Του Γιάννη Κ. Αναγνώστου
Πάνω κι ανάμεσα στους δύο δωρικούς κίονες που δεσπόζουν επιβλητικά στο κέντρο της εσωτερικής αιθούσης και πλησίον των γραφείων του συλλόγου διδασκόντων του Πειραματικού Λυκείου Μυτιλήνης, στο γείσο του κλασσικού τριγώνου που κοσμεί την υψηλή ξύλινη θύρα, μπροστά από τη μαρμάρινη σκάλα της αίθουσας εκδηλώσεων, γραμμένος με κεφαλαία γράμματα ένας στίχος από τη ραψωδία Ζ της Ηλιάδας:
ΑΙΕΝ ΑΡΙΣΤΕΎΕΙΝ ΚΑΙ ΥΠΕΙΡΟΧΟΝ ΕΜΜΕΝΑΙ ΑΛΛΩΝ
Μαθητές καθημερινά συνωστίζονται κάτω από της επιβλητικής επιγραφή, μερικές φορές τρέχουν βιαστικά για να βγουν από το κτίριο ή συνομιλούν κάτω από τις δύο κολώνες στα διαλείμματα, ουδεμία υποψία έχοντας οι πλείονες τουλάχιστον εξ αυτών περί του Ομηρικού στίχου, που ποίος γνωρίζει αν ο μέγας ευεργέτης ή κάποιος άλλος των ιθυνόντων της θεμελιώσεως του μεγαλόπρεπούς κτιρίου, του ιστορικού διδακτηρίου του νησιού, χτισθέντος επί της Τουρκοκρατίας, επέμενε να γραφεί στην εσωτερικής αυτή πόρτα, για να το βλέπουν όσοι τη διαβαίνουν, μνημείο παντοτινό και υπενθύμιση για τους επόμενους, μαθητές και διδάσκοντες.
Στις ψηλοτάβανες αίθουσες του Ιστορικού Γυμνασίου, ευάερες και ευήλιες, επικρατεί σχετική ησυχία. Ο ήλιος εισδύει από τα ψηλά παράθυρα, λούζοντας τις τάξεις με άπλετο φως. Οι φωνές των μικρών μαθητών του παρακείμενου δημοτικού σχολείου και κάποιων άλλων μεγαλυτέρων που ασκούνται στην φωνητικήν τέχνην επί του διαδρόμου προσδίδουν μία κάποια ζωντάνια στο έργο του διδάσκοντος σ’ ένα μάθημα όπως η Γλώσσα εις την τάξιν των τελειοφοίτων, που βεβαίως απαιτεί προσοχή και μία κάποιαν αυτοσυγκέντρωση.
-Το δίκαιο της πυγμής, ανακεφαλαιώνει ο διδάσκων, υποστηρίζει ότι το δίκαιο το ορίζει ο ισχυρός . Και ο Θουκυδίδης στον περίφημο διάλογο Αθηναίων- Μηλίων βάζει στα λόγια των πρώτων την κυνική διαπίστωση ότι δίκαιο δεν μπορεί να υπάρξει παρά μόνο μεταξύ ίσων. Ο δυνατός ορίζει το δίκαιο και ο αδύναμος το αποδέχεται. Επίσης, στο κείμενο του Παπανούτσου που μελετήσαμε επισημαίνεται ότι το δίκαιο των ισχυρών που συναντάται στη φύση δεν είναι κατ’ ανάγκη και αξιόπρακτο, δηλ. αξία της κοινωνίας που πρέπει να υιοθετούμε. Τώρα, στην επόμενη σελίδα υπάρχει μία άσκηση. Ποιος θέλει να διαβάσει;
Κάποια χέρια υψώνονται διστακτικά. Επιλέγεται ένας από τους μαθητ’ες που διαβάζει σωστά, καθαρά και δυνατά. Παρατίθεται το αναγνωσθέν απόσπασμα, αυτούσιο από το σχολικό εγχειρίδιο Έκφραση- Έκθεση για το Λύκειο, τεύχος Γ΄:
«Στις σελίδες για διάλογο ανάμεσα στους νέους, που άνοιξε γνωστό περιοδικό, εμφανίστηκε, μεταξύ άλλων, και η άποψη που παρατίθεται πιο κάτω. Αποφασίζετε να ασκήσετε κριτική στην άποψη αυτή με ένα κείμενο σας 150- 200 λέξεων. Προσπαθήστε: α) να επισημάνετε τα αδύνατα σημεία των επιχειρημάτων στα οποία στηρίζεται η άποψη, και β) να προβάλετε τα κατάλληλα αντεπιχειρήματα. Στην κριτική σας μπορείτε να λάβετε υπόψη τις παρατηρήσεις του Ε. Π. Παπανούτσου πρώτον ότι πρέπει να ελέγχουμε αν μια ιδιότητα/συμπεριφορά απορρέει πράγματι από τη φύση (ένστικτο) του ανθρώπου ή οφείλεται σε κοινωνικούς παράγοντες και δεύτερον ότι “το φυσικό δεν είναι αναγκαστικά και αξιόπρακτο».
