της Σιλβί Καουφμάν*
Ήταν μια έξοδος ενός άλλου είδους, λίγο πιο οργανωμένη από τη σημερινή Οδύσσεια των προσφύγων στη Μεσόγειο. Ήταν κι εκείνη μια φυγή, αλλά λιγότερο επικίνδυνη, αν και δεν στερούνταν κινδύνων. Η Ουγγαρία έπαιξε ένα ρόλο- κλειδί, ανοίγοντας τις πόρτες του ελεύθερου κόσμου σε δεκάδες χιλιάδες Ανατολικογερμανούς πρόσφυγες που προσπαθούσαν να φτάσουν στη Δύση.
Πριν από 26 χρόνια, στις 10 Σεπτεμβρίου 1989, η μικρή Ουγγαρία αψήφησε τις εντολές του κομμουνιστικού συνασπισμού και αποφάσισε να μην κρατά πια στα σύνορά της με την Αυστρία κάπου 60.000 Ανατολικογερμανούς πολίτες που είχαν φύγει από τη χώρα τους τους τελευταίους μήνες και είχαν φτάσει πρώτα στην Τσεχοσλοβακία, και μετά στην Ουγγαρία, προσπαθώντας να βρουν διέξοδο προς την ελευθερία. Δύο ημέρες αργότερα, πάνω από 10.000 είχαν περάσει τα σύνορα: Οι πύλες είχαν ανοίξει και δεν θα ξανάκλειναν ποτέ. Ο Γκιούλα Χορν, τότε υπουργός Εξωτερικών της Ουγγαρίας, είχε πει στον Δυτικογερμανό ομόλογό του, Χανς- Ντίτριχ Γκένσερ που ανησυχούσε για τη συγκέντρωση Ανατολικογερμανών προσφύγων στο ουγγρικό έδαφος: «Δεν ξέρω πώς θα λύσουμε το πρόβλημα, αλλά ένα είναι σίγουρο: Δεν θα τους στείλουμε πίσω στην ανατολική Γερμανία».
Η ίδια αυτή χώρα, μέλος πλέον της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενισχύει σήμερα τα σύνορά της με τη Σερβία για να εμποδίσει την είσοδο των μεταναστών και προσφύγων του 21ου αιώνα. Κι εκείνοι στη Γερμανία θέλουν να πάνε, αλλά έρχονται από πιο μακριά, από τον κόσμο του πολέμου και της φτώχειας, και ταξιδεύουν για μήνες. Η ίδια Ουγγαρία στέλνει σήμερα τις μονάδες αποκατάστασης της τάξης εναντίον τους και ζητά τη στρατιωτικοποίηση των συνόρων. Η κυβέρνηση αυτής της χώρας διαμηνύει στους ξένους ότι είναι ανεπιθύμητοι.
Θα ήταν άδικο να επιρρίψουμε την ευθύνη γι’ αυτή την κατάσταση μόνο στην Ουγγαρία. Πριν από αυτήν, ήδη από τον Φεβρουάριο του 2014, η Βουλγαρία είχε κατασκευάσει ένα παχύ τείχος από συρματοπλέγματα στα σύνορα με την Τουρκία για να ανακόψει την είσοδο των μεταναστών. Όταν η κρίση έλαβε τέτοιες διαστάσεις που οι χώρες της κεντρικής Ευρώπης δεν μπορούσαν πια να την αγνοήσουν, η Βουλγαρία και η Ουγγαρία δέχθηκαν ενισχύσεις. Ανατολή εναντίον Δύσης: Το ρήγμα που άνοιξε στους κόλπους της ΕΕ για το ζήτημα αυτό έλαβε δραματική τροπή στη Σύνοδο Κορυφής της 25ης και 26ης Ιουνίου.
Πρώην κομμουνιστικές χώρες εναντίον της «γηραιάς Ευρώπης»: Οι Ούγγροι, οι Σλοβάκοι, οι Τσέχοι, οι Πολωνοί, οι Βούλγαροι και οι πολίτες της Βαλτικής χαρακτήρισαν απαράδεκτη την πρόταση για μια δικαιότερη κατανομή των προσφύγων στις ευρωπαϊκές χώρες. Ορισμένοι από αυτούς που έλαβαν μέρος σ’ εκείνη τη σύνοδο δεν μπόρεσαν να μην επισημάνουν το πνευματικό, πολιτισμικό και διανοητικό χάσμα ανάμεσα σε δύο είδη κοινωνίας που υποτίθεται ότι μοιράζονται τις ίδιες αξίες.
