Ένα ντουζ για 500 άτομα: Άλλη μια έρευνα για τις “ευρωπαϊκές” προδιαγραφές υποδοχής προσφύγων

Χιλιάδες πρόσφυγες στο έλεος του χειμώνα

Υπολογίζεται ότι τα τρία τέταρτα του πληθυσμού των προσφύγων ζουν περιμετρικά από το hotspot της Μόριας μέσα σε σκηνές και αυτοσχέδια παραπήγματα. Οι κακές καιρικές συνθήκες επιδείνωσαν την κατάσταση τους κάτι που δεν φαίνεται να συγκινεί τα κέντρα αποφάσεων ούτε την κοινή γνώμη ενώ ομάδες αλληλεγγύης από το εσωτερικό και εξωτερικό συνεχίζουν την προσπάθεια να συνδράμουν.

Οι συνθήκες^[7] που έχουν δημιουργηθεί μέσα και έξω από το hotspot της Μόριας είναι πλέον κάτι παραπάνω από απάνθρωπες και επικίνδυνες και είναι αδύνατον να περιγραφούν με λέξεις. Σε πολλά από τα κοντέινερ μέσα στο hotspot ζουν στοιβαγμένα πολύ περισσότερα άτομα από ό,τι η χωρητικότητα τους, προκειμένου να μην αναγκαστούν να ζήσουν σε σκηνή. «Ήμαστε 15 μέσα στο κοντέινερ με 10 κρεβάτια. Μερικοί κοιμούνται χρησιμοποιώντας τις κουβέρτες τους για στρώμα. Κάποιοι μοιράζονται ένα κρεβάτι. [Ενώ υπάρχει θέρμανση] επειδή κόβεται το ηλεκτρικό ρεύμα συχνά, είναι αδύνατο να ζεσταθεί ο χώρος. Οι συνθήκες μέσα στις οποίες ζούμε είναι άθλιες», λέει ένας άνδρας θύμα βασανιστηρίων από το Κονγκό που ζει μέσα στη Μόρια.

Στον «ελαιώνα» (αποκαλούμενο από τους πρόσφυγες ως «Οlive Grove» ή «jungle») περιμετρικά του hotspot η κατάσταση είναι για μία φορά ακόμη εκτός ελέγχου. H περαιτέρω επέκταση του άτυπου καταυλισμού από την αριστερή πλευρά στο λόφο έξω από το hotspot είναι χαρακτηριστική του σοβαρού υπερπληθυσμού. Πολλοί από τους νεοαφιχθέντες δεν λαμβάνουν πλέον ούτε καν μία σκηνή. Πρέπει να αγοράσουν οι ίδιοι μία σκηνή ή να φτιάξουν κάποιο παράπηγμα με υλικά τα οποία βρίσκουν στα σκουπίδια και στη γύρω περιοχή. Πρέπει επίσης οι ίδιοι να αναζητήσουν τρόπο για να προστατεύσουν τις σκηνές και τα πρόχειρα καταλύματα τους από τις καιρικές συνθήκες οι οποίες είναι πολύ συχνά ακραίες τον τελευταίο μήνα λόγω του ψύχους, των ισχυρών βροχοπτώσεων και των θυελλωδών ανέμων.

Ηλεκτρικό ρεύμα μεταφέρεται στον καταυλισμό έξω από το hotspot με καλώδια που κρέμονται κυριολεκτικά πάνω από τις σκηνές και τα αυτοσχέδια παραπήγματα με αυξημένο τον κίνδυνο ατυχήματος, θανατηφόρου συμβάντος ή και εκτεταμένης  πυρκαγιάς. Διακοπές ρεύματος σημειώνονται πολύ συχνά με αποτέλεσμα οι πρόσφυγες μέσα και έξω από το hotspot να μαγειρεύουν και να ζεσταίνονται εκ περιτροπής^[8]. Οι πρόσφυγες προμηθεύονται νερό από κεντρικές βρύσες που έχουν εγκατασταθεί έξω από το hotspot.

Ανάμεσα στους χιλιάδες πρόσφυγες που μένουν περιμετρικά του hotspot υπάρχουν και πάρα πολλοί ευάλωτοι όπως άτομα με αναπηρίες, έγκυες και λεχώνες με τα νεογέννητα τους. Μέλη της Υποστήριξης Προσφύγων στο Αιγαίο έχουν εντοπίσει πρόσφατα σε σκηνές έξω από το hotspot τουλάχιστον οκτώ τυφλούς πρόσφυγες, όπως επίσης μία πενταμελή οικογένεια κωφάλαλων για την οποία δεν έχει ληφθεί καμία μέριμνα.

«Δεν ξέρω πως μπορώ να ζήσω σε αυτό το μέρος με το νεογέννητο μωρό μου. Πως μπορούμε και οι δύο να αντέξουμε το κρύο και τις συνθήκες που επικρατούν;», ρωτάει σχεδόν τρομοκρατημένη μία Αφγανή γυναίκα που γέννησε λίγες μέρες πριν μιλήσει με την Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο και ζει μέσα σε μία σκηνή στον «ελαιώνα».

«Υποφέρω από τους πόνους λόγω της υγρασίας και της βροχής. Το πάτωμα της σκηνής γεμίζει λάσπες όταν βρέχει», μας είπε μια άλλη Αφγανή γυναίκα που υποφέρει από δισκοπάθεια και αρθρίτιδα και ζει επίσης έξω από το hotspot.

Μία τουαλέτα για 200 άτομα

Σύμφωνα με πληροφορίες από το πεδίο, μέσα στο hotspot υπάρχουν αυτή τη στιγμή 180 τουαλέτες κα 90 ντους, έξω στον αποκαλούμενο «ελαιώνα» λιγότερες από 30 ενώ δεν υπάρχει μέριμνα για τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Σύμφωνα με υπολογισμούς, σε κάποια σημεία στον «ελαιώνα» αντιστοιχεί 1 τουαλέτα για 200 άτομα και ένα ντους για 506 άτομα^[9]. Το αποτέλεσμα είναι ακόμα και για τις στοιχειώδες ανάγκες άνθρωποι να στέκονται καθημερινά στην ουρά. Στην (αριστερή) πλευρά όπου πρόσφατα έχει γίνει περαιτέρω επέκταση του άτυπου καταυλισμού με σκηνές και πρόχειρα καταλύματα, δεν υπάρχουν καθόλου τουαλέτες και ντους. Πολύωρη είναι επίσης η καθημερινή αναμονή στην ουρά προκειμένου οι πρόσφυγες να λάβουν μία μερίδα φαγητού.

