταφορικά μέσα όπως γίνεται εδώ και δεκαετίες.
Ενηλικίωση και μετά;
Πολλά από αυτά τα παιδιά γνωρίζουν ότι όταν ενηλικιωθούν, κινδυνεύουν να απελαθούν, να χάσουν την ευκαιρία οικογενειακής επανένωσης αλλά και να βρεθούν στο δρόμο χωρίς καμία υποστήριξη. «Έχουμε μεν την προφορική δέσμευση ότι όσα παιδιά βρίσκονται στη διαδικασία οικογενειακής επανένωσης και ενηλικιωθούν ενώ βρίσκονται ακόμα στην Ελλάδα, θα μεταφερθούν στις χώρες που τους έχουν δεχτεί όταν ήταν ανήλικα. Ο νόμος ωστόσο το αφήνει στην διακριτική ευχέρεια του κράτους αποδοχής. Μας φοβίζει το ενδεχόμενο τελικά αυτοί οι νέοι να αναγκαστούν να μείνουν εδώ», λέει η κ. Πανδίρη.
Οι θέσεις σε ξενώνες ή άλλες δομές που υπάρχουν για όσους ενηλικιωθούν είναι λιγοστές και δεν επαρκούν να καλύψουν τις μεγάλες ανάγκες, πόσω μάλλον τα προγράμματα και οι υπηρεσίες υποστήριξης. Παρ΄ όλα αυτά, το τελευταίο διάστημα έχει παρατηρηθεί το φαινόμενο ολοένα και περισσότεροι ανήλικοι ασυνόδευτοι πρόσφυγες αλλά και όσοι έχουν ενηλικιωθεί, να αποφασίζουν τελικά να παραμείνουν στην Ελλάδα φοβούμενοι ότι αν καταφέρουν να φτάσουν με παράνομο τρόπο σε μία άλλη ευρωπαϊκή χώρα θα τους επιστρέψει πίσω στην Ελλάδα, λόγω των πρόσφατων εξελίξεων, όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε να ξεκινήσει από τις 15 Μαρτίου 2017 η σταδιακή επανέναρξη των επιστροφών προσφύγων στην Ελλάδα βάσει του Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ για όσους είναι αποδεδειγμένο ότι μπήκαν στο κοινοτικό έδαφος από την Ελλάδα μετά από αυτήν την ημερομηνία, με την αιτιολογία ότι η Ελλάδα έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο όσον αφορά στη βελτίωση των συνθηκών για την υποδοχή και την καταγραφή των προσφύγων, καθώς και τη λειτουργία του συστήματος ασύλου.
Καμία προοπτική για ένταξη
Η πραγματικότητα όμως είναι ότι για τα παιδιά και τους νέους αυτούς δεν υπάρχει ουσιαστικά μία προοπτική για ένταξη ούτε κάποια αξιόλογη κρατική πρωτοβουλία προς αυτήν την κατεύθυνση. Με επικριτικό τρόπο αντιμετωπίζουν, για παράδειγμα, πολλές από τις οργανώσεις το πιλοτικό πρόγραμμα αγροτικής εκπαίδευσης για πρόσφυγες ηλικίας 15-18 ετών που διαμένουν σε Κέντρα Φιλοξενίας της Αττικής και της Κεντρικής Μακεδονίας που ανακοίνωσε πρόσφατα η κυβέρνηση.
Ο Αμμάν* από το Αφγανιστάν είναι 17 χρονών. «Έχασα όλα τα δικαιώματά μου στην Ελλάδα. Ήμουν εγκλωβισμένος για περισσότερο από ένα χρόνο σε ένα νησί στο Αιγαίο, σε μια σκηνή, και πάλευα να διορθωθεί η ηλικία μου μέχρι να βρεθεί χώρος για μένα σε δομή για ανήλικους και να καταγραφεί το αίτημα ασύλου μου με τα σωστά στοιχεία. Σε λίγους μήνες κλείνω τα 18 και θα βρεθώ στο δρόμο. Πού θα πάω; Τι θα κάνω; Ποιός θα με βοηθήσει;», λέει.
* Όνομα αλλαγμένο
Δημοσιεύτηκε στον διαδικτυακό τόπο του Refugge Support Aegean
