Το αρχοντικό ΙΩΑΝΝΗ ΠΑΠΟΥΤΣΑΝΗ έχτισε ο Ιωάννης Παπουτσάνης, γιος του Δημητρίου Παπουτσάνη, ιδρυτή του πρώτου ατμοκίνητου ελαιοτριβείου-σαπωνοποιείου στο Πλωμάρι με έτος ίδρυσης το 1870 και εμπορικές δραστηριότητες, που έφταναν στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη, στον Πόντο, στη Μασσαλία, στη Γένοβα, στην Αλεξάνδρεια κ.α. Στα 1899 οι γιοι του Δημητρίου, Ιωάννης και Παναγιώτης, πιθανόν να υπήρχε και τρίτος, ιδρύουν την εταιρεία «Αφοί Παπουτσάνη» και επεκτείνουν ακόμη περισσότερο
τις δραστηριότητές τους.
Το εργοστάσιο είχε χτιστεί λίγα χρόνια πριν από το αρχοντικό και οι εγκαταστάσεις του έφταναν μέχρι τη θάλασσα, όπου υπήρχε εξέδρα για τη φόρτωση του λαδιού, μια και το Πλωμάρι μέχρι το 1932 ήταν αλίμενο (Εικ. 1).
Να σημειωθεί ότι όλη η γύρω περιοχή ήταν βραχώδης, χωρίς δυνατότητα οδικής πρόσβασης πιο πέρα από το εργοστάσιο.
Στα 1917 ο Παναγιώτης έρχεται στον Πειραιά και ιδρύει εργοστάσιο σαπωνοποιίας διατηρώντας συνεργασία με τον αδερφό του Ιωάννη, που παρέμεινε στο Πλωμάρι και κράτησε την επιχείρηση. Το εργοστάσιο τους στο Πλωμάρι, πιθανότατα να έπαψε να λειτουργεί γύρω στα 1970 και σιγά σιγά ερειπώθηκε. Σώζεται μόνο ο βόρειος τοίχος χτισμένος με την χαρακτηριστική της περιοχής όμορφη
πρασινόπετρα. (φωτ.2).
«Άραγε ποιος πρέπει να νοιαστεί για να μην καταρρεύσει αυτό το ιστορικό κτήριο, στολίδι του
Πλωμαρίου; Ο ιδιώτης ιδιοκτήτης του, η Πολιτεία γιατί, όπως λέγεται και γράφεται ένα ιστορικό
κτήριο με αρχιτεκτονική αξία ανήκει σε όλο το κόσμο;»
Το αρχοντικό χτίστηκε, όπως προαναφέρθηκε, στο τέλος του 19 ου αι. από τον Ιωάννη Παπουτσάνη, που απέκτησε έξι παιδιά, πάνω από το ελαιοτριβείο-σαπωνοποιείο. Πρόκειται για ένα εκλεκτικιστικής μορφολογίας κτήριο, που εντυπωσιάζει και ξεχωρίζει με το κοκκινωπό χρώμα του σοβά και των συμπαγών τούβλων στα παράθυρα, τη στέγη και τις γωνίες του..
Η πέτρα με την οποία κτίστηκε είναι η όμορφη πράσινη πέτρα, χαρακτηριστική της περιοχής. Ως αρχιτέκτονας αναφέρεται ο Κωστής Μεταξάς, συγγενής του βιομήχανου σάπωνος Αλκαίου Μεταξά. Λέγεται ότι ο Κωστής Μεταξάς συνεργαζόταν με τον μεγάλο αρχιτέκτονα της Μυτιλήνης Αργύριο Αδαλή, που χρημάτισε βοηθός των περίφημων αρχιτεκτόνων Θεοφίλου Χάνσεν και Ερνέστου Τσίλλερ. Άλλα έργα του Αδαλή είναι ο ναός του Αγίου Θεράποντα, τοΔημαρχείο και πολλά νεοκλασικά της Μυτιλήνης.
Ο Κωστής Μεταξάς, ανέλαβε την κατασκευή του αρχοντικού Ιωάννη Παπουτσάνη και την ίδια περίοδο κατασκεύασε και την υπέροχη κατοικία του Αλκαίου Μεταξά (σήμερα, ιδιοκτησία Οικ. Σοφιανού). Λίγο αργότερα, γύρω στα 1908, ανέλαβε την εκπόνηση των
σχεδίων του ναού της Αγίας Παρασκευής.
Το αρχοντικό κατοικήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1980, οπότε και χρειάστηκε μια γενική και πολυδάπανη συντήρηση, στην οποία οι κληρονόμοι δεν είχαν τη δυνατότητα να ανταποκριθούν. Όσο για τα «ευνοϊκά δάνεια» συντήρησης διατηρητέων κτισμάτων, κάθε άλλο παρά ευνοϊκά ήταν. Η τελευταίαιδιοκτήτρια αποτάθηκε σε διάφορους δημόσιους φορείς, χωρίς αποτέλεσμα. Οι πολλαπλές προσπάθειές της,είναι στη διάθεση του κάθε ενδιαφερόμενου.
Τελικά με απογοήτευση και πίκρα οδηγήθηκε στην πώληση του σε επιχειρηματία, ελπίζοντας να μην ισχύσει η πρακτική της ευεργετικής παρέμβασης του πανδαμάτορα χρόνου να καταρρεύσει, για να ανεγερθεί στη θέση του ένα ακόμη απρόσωπο κτίσμα.
SOS!!!!!: Σε πρόσφατη επίσκεψή μας διαπιστώσαμε ότι το κτήριο βρίσκεται σε μεγάλο κίνδυνο. Κομμάτια τοίχου έχουν πέσει, ενώ τούβλα και παράθυρα είναι έτοιμα επίσης να πέσουν. Κορδέλα έχει τοποθετηθεί για να αποκλειστεί η διάβαση στον πλαϊνό δρόμο λόγω του κινδύνου κατάρρευσης και άλλων τμημάτων.
Άραγε ποιος πρέπει να νοιαστεί για να μην καταρρεύσει αυτό το ιστορικό κτήριο, στολίδι του Πλωμαρίου; Ο
ιδιώτης ιδιοκτήτης του, η Πολιτεία γιατί, όπως λέγεται και γράφεται ένα ιστορικό κτήριο με αρχιτεκτονική
αξία ανήκει σε όλο το κόσμο;
Ευχαριστούμε θερμά την κυρία Ρίτα Καζάζη για την προσφορά του αδημοσίευτου κειμένου της καθώς και την
Κυρία Ειρήνη Γκρατσία για τις συμβουλευτικές της παρεμβάσεις.
Κύρια γραπτή πηγή : Ρίτα Καζάζη, φιλόλογος.
Προφορικές επισημάνσεις: Γιώργος Λαγουμίδης.
Φωτογραφίες: αρχείο του Συλλόγου "Το Πόλιον"
Σχεδ. απεικ. του εργοστασίου και του αρχοντικού στο Πλωμάρι: συλλογή εργοστασίου Παπουτσάνη, μέσω
διαδικτύου.