Η 15-χρονή Parwana από το Αφγανιστάν μέχρι πρόσφατα ζούσε μαζί τους γονείς της και τα τέσσερα αδέλφια της σε μία σκηνή έξω από τo hotspot.^[10] Η νεαρή πρόσφυγας μας περιέγραψε τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν στο να μεταφέρουν στην τουαλέτα τον πατέρα της που πρέπει να κάνει μια σοβαρή χειρουργική επέμβαση στο γόνατο. «Οι δύο αδελφοί μου πρέπει να τον κουβαλήσουν με τα χέρια τους για να μπορέσει να πάει στην τουαλέτα, ή ακόμα και για να βγει για λίγο έξω από τη σκηνή. Κάθε ώρα παραπάνω για εμάς σε αυτό το μέρος είναι μαρτύριο», μας είπε η Parwana. Λόγω της πολύ σοβαρής κατάστασης υγείας του πατέρα της, η Parwana και η οικογένεια της αφού έζησαν για περισσότερο από τρεις μήνες μέσα σε μία σκηνή έξω από τη Μόρια, τελικά μεταφέρθηκαν σε έναν καταυλισμό στην ενδοχώρα.

Εξαιρετικά επισφαλείς συνθήκες και θάνατοι

Στα μέσα Νοεμβρίου του 2019, ένα βρέφος 9 μηνών με καταγωγή από το Κονγκό πέθανε στη Μόρια. Σύμφωνα με την εκτίμηση των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, αιτία θανάτου ήταν η αφυδάτωση.^[11] Πρόκειται για τον έβδομο επιβεβαιωμένο θάνατο στη Μόρια μέσα σε διάστημα λίγων μηνών (Σεπτέμβριος 2019 έως Ιανουάριος 2020)^[12].

Η έλλειψη φωτισμού και επαρκούς αριθμού αστυνομικών για την επίβλεψη του χώρου εντείνει το αίσθημα ανασφάλειας, κυρίως στις γυναίκες. Υπάρχει επίσης ένας συνεχής φόβος για εγκληματικότητα^[13] και βία. Πριν λίγες ημέρες, δύο νεαροί άνδρες – ο ένας από την Υεμένη και ο δεύτερος από το Κονγκό –έχασαν την ζωή τους από θανάσιμα μαχαιρώματα που έλαβαν χώρα στον καταυλισμό.^[14]

«Ζώντας κάτω από το άγχος και την ανασφάλεια ήμαστε σε κατάσταση μόνιμου σοκ. Βιώνουμε πανικό και τραύμα καθημερινά. …. Όλη η περιουσία μας είναι οι κουβέρτες και τα λίγα ζεστά ρούχα μας. Ο φόβος της απώλειας ακόμη και αυτών μας κρατάει κοντά στη σκηνή όλη την ημέρα» , λέει η Parwana.

Μία οικογένεια προσφύγων ανέφερε ότι δέχτηκε επίθεση με μαχαίρι από άλλους πρόσφυγες στον «ελαιώνα» λόγω των θρησκευτικών της πεποιθήσεων: «Μετά από αυτήν την επίθεση δεν μπορούσαμε πλέον να κοιμηθούμε στη σκηνή μας. Φοβόμασταν συνεχώς ότι θα μας επιτεθούν ξανά». Επίσης μία πρόσφυγας από την Αφρική ανέφερε ότι δέχτηκε επίθεση από άλλες γυναίκες με τις οποίες έμενε σε ένα κοντέινερ μέσα στο hotspot λόγω του σεξουαλικού της προσανατολισμού. «Πρέπει άμεσα να φύγω από αυτό το μέρος, γιατί κινδυνεύει η ζωή μου», μας είπε^[15].

Τρεις γιατροί για περισσότερα από 19.000 άτομα

Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΟΔΥ^[16] στο hotspot της Μόριας απασχολούνται 3 γιατροί, 8 Νοσηλευτές, 8 Ψυχολόγοι, 4 Κοινωνικοί λειτουργοί, 2 Μαίες, 1 διασώστης, 1 συντονίστρια πεδίου, 7 διερμηνείς (ένας φαρσόφωνος, 3 αραβόφωνοι, 2 διερμηνείς oυρντού, 1 διερμηνέας γαλλικών) και ένας οδηγός ασθενοφόρου. Το ωράριο παροχής υπηρεσιών είναι από τις 8:00 το πρωί έως τις 21:00 το βράδυ.

Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και οι εθελοντές προσπαθούν να καλύψουν κάποια από τα κενά στη φροντίδα υγείας που παρέχουν οι αρχές χωρίς όμως να είναι σε θέση να καλύψουν τις τεράστιες ανάγκες .

«Ο καταυλισμός βρίσκεται καθημερινά σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης», επεσήμαναν μετά το θάνατο του 9 μηνου βρέφους οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της οργάνωσης, από το Μάρτιο η παιδιατρική κλινική της οργάνωσης στη Λέσβο έχει δεχτεί περισσότερα από 270 παιδιά με χρόνια και σύνθετα προβλήματα υγείας, όπως επιληψία, διαβήτη, καρδιοπάθεια, άσθμα και άλλα. «Όλα χρειάζονται επειγόντως τακτική φαρμακευτική αγωγή, εξετάσεις και παρακολούθηση, όμως τα δημόσια νοσοκομεία και οι κλινικές πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας αδυνατούν να προσφέρουν την κατάλληλη φροντίδα επειδή απλούστατα δεν έχουν το εξειδικευμένο ιατρικό προσωπικό που απαιτείται για τα προβλήματά τους», αναφέρει χαρακτηριστικά η οργάνωση^[17].

