Τα ναυάγια που στοιχειώνουν το Αιγαίο και η εργαλειοποίηση των προσφυγικών ροών

Κι ο Νοέμβρης μπήκε όπως έφυγε ο Οκτώβρης, με νεκρούς και δεκάδες αγνοούμενους στο Αιγαίο. Δεν έχει περάσει καιρός από τότε που για άλλη μια φορά εδώ στη Λέσβο ζήσαμε τη φρίκη ενός ακόμη πολύνεκρου ναυαγίου που πήρε μαζί του 18 ανθρώπους, ανάμεσά τους 16 νέες γυναίκες, ένα παιδί κι έναν νέο άντρα. Στα Κύθηρα 9 ως τώρα άνθρωποι έχουν βρεθεί νεκροί από το ναυάγιο της ίδιας μέρας όπου ιστιοπλοϊκό με 95 πρόσφυγες συνετρίβη στα βράχια, με τους επιζώντες να γαντζώνονται στον γκρεμό για να γλιτώσουν. Αυτή τη στιγμή 60 άνθρωποι παλεύουν με τα κύματα ανάμεσα στην περιοχή του στενού του Καφηρέα στην Εύβοια, μετά την βύθιση ιστιοφόρου σκάφους και κανείς δεν ξέρει πόσοι από αυτούς θα καταφέρουν να βγουν ζωντανοί καθώς στην περιοχή πνέουν βόρειοι άνεμοι εντάσεως 7-8 μποφόρ με ριπές που φθάνουν και τα 9 Μποφόρ. Δύο μέρες πριν το Alarmphone έλαβε σήμα κινδύνου για 300 πρόσφυγες στην Νότια Κρήτη και κανείς δεν ξέρει ακόμη ποια είναι η τύχη τους!

Την περασμένη Παρασκευή το σκάφος που έπλεε νότια της Κρήτης σε απόσταση 40 μίλια από την ακτή εν μέσω ισχυρών ανέμων, που έφταναν τα 6,5 Μποφόρ, έστειλε σήμα SOS, αφού πολλοί επιβάτες ήταν σε άσχημη κατάσταση, χωρίς νερό και φαγητό. Στις 9 το πρωί του Σαββάτου το Αlarmphone επανήλθε με νεότερη ανάρτηση και ενημέρωσε πως το σκάφος παρασύρεται ακυβέρνητο προς την Κρήτη, σε απόσταση μικρότερη των 10 μιλίων, νότια του νομού Χανίων, στα ανοιχτά της Παλαιόχωρας. Την Κυριακή το AlarmPhone χάνει κάθε επαφή και από τότε δεν υπάρχει καμία ενημέρωση από το λιμενικό, καμία απάντηση σε φορείς και οργανώσεις που ζητούν ενημέρωση

Όπως αναφέρει ο Ιάσονας Αποστολόπουλος στη Σάμο μια φουσκωτή βαρκα διαλύθηκε. 6 αγνοούμενοι, 2 νεκροί, 4 άνθρωποι διασώθηκαν

Οπως προκύπτει από μαρτυρίες διασωθέντων, οι διακινητές ζητούν από 6.000 έως 9.000 ευρώ ανά επιβάτη.

Τις προσπάθειες των εμπλεκόμενων στη διάσωση προσφύγων αναγνωρίζει και εκτιμά η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, ωστόσο επιμένει στην ανάγκη για πρόσβαση σε ασφαλέστερες οδούς, των ανθρώπων που πέφτουν θύματα λαθροδιακινητών, με αφορμή τα πολύνεκρα ναυάγια σε Μυτιλήνη και Κύθηρα. Όπως σημειώνει ο διεθνής οργανισμός σε ανάρτηση στα κοινωνικά δίκτυα, τα δύο ναυάγια αποτελούν «ακόμη μία τρομερή υπενθύμιση της ανάγκης για πρόσβαση σε ασφαλέστερα, εναλλακτικά μονοπάτια για να σταματήσουν οι άνθρωποι να πέφτουν θύματα λαθροδιακινητών και να καταφεύγουν σε επικίνδυνα ταξίδια, τα οποία βλέπουν ως τη μόνη τους επιλογή».

Συχνά στην ελληνική δημόσια σφαίρα αντιμετωπίζουμε οτιδήποτε έχει να κάνει με προσφυγικές ροές από την Τουρκία ως κάτι που είναι απλώς μια ακόμη κίνηση Ρετζίπ Ταγίπ Ερντογάν και της κυβέρνησής τους. Αυτό ενισχύεται και από το ότι όχι μόνο στη χώρα αλλά και στην Ευρώπη αντιμετωπίζουμε το ζήτημα των προσφύγων και των μεταναστών ως ζήτημα «ασφάλειας», εξ και ο χαρακτηρισμός ως «υβριδική απειλή» που έχει καθιερωθεί.