Άποψη στην οποία θα ασκηθεί κριτική:
– Ορισμένοι μαθητές είναι από τη φύση τους ικανότεροι στα μαθήματα από άλλους. Πρέπει, λοιπόν, να τους δοθεί η δυνατότητα να προοδεύουν απρόσκοπτα με ταχύτερους και πιο εντατικούς ρυθμούς διδασκαλίας από ό,τι οι υπόλοιποι μαθητές. Γι’ αυτό το λόγο είναι σκόπιμο να εφαρμοστεί το σύστημα των επιπέδων διδασκαλίας, σύμφωνα με το οποίο οι ικανότεροι μαθητές θα διαχωριστούν από τους λιγότερο ικανούς και θα παρακολουθούν μαθήματα ανωτέρου επιπέδου».
– Η ερώτηση, λοιπόν, διευκρινίζει ο διδάσκων, μάς ζητά να ασκήσουμε κριτική στην άποψη που μόλις διαβάσαμε, με βάση τα όσα διδαχθήκαμε για το δίκαιο της πυγμής, χρησιμοποιώντας και τη θέση ότι το φυσικό δεν είναι κατ΄ ανάγκη και αξιόπρακτο. Πώς, λοιπόν, θα χρησιμοποιήσουμε τη θεωρία για να ασκήσουμε κριτική στην άποψη για το σύστημα επιπέδων διδασκαλίας, όπως μας ζητά το σχολικό βιβλίο;
Η ησυχία στην αίθουσα αδύνατον να είπη τις αν οφείλεται σε αδυναμία ή σε περισυλλογή. Τελικώς, μία εκ των αρίστων μαθητριών σηκώνει το χέρι της.
-Θα πούμε κύριε, λέει, ότι δεν είναι κάποιοι από τη φύση τους καλύτεροι από άλλους στα μαθήματα- αυτό μπορεί να οφείλεται και σε κοινωνικά αίτια- και ότι επειδή στη φύση υπερισχύει ο δυνατός δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να γίνει και αυτό μέσα στην τάξη, όπου όλοι είμαστε ίσοι.
Εδώ η συζήτηση αρχίζει να αποκτά ενδιαφέρον.
-Δεν συμφωνώ κύριε, πετάγεται ένας άλλος μαθητής. Είμαστε ίσοι, αλλά δεν είμαστε ίδιοι. Έτσι εμποδίζουμε τους καλύτερους μαθητές να βελτιωθούν ακόμη περισσότερο.
Πλέον, κι άλλοι μαθητές θέλουν να τοποθετηθούν υπέρ της μίας ή της άλλης πλευράς. Ο διδάσκων επεμβαίνει, προκειμένου να μη δημιουργηθεί αταξία εις την τάξιν
-Η άσκηση μάς ζητά να ασκήσουμε αρνητική κριτική στην άποψη, αλλά αν θέλετε μπορούμε να ερευνήσουμε το θέμα. Στο κάτω- κάτω Πειραματικό Λύκειο είμαστε, μπορούμε ενίοτε να πειραματιζόμαστε. Τι θα λέγατε να αλλάζαμε δύο- τρεις λέξεις στην δοθείσα θέση, και να τοποθετούσαμε στη θέση των μαθημάτων το στίβο, το τρέξιμο ας
πούμε, στη θέση των μαθητών τους αθλητές και στη θέση της διδασκαλίας την προπόνηση;
Οι διαδραστικοί πίνακες του Ιστορικού σχολείου, φιλότιμος δωρεά του Ιδρύματος Νιάρχου, προσφέρονται για τέτοιους πειραματισμούς. Ο προτζέκτορας επιτρέπει να προβληθεί το σχολικό βιβλίο, να γίνουν οι αλλαγές και το μεταλλαχθέν κείμενο σε λίγα μόλις λεπτά κάνει την εμφάνισή του, προβληθέν διά της τεχνολογίας και της υπουργικής μεθόδου κόπι- πάστε. Ιδού το παραφρασθέν απόσπασμα:
«-Ορισμένοι μαθητές είναι από τη φύση τους ικανότεροι στο τρέξιμο από άλλους. Πρέπει, λοιπόν, να τους δοθεί η δυνατότητα να προοδεύουν απρόσκοπτα με ταχύτερους και πιο εντατικούς ρυθμούς προπόνησης από ό,τι οι υπόλοιποι αθλητές. Γι’ αυτό το λόγο είναι σκόπιμο να εφαρμοστεί το σύστημα των επιπέδων προπόνησης, σύμφωνα με το οποίο οι ικανότεροι αθλητές θα διαχωριστούν από τους λιγότερο ικανούς και θα παρακολουθούν προπονήσεις ανωτέρου επιπέδου».