Ανυπολόγιστος είναι πλέον ο αριθμός των ευαλώτων που χρήζουν ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης αλλά δεν την λαμβάνουν, ιδιαίτερα μετά την απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης τον Ιούλιο να προχωρήσει στην ανάκληση της απόκτησης Αριθμού Κοινωνικής Ασφάλισης (ΑΜΚΑ) για υπηκόους τρίτων χωρών^[18]. Ο πρόσφατος νόμος για το άσυλο (ν. 4636/1.11.2019) προβλέπει την απόδοση στους αιτούντες διεθνή προστασία του Προσωρινού Αριθμού Ασφάλισης και Υγειονομικής Περίθαλψης Αλλοδαπού (Άρθρο 55 παρ. 2) , ο οποίος θα διασφαλίζει πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, όμως δεν έχει εφαρμοσθεί ακόμη στην πράξη καθώς εκκρεμεί – παρά τις συνεχιζόμενες εκκλήσεις οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων ^[19]– η έκδοση της σχετικής Κοινής Υπουργικής Απόφασης (ΚΥΑ).

O Ναίμ Μοχαμαντί, φαρσόφωνος διερμηνέας της Υποστήριξης Προσφύγων στο Αιγαίο που παρέχει καθημερινά τις υπηρεσίες του στο Βοστάνειο Γενικό Νοσοκομείο Μυτιλήνης, μας αναφέρει: «Το νοσοκομείο γεμίζει κάθε μέρα με παιδιά προσφύγων που λόγω των συνθηκών και της έκθεσης τους στο κρύο και την βροχή έχουν βήχα, πυρετό και εντερικά προβλήματα’.

Σύμφωνα με πληροφορίες, στο νοσοκομείο εξετάζονται όλοι οι ασθενείς αιτούντες άσυλο ακόμη και αν δεν διαθέτουν ΑΜΚΑ. Ως αποτέλεσμα της έλλειψης ΑΜΚΑ όμως, οι ασθενείς πρέπει να καταβάλουν όλο το αντίτιμο του φαρμάκου για να το προμηθευτούν χωρίς πάντοτε να διαθέτουν το απαραίτητο ποσό. Αυτό συχνά οδηγεί τους ίδιους ασθενείς πάλι για επανεξέταση σε συχνά χειρότερη κατάσταση λόγω επιδείνωσης της νόσου.

Μεγάλες δυσκολίες επίσης αντιμετωπίζει το προσωπικό του νοσοκομείου λόγω της μη ανάλογης αύξησης του προσωπικού για να αντιμετωπισθούν οι αυξημένες ανάγκες παροχής υγειονομικής περίθαλψης που έχουν δημιουργηθεί από της αύξηση τoυ πληθυσμού των προσφύγων στο νησί. Οι δυσκολίες αυτές  εντείνονται λόγω του ότι οι διερμηνείς που υπάρχουν στο νοσοκομείο μπορούν να καλύψουν μόνο το πρωινό ωράριο και όχι τα βράδια και τα Σαββατοκύριακα.

Χιλιάδες παιδιά πρόσφυγες εκτεθειμένα σε άθλιες συνθήκες και κινδύνους

Σύμφωνα με δημοσιεύματα, στη Μόρια αυτή τη στιγμή διαμένουν πάνω από 6.500 παιδιά συμπεριλαμβανομένων και 1.150 ασυνόδευτων παιδιών ^[20] Τα παιδιά αυτά είναι εκτεθειμένα σε άθλιες συνθήκες, ανασφάλεια και βία. Η προστατευόμενη ζώνη εντός του hotspot (με χωρητικότητα για 66 ασυνόδευτους ανήλικους) είναι υπερπλήρης με αποτέλεσμα η πλειοψηφία των παιδιών αυτών να ζει σε εξαιρετικά επισφαλείς συνθήκες μαζί με ενήλικες^[21]. Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, περίπου τα μισά από τα 1.150 ασυνόδευτα ανήλικα που ζούσαν στην Μόρια τον Νοέμβριο του 2019 κοιμόντουσαν σε μια πολύ μεγάλη σκηνή ή έβρισκαν μόνα τους ένα μέρος για να κοιμηθούν. ^[22] Επίσης, παραμένει άλυτο το θέμα της εκπαίδευσης καθώς κανένα από τα παιδιά σχολικής ηλικίας που διαμένουν στην Μόρια δεν έχει πρόσβαση σε σχολείο τυπικής εκπαίδευσης. Μαθήματα άτυπης εκπαίδευσης και δραστηριοτήτων παρέχονται από ΜΚΟ.^[23]

Τον τελευταίο χρόνο, τρία παιδιά έχασαν την ζωή τους κατά την διάρκεια της παραμονής τους στον καταυλισμό της Μόριας. Ενδεικτική είναι η περίπτωση του 15 χρονου ασυνόδευτου ανήλικου που σκοτώθηκε μετά από διαμάχη που ξέσπασε στην «ασφαλή ζώνη» του hotspot τον περασμένο Αύγουστο^[24]. Πολλά είναι πλέον τα δημοσιεύματα και οι αναφορές από οργανώσεις όπως οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα για τις τραγικές συνέπειες που έχουν στα παιδιά οι συνθήκες κάτω από τις οποίες ζουν στη Μόρια και πιο συγκεκριμένα για αυτοτραυματισμούς, σκέψεις αυτοκτονίας, ‘σύνδρομο παραίτησης’ και απόπειρες αυτοκτονίας^[25]. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση εννιάχρονου παιδιού με αναπηρία, από το Αφγανιστάν το οποίο μετά από σοβαρή βία που έλαβε χώρα στο hotspot όπου διέμενε τον προηγούμενο Αύγουστο εμφάνισε το σπάνιο σύνδρομο «παραίτησης». Το παιδί ξαφνικά σταμάτησε να μιλά και να επικοινωνεί και εκ τότε βρίσκεται σε μόνιμη κατάσταση κατατονίας  σιτιζόμενο μόνο με τη βοήθεια άλλων και με αλεσμένες τροφές.^[26]