Και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Τουρκία πολλές φορές έχει αποπειραθεί να «εργαλειοποιήσει» τις προσφυγικές ροές χρησιμοποιώντας της είτε ως απόπειρα να έρθει η χώρα μας σε δυσκολότερη θέση, είτε να ασκηθεί πίεση συνολικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό ενίοτε παίρνει και τη μορφή παρεμβάσεων όπως αυτή του Ερντογάν στη ΓΣ του ΟΗΕ που κατηγόρησε την Ελλάδα ότι δεν σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα των προσφύγων, παραβλέποντας βέβαια ότι όλες τις πολλαπλές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων – συμπεριλαμβανομένου και ενός κλίματος ρατσισμού κατά των προσφύγων που είναι όλο και πιο έντονο στο εσωτερικό της Τουρκίας.

Μόνο που αυτό δεν αναιρεί ότι υπάρχει ένα πραγματικό πρόβλημα με την κατάσταση των προσφύγων στο εσωτερικό της Τουρκίας και μια πραγματική διάθεση αρκετών από αυτούς να μπορέσουν να φτάσουν στην Ευρώπη. 

Τι συμβαίνει με τους Σύριους πρόσφυγες στην Τουρκία

Όταν ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία η Τουρκία υποδέχτηκε έναν σημαντικό αριθμό Σύριων προσφύγων. Με βάση τα επίσημα στοιχεία του ΟΗΕ στην Τουρκία βρίσκεται το 65% των Σύριων προσφύγων, δηλαδή 3,65 εκατομμύρια άνθρωποι.

Για μεγάλο διάστημα το κλίμα ήταν θετικό και υπήρξαν και διευκολύνσεις από τη μεριά του τουρκικού κράτους. Ένα μέρος αυτών των προσφύγων πέρασε στην Ευρώπη, ιδίως μέχρι τα τέλη του 2015, καθώς αρχικά υπήρχε και στην Ευρώπη θετικό κλίμα για την απορρόφηση προσφύγων.

Η αλλαγή στάσης ορισμένων ευρωπαϊκών κρατών και σταδιακά του συνόλου, ξεκινώντας από το κλείσιμο του «Βαλκανικού διαδρόμου», με πρωτοβουλία των χωρών του Βίζενγκραντ, οδήγησε στην «Κοινή Δήλωση» της ΕΕ με την Τουρκία του 2016, που διαμόρφωσε ένα πλαίσιο όπου η Τουρκία δεν αφήνει τους πρόσφυγες να μετακινηθούν προς την Ευρώπη, δεχόμενη σε αντάλλαγμα σημαντική οικονομική ενίσχυση.

Παράλληλα, η Τουρκία ανησυχούσε για την κατάσταση στην ίδια τη Συρία και το ενδεχόμενο διαμόρφωσης μιας οιονεί κουρδικής κρατικής οντότητας στο συριακό έδαφος. Αυτό οδήγησε σε αλλεπάλληλες στρατιωτικές επιχειρήσεις στο έδαφος της Συρίας σε μια προσπάθεια να διαμορφωθεί μια «ζώνη ασφαλείας» υπό τον έλεγχο των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων και των ενόπλων οργανώσεων της συριακής αντιπολίτευσης που χρηματοδοτεί η Τουρκία. Αυτό συνδυάστηκε με έναν σχεδιασμό για τον επαναπατρισμό Σύριων προσφύγων από την Τουρκία προς αυτές ακριβώς τις περιοχές, σε μια προσπάθεια να αλλάξει η εθνολογική τους σύνδεση σε βάρος και του κουρδικού στοιχείου.

Παρότι σε γενικές γραμμές η τουρκική κοινωνία αντιμετώπισε τους Σύριους πρόσφυγες με αλληλεγγύη και φιλόξενο τρόπο, το τελευταίο διάστημα το κλίμα έχει εν μέρει αλλάξει.

Σε ένα φόντο αχαλίνωτου πληθωρισμού, απώλειας αγοραστικής δύναμης και ανασφάλειας, ιδίως για τα πιο φτωχά στρώματα, αρχίζουν και καταγράφονται περιστατικά μιας πιο αρνητικής στάσης απέναντι στους πρόσφυγες, και μορφές ρατσισμού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η δολοφονία από όχλο ενός Σύριου πρόσφυγα στην Αντάκια.

Αυτό διαμορφώνει και μια ιδιαίτερη πίεση προς τους Σύριους πρόσφυγες στην Τουρκία. Ας μην ξεχνάμε την κατάσταση που διαμορφώνεται και στην ίδια τη Συρία. Η κυβέρνηση Άσαντ έχει υπό τον έλεγχό της μεγάλο μέρος της χώρας, την ώρα που στον βασικό θύλακο όπου βρίσκονται οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης τον έλεγχο έχει η οργάνωση Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ που είναι ουσιαστικά μια μετεξέλιξη της Αλ Κάιντα. Για αρκετούς πρόσφυγες που έφυγαν από τη Συρία για να αποφύγουν τον εμφύλιο και τις πρακτικές της συριακής κυβέρνησης η επιστροφή είτε ως «μετεγκατάσταση» που θέλει η Τουρκία είτε στις άλλες περιοχές δεν φαντάζει πια επιθυμητή, οπότε υπάρχει μια σημαντική διάθεση για πρόσβαση στην Ευρώπη, καθώς συχνά θεωρούν ότι οι πρόσφυγες που κατάφεραν να φτάσουν στην Ευρώπη το 2015, πριν κλείσουν τα σύνορα ήταν τελικά οι πιο τυχεροί.