Ύστερα από έντονες πιέσεις, οι Βρυξέλλες απέσπασαν από τις ανατολικές χώρες τη δέσμευση να δεχθούν μερικές χιλιάδες πρόσφυγες. Στην πραγματικότητα όμως, η κατάσταση δεν βελτιώθηκε, αν δεν επιδεινώθηκε κιόλας. Ο αντιπρόεδρος της τσεχικής κυβέρνησης, Αντρέι Μπάμπις ζήτησε να κλείσει ο χώρος Σένγκεν ώστε να προστατευθεί η Ευρώπη από τους πρόσφυγες, ενώ ο πρόεδρος της χώρας Μίλος Ζέμαν απάντησε στους πρόσφυγες που διαμαρτύρονταν για τη μεταχείρισή τους ότι κανείς δεν τους ζήτησε να έρθουν. Αλλά και ο Σλοβάκος πρωθυπουργός Ρόμπερτ Φίτσο, που είναι σοσιαλδημοκράτης, πρώτα έθεσε ως όρο για τους πρόσφυγες που θα δεχθεί να είναι χριστιανοί και στη συνέχεια αναρωτήθηκε γιατί η Σλοβακία να υποχρεωθεί να δεχθεί πρόσφυγες αφού δεν προκάλεσε εκείνη το χάος στη Λιβύη. Η εκπρόσωπος του πολωνικού ιδρύματος Estera, τέλος, που διαχειρίζεται την είσοδο οικογενειών από τη Συρία, δήλωσε ανοιχτά ότι οι μουσουλμάνοι συνιστούν «τεράστια απειλή» για την πολωνική κοινωνία.
Το λεξιλόγιο αυτό δεν είναι, ευτυχώς, ομόφωνο. Ακούγονται και πιο πεφωτισμένες φωνές στη Βαρσοβία, στην Πράγα ή στη Βουδαπέστη. Πώς είναι δυνατόν όμως τόσοι ηγέτες να έχουν τόσο βραχεία μνήμη; Γιατί η μισαλλοδοξία και η ξενοφοβία είναι μεγαλύτερες στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης; Πώς εξηγείται ότι τα παιδιά της Αλληλεγγύης αρνούνται την αλληλεγγύη, ενώ τα ίδια επωφελήθηκαν από τη μαζική μετανάστευση στην Ευρώπη; Γιατί οι σύγχρονες δυτικές κοινωνίες φοβούνται τόσο πολύ την ανάμιξη των φυλών, των θρησκειών και των πολιτισμών;
Η μεταναστευτική κρίση αποκάλυψε στις χώρες της κεντρικής Ευρώπης πολλές αλήθειες που τις είχαν ξεχάσει. Κληρονόμησαν από τον ναζισμό, και στη συνέχεια από τον σταλινισμό, τόσο μια εθνοτική και θρησκευτική ομοιογένεια που τις διαχωρίζει από τις χώρες της δυτικής Ευρώπης, όσο και μια κατασταλτική προσέγγιση των μειονοτήτων που τους επιβλήθηκαν. Κι αν η ένταξή τους στην ΕΕ τους επέτρεψε να εισπράξουν δισεκατομμύρια ευρώ από τα ταμεία συνοχής στο όνομα της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, δεν συνειδητοποίησαν ότι η αλληλεγγύη δεν αποτελεί μονόδρομο. Ήρθε η ώρα να καταλάβουν ότι οι αξίες είναι κοινές. Αυτή η επώδυνη αφύπνιση θα είναι άραγε σωτήρια; Εκεί θα δοκιμαστεί η Ευρώπη.
(Πηγή: Le Monde/ αναδημοσίευση από την στήλη «Ιδέες και Απόψεις», του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων-Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων)
*Η Σιλβί Καουφμάν είναι δημοσιογράφος στην Le Monde