Υποστελέχωση υπηρεσιών

Ήδη από τον Σεπτέμβριο όταν μέσα και έξω από τo hotspot βρίσκονταν περίπου 9.000 άτομα (ο μισός πληθυσμός σε σύγκριση με τον σημερινό),οι εργαζόμενοι είχαν εκφράσει την πεποίθηση τους ότι εάν αυξηθεί ο αριθμός των προσφύγων δεν θα μπορέσουν να ανταπεξέλθουν και να διατηρήσουν τον έλεγχο. Στις αρχές Δεκεμβρίου οι εργαζόμενοι στα προγράμματα του Β και Γ κύκλου Κοινωφελούς Εργασίας στο hotspot της Μόριας πραγματοποίησαν στάση εργασίας, διεκδικώντας την παράταση των συμβάσεών τους και μόνιμη και σταθερή δουλειά^[27]. Οι εργαζόμενοι κατήγγειλαν ελλείψεις προσωπικού σε σημαντικές ειδικότητες.

Μεταξύ άλλων, λόγω της υποστελέχωσης σημαντικές είναι οι επιπτώσεις όσον αφορά στις καθυστερήσεις για τις διαδικασίες οικογενειακής επανένωσης ανήλικων και ενήλικων με μέλη της οικογένειας τους που ζουν σε άλλα κράτη της ΕΕ.

O ΕΟΔΥ o οποίος είναι αρμόδιος για τη διαπίστωση ευαλωτότητας και την παροχή πρωτοβάθμιας περίθαλψης, ξεκίνησε να στελεχώνεται εκ νέου από τα μέσα Σεπτεμβρίου 2019. Μία από τις σημαντικές επιπτώσεις της υποστελέχωσης ήταν να μην εντοπίζονται άτομα με μη εμφανείς ευαλωτότητες (όπως θύματα βασανιστηρίων, σεξουαλικής βίας) λόγω της με ενδελεχούς εξέτασης τους.

Δικηγόροι της Υποστήριξης Προσφύγων στο Αιγαίο είχαν εντοπίσει περιπτώσεις αιτούντων άσυλο που είχαν εξεταστεί από μη εξειδικευμένο προσωπικό του ΕΟΔΥ περί τα τέλη Απριλίου-αρχές Μαΐου 2019, διάστημα κατά το οποίο δεν υπήρχαν ψυχολόγοι και γιατροί και ως αποτέλεσμα δεν είχαν αναγνωριστεί οι ευαλωτότητες του. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μην τηρούνται τόσο οι ειδικές διαδικαστικές εγγυήσεις (με σημαντικότερη την εξαίρεσή τους από την ταχύρρυθμη διαδικασία των συνόρων και την παραπομπή τους στην κανονική διαδικασία σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν/ 4375/2016) ούτε όμως και οι κατάλληλες συνθήκες υποδοχής, όπως η παροχή των προβλεπόμενων για τους ευάλωτους αιτούντες κατάλληλων υλικών συνθηκών υποδοχής και ιατρικής φροντίδας.

Η ευαλωτότητα των ανωτέρω αναφερόμενων αιτούντων αναγνωρίσθηκε από τις αρμόδιες αρχές μετά από αρκετούς μήνες και μόνο για όσους υποβλήθηκαν αιτήματα επανεξέτασης που υποβλήθηκαν από τους δικηγόρους. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα η αναγνώριση συνέβη μετά την ολοκλήρωση της συνέντευξής τους με τη διαδικασία των συνόρων.

Νομική συνδρομή για περιορισμένο αριθμό προσφύγων

Αυτή τη στιγμή 12 οργανώσεις με συνολικά 32 Έλληνες και 10 αλλοδαπούς δικηγόρους – ανάμεσα τους και η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο- παρέχουν δωρεάν νομική στήριξη και συμβουλευτική σε αιτούντες άσυλο στη Λέσβο^[28] εστιάζοντας όμως ανάλογα με το πρόγραμμα που υλοποιούν σε διαφορετικές ομάδες πληθυσμού και είδος νομικής συνδρομής και χωρίς να έχουν σταθερή παρουσία και δυναμικότητα. Λόγω του υπερπληθυσμού, η νομική στήριξη και παρέμβαση είναι ουσιαστικά εφικτή για έναν πολύ μικρό αριθμό αιτούντων άσυλο, με αποτέλεσμα εκατοντάδες άλλοι να κινδυνεύουν με απόρριψη του αιτήματος τους, πιθανή κράτηση και απέλαση.

“Μέχρι πρόσφατα υπήρχε μόνο μία δικηγόρος στο μητρώο της νομικής βοήθειας για τον β’ βαθμό για 18.000 αιτούντες άσυλο. Από την αρχή του χρόνου η συγκεκριμένη δικηγόρος φέρεται να μην αναλαμβάνει νέες υποθέσεις ενώ θα είναι σε αναστολή καθηκόντων τους επόμενους μήνες, κάτι που ουσιαστικά ακυρώνει τη πρόβλεψη για παροχή δωρεάν νομικής βοήθειας από το κράτος», υπογραμμίζει ο Αστέριος Καναβός, δικηγόρος της Υποστήριξης Προσφύγων στο Αιγαίο. Το ζήτημα γίνεται ιδιαίτερα ανησυχητικό αν λάβει κανείς υπόψιν του ότι όλες οι υποθέσεις όσων φθάνουν από 1/1/2020 προτεραιοποιούνται σε σχέση με αυτές που εκκρεμούν από την προηγούμενη χρονιά (2019).