Οι μαθητές παρατηρούν το κείμενο και ο διδάσκων παρασυρμένος από την απροσδόκητο επιτυχία της γλωσσικής τούτης μεταλλάξεως ερωτά:
– Για να ακούσω τώρα τις θέσεις σας. Θα μπορούσαμε να πούμε το ίδιο και για το τρέξιμο ή μήπως πρέπει να θεωρούμε όσους τρέχουν πιο γρήγορα από τους άλλους ως απειλή και να φροντίζουμε και τούτους τους γρήγορους να τους κάνουμε αργούς για να είναι ίσοι με τους άλλους; Ή μήπως αν τους προπονούσαμε τούτους τους γρήγορους εντατικότερα θα σήμαινε ότι αρνούμαστε την ισότητα και είμαστε βάρβαροι που θέλουμε να εξαφανίσουμε τους αδύναμους;
Η ησυχία επί της αιθούσης άγνωστο αν δηλοί την αμηχανία ή τη συμφωνία. Ο διδάσκων παίρνει το θάρρος να συνεχίσει τις παράξενες ρητορικές του ερωτήσεις.
-Υπάρχει μεγαλύτερη ανισότητα από την ισότητα των ανίσων; Κι αν το σχολείο μας ήταν Πρότυπο Αθλητικό Λύκειο, τάχα θα έπρεπε να κλείσει γιατί προπονώντας τους γρήγορους αθλητές και κάνοντάς τους πιο γρήγορους θα προωθούσε την ανισότητα και τις ταξικές διακρίσεις; Ένα τέτοιο σχολείο θα έπρεπε να το πολεμούν με όλα τα μέσα και τα όπλα που διαθέτουν, ακόμη και ανέντιμα, ή θα έπρεπε να το στηρίζουμε και να το βοηθούμε γιατί πράγματι ένα τέτοιο σχολείο είναι τιμή για την πόλη μας;
Ευτυχώς, επί των ρητορικών ερωτημάτων την αυτονόητη απάντηση παρέχει ο κρούων κώδων.
-Χτύπησε, κύριε, χτύπησε.
Ο διάδρομος πλημμυρίζει πάλι φωνές. Χρόνια τώρα μαθητές συνωστίζονται και συζητούν πέριξ των υψηλών κιόνων, οι πλείστοι ουδεμίαν υποψίαν έχοντες περί του Ομηρικού στίχου:
Αἰὲν ἀριστεύειν καὶ ὑπείροχον ἔμμεναι ἄλλων,μηδὲ γένος πατέρων αἰσχυνέμεν.
Στο μυαλό του διδάσκοντος που βαδίζει επί του διαδρόμου, και κάτωθεν του Ομηρικού παραγγέλματος, διέρχεται η εικόνα της Ομηρικής μάχης. Αίματα, φόβος, θάνατος παντού. Θάνατος Ελλήνων και βαρβάρων. Γλαύκος και Διομήδης συναντώνται πριν τη μάχη. Κάπως έτσι μίλησαν οι δυό τους:
Μην είσαι Θεός και στάθηκες μπροστά μου
γιατί θεούς δεν πολεμώ, φωνάζει ο Διομήδης.
Κι ο Τρώας στον αντίποδα λέει ποια είναι η γενιά του
Ο βάρβαρος, γόνος του Σίσσυφου αυτός
και του Βελλεροφόντη που σκότωσε τη χίμαιρα,
μας λέει τα λόγια τούτα:
Μου έμαθε το γένος μου το Άριστο να θέλω,
σ’ Αυτό τους άλλους να περνώ
και τη γενιά μου να τιμώ
Αυτό στέκει πάνω απ’ τα πάθη.
Κι οι δυο τους αγκαλιάστηκαν τιμώντας τους προγόνους τους,
τιμώντας την ξενία
που κάποτε ο έλληνας Οινέας, παππούς του Διομήδη,
προσέφερε στον βάρβαρο μέγα Βελλερεφόντη,
Αυτό είναι αριστεία.
–
Με τη σειρά τους οι παλιοί, οι προγόνοι οι δικοί μας
μετέφεραν τα λόγια τους στο ιστορικό σχολείο:
Τους πρόγονούς σου να τιμάς κι όσα κληροδοτήσαν
Για τα΄Άριστο να προσπαθείς να’ σαι μπροστά απ’ τους άλλους”….