Ο πρόσφατος Νόμος 4636/2019 (ΦΕΚ 169/Α/1-11-2019/2019) τέθηκε σε εφαρμογή από τον Ιανουάριο και έχει πολλαπλώς επικριθεί για την έλλειψη δικονομικών εγγυήσεων στις διαδικασίες ασύλου από τις Οργανώσεις και φορείς ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι νεοεισερχόμενοι πρόσφυγες οφείλουν να καταγράψουν το αίτημα τους στην Υπηρεσία Ασύλου εντός αποκλειστικής προθεσμίας επτά ημερών διαφορετικά η σχετική βούληση τους αρχειοθετείται. Οι ολιγοήμερες προθεσμίες ήδη έχουν οδηγήσει σε απόρριψη νεοεισερχομένων αιτούντων άσυλο μέσα σε διάστημα δύο εβδομάδων χωρίς ουσιαστική εξέταση των υποθέσεων τους και με αδυναμία παροχής νομικής συνδρομής χωρίς την οποία το δικαίωμα προσφυγής ουσιαστικά ακυρώνεται.

Πρακτικές αυθαίρετης κράτησης

Στις 18 Δεκεμβρίου 2019, 95 άτομα κρατούνταν στο Προαναχωρησιακό Κέντρο Κράτησης (ΠΡΟ.ΚΕ.ΚΑ) της Μόριας, το οποίο έχει χωρητικότητα για 210. Μεταξύ αυτών ήταν 56 αιτούντες άσυλο 42 εκ των οποίων κρατούνταν στο πλαίσιο κράτησης αιτούντων προερχόμενων από χώρες που θεωρούνται ως «χαμηλού προσφυγικού προφίλ»^[29]. Τα υπόλοιπα 39 άτομα που κρατούνταν είτε υπόκεινταν σε επανεισδοχή είτε είχαν προσχωρήσει σε πρόγραμμα Εθελοντικής Επιστροφής & Επανένταξης του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (ΔΟΜ), είτε είχαν υποβάλει μεταγενέστερες αιτήσεις ασύλου για τις οποίες η εξέταση του παραδεκτού εξακολουθεί να εκκρεμεί^[30]. Στις 6 Ιανουαρίου βρέθηκε απαγχονισμένος μέσα στο ΠΡΟΚΕΚΑ ένας 31χρονος Ιρανός κρατούμενος, ο οποίος βρίσκονταν στην διαδικασία επιστροφής.

Να σημειωθεί ότι το διάστημα 15 – 20 Νοεμβρίου 2019, επτά νομικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στη Λέσβο, μεταξύ των οποίων και η «Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο», διαπίστωσαν την αιφνιδιαστική επίδοση απορριπτικών αποφάσεων από το Περιφερειακό Γραφείο Ασύλου (ΠΓΑ) Λέσβου σε 28 αιτούντες άσυλο από χώρες της υποσαχάριας Αφρικής, χωρίς να έχει διεξαχθεί προηγουμένως η υποχρεωτική εκ του νόμου συνέντευξή τους με τις αρμόδιες αρχές. Η Διοίκηση αιτιολόγησε την απόφασή της, επικαλούμενη την «αδυναμία» της να εξασφαλίσει διερμηνεία στις ομιλούμενες από τους αιτούντες γλώσσες. Όπως τονίζουν οι νομικές οργανώσεις, πρόκειται για μία άνευ προηγουμένου και αντίθετη στο ελληνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές δίκαιο διοικητική πρακτική του Περιφερειακού Γραφείου Ασύλου Λέσβου. ^[31]

Οι οργανώσεις επίσης επισήμαναν ότι η πρωτοφανής αυτή ενέργεια της διοίκησης, ήρθε να εξυπηρετήσει τις ανάγκες μιας αυθαίρετης πρακτικής που «δοκιμάζεται» στο νησί της Λέσβου από τα μέσα του 2016. Συγκεκριμένα, οι 27 εκ των 28 προαναφερθέντων απορριφθέντων τελούσαν υπό αυθαίρετη διοικητική κράτηση στο ΠΡΟ.ΚΕ.ΚΑ ήδη από την πρώτη ημέρα της άφιξης τους στην Ελλάδα, στο πλαίσιο του πιλοτικού προγράμματος κράτησης αιτούντων προερχόμενων από χώρες που θεωρούνται ως «χαμηλού προσφυγικού προφίλ».

Ένας άνδρας από αφρικανική χώρα που κρατούνταν μέχρι πρόσφατα στο ΠΡΟΚΕΚΑ Λέσβου στο πλαίσιο του πιλοτικού αυτού προγράμματος μας περιέγραψε εξαντλημένος: «Έφθασα στην Ελλάδα για να ζητήσω προστασία.  Αμέσως μόλις μας κατέγραψε η αστυνομία με βάλανε στην φυλακή. Δεν σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Ελλάδα; Έχω διωχθεί στην πατρίδα μου ήθελα να μιλήσω για όλα αυτά, αλλά με απέρριψαν χωρίς να ακούσουν τι έχω περάσει. Νόμιζα ότι το άσυλο είναι ατομικό δικαίωμα».

«Ο πόνος και η απόγνωση που αντικρίζουμε στο πρόσωπο τους είναι δύσκολο να περιγραφεί ξεπερνά τα λόγια. Όταν κρατείται κάποιος για μεγάλο χρονικό διάστημα και κάποιες φορές ήδη από την στιγμή της άφιξης και απειλείται με απέλαση, το να κάνει αίτημα για εθελούσια επιστροφή είναι μια διέξοδος ώστε να σταματήσει η παρατεταμένη κράτηση και ό,τι σημαίνει αυτή για την υγεία και ψυχολογική κατάσταση αυτού που το βιώνει», τονίζει η Έφη Λατσούδη κοινωνική επιστήμονας στην Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο.

Σημαντικές δυσκολίες έχουν επίσης παρατηρηθεί όσον αφορά την πρόσβαση δικηγόρων στο ΠΡΟ.ΚΕ.ΚΑ λόγω της υποστελέχωσης στο αστυνομικό προσωπικό που φυλάσσει το κέντρο καθώς και προβλήματα με την πρόσβαση κρατουμένων σε φαρμακευτική περίθαλψη.

Επίλογος

Την ώρα που ο Ειδικός Γραμματέας Υποδοχής Μάνος Λογοθέτης εκτιμά ότι το 2020 οι αφίξεις αιτούντων ασύλου από τις τούρκικες ακτές θα φτάσουν τα 100.000 άτομα, ο τέως αναπληρωτής Υπουργός Προστασίας του Πολίτη και ήδη υφυπουργός του νεοσύστατου Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου Γεώργιος Κουμουτσάκος διαβεβαίωνε σε συνέντευξη σε ΜΜΕ του εξωτερικού ότι «από την Ελλάδα δεν θα υπάρξουν άλλες σκληρές εικόνες» και ελπίζει ότι οι αφίξεις λόγω του χειμώνα θα μειωθούν, κάτι που θα επιτρέψει στους αρμόδιους να βελτιώσουν τις συνθήκες. Η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί αυτή τη στιγμή στα hotspots της Λέσβου και των υπόλοιπων νησιών αναδεικνύει για μία ακόμη φορά την τραγικές συνέπειες της τοξικής συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας και των σχετιζόμενων πολιτικών που έχουν θέσει σε κατάσταση ομηρίας χιλιάδες ανθρώπινες ζωές τα τελευταία τέσσερα χρόνια και πυροδοτήσει ξενοφοβικά αντανακλαστικά στις τοπικές κοινωνίες. Χαρακτηριστικές είναι οι κινητοποιήσεις που προγραμματίστηκαν από την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου στις 22 και 23 Ιανουαρίου στα νησιά της Λέσβου, Χίου και Σάμου με κεντρικό σύνθημα «Θέλουμε πίσω τα νησιά μας, θέλουμε πίσω τις ζωές μας». ^[32]Λύση δεν αποτελούν ούτε τα νέα κλειστά κέντρα κράτησης τα οποία οραματίζεται η κυβέρνηση αλλά ούτε και η έμμεση πολιτική αποτροπής ροών μέσω των συνθηκών εξαθλίωσης που επικρατούν στα hotspots.

Η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA) και η PRO ASYL επαναλαμβάνουν το αίτημα εφαρμογής ενός ευρέως προγράμματος μετεγκατάστασης από την Ελλάδα: τα hotspots πρέπει να κλείσουν. Οι αιτούντες άσυλο πρέπει να μεταφερθούν στην ενδοχώρα σε αξιοπρεπείς συνθήκες διαμονής έως την μεταφορά τους σε άλλα κράτη της ΕΕ. Λόγω της επισφαλούς κατάστασης υποδοχής στην ενδοχώρα, πρέπει να γίνει ό, τι είναι δυνατόν με ευρωπαϊκή στήριξη για να εξασφαλιστεί η ύπαρξη αξιοπρεπών συνθηκών εκεί.

Οι δύο οργανώσεις καλούν επίσης την ελληνική κυβέρνηση να εγκαταλείψει τα πρόσφατα εξαγγελθέντα μέτρα για δημιουργία κλειστών κέντρων με χωρητικότητα χιλιάδων ατόμων και εκτεταμένης κράτησης, η οποία θα παραβιάζει κατάφωρα τα δικαιώματα των προσφύγων και των μεταναστών και θα εντείνει ξενοφοβικές αντιδράσεις στις τοπικές κοινωνίες, αντιδράσεις οι οποίες έχουν δημιουργηθεί σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας της τοξικής επίδρασης της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας στις τοπικές κοινότητες.

Η RSA και η PRO ASYL απευθύνουν έκκληση στη Γερμανία και τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες να αποδεχθούν γρήγορα τους ασυνόδευτους πρόσφυγες από την Ελλάδα – όπως επιβάλει το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού! Οι ενδιαφερόμενες χώρες μπορούν να εφαρμόσουν τις ήδη υπάρχουσες νομικές διαδικασίες του Κανονισμού Δουβλίνου.

Η RSA και η PRO ASYL ζητούν τέλος, να παύσει η συστηματική υπονόμευση της οικογενειακής επανένωσης των αιτούντων άσυλο με συγγενείς τους στη Γερμανία. Η Γερμανία συστηματικά απορρίπτει τις σχετικές αιτήσεις από την Ελλάδα με την επίκληση της λήξης της προβλεπόμενης προθεσμίας. Στις καταστροφικές συνθήκες διαβίωσης στα ελληνικά hotspots, δεν υπάρχει κανόνας δικαίου. Οι γονείς και τα παιδιά έχουν ελάχιστες πιθανότητες να ασκήσουν το δικαίωμά τους για οικογενειακή επανένωση.

Footnotes

1. Σύμφωνα με τις ελληνικές αρχές, οι διαμένοντες πρόσφυγες και μετανάστες στην Λέσβο ήταν 21,480. Πηγή:https://infocrisis.gov.gr/7484/national-situational-picture-regarding-the-islands-at-eastern-aegean-sea-12-1-2020/?lang=en&fbclid=IwAR3PxPN6Qw5u7uZoZBsN7IRYOUBJcxmMEDNuK632S3cnqCRqzSIFC88baOc Η Απόφαση 11 40/20.12.2019 του Υπουργού Προστασίας του Πολίτη συνεχίζει την πολιτική του γεωγραφικού περιορισμού των νεοεισερχομένων αιτούντων άσυλο στα νησιά της Λέσβου, Κώ, Σάμου, Χίου και Ρόδου. Πηγή: http://www.immigration.gr/2020/01/periorismos-kykloforias-aitoyntes-diethni-prostasia-4636-2019.html?m=1&fbclid=IwAR3qGFxEoMTGSuAY9Qnxcn_rEg0KCMZHBcYQdWn0YXpiyI4CDNn76592wpo. ↑
2. Πηγή: https://infocrisis.gov.gr/7534/apotyposi-tis-ethnikis-ikonas-katastasis-gia-to-prosfygiko-metanasteftiko-zitima-tin-16-1-2020/Σε έκθεση που δημοσίευσε το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες τον Δεκέμβρη του 2019, αναφέρει ότι μετά τη φωτιά το Σεπτέμβρη 2019, η χωρητικότητα του hotspot ήταν για 2.440 άτομα σύμφωνα με ενημέρωση του Αναπληρωτή Διοικητή του hotspot. Πηγή: https://www.gcr.gr/el/ekdoseis-media/reports/item/1323-ekthesi-tou-esp-gia-tis-synthikes-ton-prosfygon-sti-lesvo ↑
3. Πηγή: Weekly Snapshot 9-15 December 2019 ↑
4. Σύμφωνα με πρόσφατες πληροφορίες που έδωσαν οι αρμόδιες ελληνικές αρχές στα ΜΜΕ στις 2 Ιανουαρίου 2020, ο πληθυσμός του hotspot της Μόριας αποτελούνταν από 36 % άνδρες, 29 % γυναίκες και 35 % παιδιά συμπεριλαμβανομένων και ασυνόδευτων ανήλικων. Οι κύριες χώρες καταγωγής των διαμενόντων ήταν: Αφγανιστάν (73 %), Συρία (12 %)  και Σομαλία (5%). Πηγή: https://www.ethnos.gr/ellada/80581_pano-apo-46000-prosfyges-metanastes-sta-nisia-toy-b-aigaioy-2019 ↑
5. Στην επίσκεψή του στις 19 Ιανουαρίου στη Σάμο και τη Λέσβο δύο μέρες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του ο υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου Νότης Μηταράκης τόνιζε ότι προτεραιότητα της κυβέρνησης είναι η μείωση των ροών μεταναστών προς τα νησιά, χωρίς να κάνει αναφορά στο μείζον θέμα της αποσυμφόρησης.https://www.kathimerini.gr/1060987/article/epikairothta/politikh/n-mhtarakhs-apo-lesvo-proteraiothta-o-periorismos-twn-metanasteytikwn-rown ↑
6. Από τους αφιχθέντες στη Λέσβο, σε δομές στο εσωτερικό της Ελλάδας μετακινήθηκαν 8.089 άτομα το 2017, 14.135 το 2018 και 13.406 το 2019.https://www.makthes.gr/diplasiastikan-oi-afixeis-prosfygon-kai-metanaston-sti-lesvo-to-2019-250648 ↑
7. Η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο είχε ήδη από το φθινόπωρο του 2018 αναφέρει την ιδιαίτερα κρίσιμη κατάσταση που είχε διαμορφωθεί στο hotspot της Μόριας.https://rsaegean.org/en/the-hotspots-experiment/#Lesvos. ↑
8. Στα μέσα Δεκέμβρη, η ΔΕΗ τοποθέτησε δύο νέες γραμμές στο hotspot ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες που έχει δημιουργήσει εντός του καταυλισμού ο υπερπληθυσμός.https://www.politikalesvos.gr/dyo-nees-grammes-sto-kyt-tis-morias-topothetise-i-dei/?fbclid=IwAR3s3A98edyANS802ZF9Ss5tgIoe2O1oOmHmH4HdjQ1_q6I4opBszAnmOeM ↑
9. Βάση του εγχειρίδιου για τα emergency sanitation standards της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, για καταστάσεις ‘post-emergency’ η αναλογία είναι 1 τουαλέτα ανά 20 άτομα και 1 ντουζιέρα ανά 50. https://emergency.unhcr.org/entry/33014/emergency-sanitation-standard. ↑
10. Η νεαρή Αφγανή πρόσφυγας δημοσιεύει μία σειρά μαρτυριών με τον τίτλο «Letter to the world from Moria» στην ιστοσελίδα της οργάνωσης Ιnfomobilehttp://infomobile.w2eu.net/2019/12/10/letter-to-the-world-from-moria-10/. ↑
11. Στην υπόθεση αυτή αναμένεται να δημοσιευθεί το ιατροδικαστικό πόρισμα. ↑
12. Στις 24 Σεπτεμβρίου 2019, ένα φορτηγάκι παρέσυρε και σκότωσε έξω από τη Μόρια ένα πεντάχρονο παιδί από το Αφγανιστάν. Το παιδί έπαιζε μέσα σε μια χαρτόκουτα στον αύλειο χώρο ενός κτηρίου που χρησιμοποιείται από μια επιχείρηση και από ΜΚΟ που διένειμε είδη πρώτης ανάγκης στο hotspot της Μόριας. Λίγα εικοσιτετράωρα αργότερα, στις 29 Σεπτεμβρίου 2019, μία γυναίκα από το Αφγανιστάν έχασε την ζωή της όταν ξέσπασε φωτιά μέσα στο κοντέινερ που έμενε. Στις 25 Νοεμβρίου 2019, ένας Αφγανός άνδρας έχασε τη ζωή του στη Μόρια από ανακοπή καρδιάς. ↑
13. Τον Οκτώβριο για τον έλεγχο όλου του hotspot και του χώρου έξω από αυτό υπήρχαν μόνο δυο αστυνομικοί ανά βάρδια. Πηγή: Έκθεση του Ελληνικού Συμβούλιου Προσφύγων για τις συνθήκες των προσφύγων στη Λέσβοhttps://www.gcr.gr/el/ekdoseis-media/reports/item/1323-ekthesi-tou-esp-gia-tis-synthikes-ton-prosfygon-sti-lesvo ↑
14. https://www.stonisi.gr/post/6310/ki-allos-nekros-sth-moria. ↑
15. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις μετά από παρέμβαση της Υποστήριξης Προσφύγων στο Αιγαίο, οι πρόσφυγες μεταφέρθηκαν σε ασφαλή δομή εκτός του hotspot. ↑
16. Γραπτή απάντηση του ΕΟΔΥ με ημερομηνία 19.12.2019σε σχετικό ερώτημα της RSA. ↑
17. 19.12.2019 Δήλωση των Γιατρών Χωρίς Σύνορα για την πρόσβαση σε φροντίδα υγείας για τους αιτούντες άσυλο και τα άτομα χωρίς έγγραφα στην Ελλάδα,. ↑
18. Σύμφωνα με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, σχεδόν 50.000 άνθρωποι έχουν μείνει χωρίς πρόσβαση σε φροντίδα υγείας, μεταξύ αυτών οι νεοαφιχθέντες από τα χερσαία και τα θαλάσσια σύνορα, τα μη καταγεγραμμένα άτομα και τα βρέφη που γεννιούνται στην Ελλάδα19.12.2019 Δήλωση των Γιατρών Χωρίς Σύνορα για την πρόσβαση σε φροντίδα υγείας για τους αιτούντες άσυλο και τα άτομα χωρίς έγγραφα στην Ελλάδαhttps://msf.gr/magazine/dilosi-ton-giatron-horis-synora-gia-tin-prosvasi-se-frontida-ygeias-gia-toys-aitoyntes ↑
19. 19.12.2019 Δήλωση των Γιατρών Χωρίς Σύνορα για την πρόσβαση σε φροντίδα υγείας για τους αιτούντες άσυλο και τα άτομα χωρίς έγγραφα στην Ελλάδα. https://msf.gr/magazine/dilosi-ton-giatron-horis-synora-gia-tin-prosvasi-se-frontida-ygeias-gia-toys-aitoyntes ↑
20. https://www.tagesschau.de/ausland/fluechtlinge-griechenland-lesbos-101~_origin-e47dae01-e811-41d8-bda3-0a4e39c5a537.html ↑
21. 132 ασυνόδευτοι ανήλικοι φιλοξενούνται από την ΜΚΟ Ηλιακτίδα σε καταλύματα κατάλληλα για την ηλικία τους. Πηγή: Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες, 18 Δεκεμβρίου 2019. Μετά την επίσκεψή του στην Λέσβο και την Αθήνα τον Νοέμβριο του 2019, ο ‘Υπατος Αρμοστής του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες χαρακτήρισε την κατάσταση των παιδιών εν κινήσει ως ‘έκτακτη ανάγκη’ και κάλεσε τις ελληνικές αρχές να τους παρέχουν κατάλυμα σε ασφαλείς χώρους.Πηγή: https://www.unhcr.org/news/press/2019/11/5ddfc2ea4/head-unhcr-calls-urgent-response-overcrowding-greek-island-reception-centres.html ↑
22. Πηγή: https://data2.unhcr.org/en/documents/download/73166 ↑
23. See: https://www.pri.org/stories/2019-12-17/school-refugee-camp-lesbos-safe-haven-children Από τα παιδιά οικογενειών που φιλοξενούνται αυτή την περίοδο στα διαμερίσματα του προγράμματος ΕΣΤΙΑ, 195 είναι σχολικής ηλικίας και από αυτά 70 είναι εγγεγραμμένα στην τυπική εκπαίδευση, σε όλες τις βαθμίδες, 19 φοιτούν στο νηπιαγωγείο, 42 στο δημοτικό και 9 είναι εγγεγραμμένα στο γυμνάσιο και λύκειο. Στον Καρά Τεπέ, υπάρχουν 400 παιδιά σχολικής ηλικίας. Καθώς δεν έχει αρχίσει ακόμη η λειτουργία των ΔΥΕΠ, υπάρχουν μόλις 39 παιδιά τα οποία παρακολουθούν πρωινές τάξεις υποδοχής. Τα υπόλοιπα, επωφελούνται των μαθημάτων μη τυπικής εκπαίδευσης που παρέχονται μέσα στο κέντρο φιλοξενίας από την ΜΕΤΑδραση, εταίρο της Ύπατης Αρμοστείας, και από τα Παιδικά Χωριά SOS. ‘Όσον αφορά τον αριθμό πρωϊνών τάξεων υποδοχής, υπάρχουν 7 πρωινά τμήματα στην πρωτοβάθμια και 4 στην δευτεροβάθμια τα οποία εξυπηρετούν παιδιά από το Καρά Τεπέ, το ΠΙΚΠΑ, την Ηλιακτίδα καθώς και μεμονωμένες περιπτώσεις παιδιών που δεν διαμένουν με τις οικογένειες τους σε χώρους φιλοξενίας αλλά νοικιάζουν αυτόνομα κάποιο διαμέρισμα, φιλοξενούνται κτλ. Πηγή: UNHCR, 13 Ιανουαρίου 2020. ↑
24. https://www.unhcr.org/gr/12701-σοκαρισμένη-η-ύπατη-αρμοστεία-από-το-θ.html ↑
25. Βλ. https://www.theguardian.com/commentisfree/2019/oct/06/moria-refugee-camp-lesbos-traumatised-children; https://www.msf.org/deliberate-neglect-greek-and-eu-authorities-towards-those-trapped-islands?component=image-272646. ↑
26. Η νομική υποστήριξη του παιδιού και της οικογένειας της λαμβάνει χώρα στα πλαίσια προγράμματος συνδρομής της Υποστήριξης Προσφύγων στο Αιγαίο σε συνεργασία με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα. ↑
27. Για τους εργαζομένους αυτούς ο ΟΑΕΔ είχε εξαγγείλει τετράμηνη παράταση η οποία μέχρι τώρα δεν έχει πραγματοποιηθεί με αποτέλεσμα να έχουν αρχίσει ήδη να λήγουν οι συμβάσεις για 250 εργαζόμενους. ↑
28. Αναλυτικά ο αριθμός των δικηγόρων (ελλήνων και αλλοδαπών):ΜΕΤΑδραση(4), Ελληνικό Συμβούλιο Προσφύγων (4), Hebrew Immigrant Aid Society (5), Danish Refugee Council (1)PRAKSIS (3), Iliaktida (3), Lesvos Legal Center (2 και 2 αλλοδαποί), Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (2), Διοτίμα (3), Defence for Children International (1), Fenix Humanitarian Legal Aid (1 και 5 αλλοδαποί), European Lawyers in Lesvos (3 και 3 αλλοδαποί)Πηγή : Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες, 18.12.2019 ↑
29. Δες έκθεση των HIAS Ελλάδας “Φυλακισμένοι χωρίς δικαιώματα – Κράτηση με βάση την εθνικότητα στην Μόρια” https://www.hias.org/sites/default/files/report_on_low_profile_detention_in_greece_hias_dec_2019.pdf  ↑
30. Πηγή: Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες 18.12.2019 ↑
31. Κατά των αποφάσεων αυτών ασκήθηκαν προσφυγές από τις οργανώσεις που εκπροσωπούν τους 28 αιτούντε.ς