Το art de la table της Ελπίδας Κουρτζή

Φωτογραφία: Άγγελος Γιωτόπουλος)

Για το περιοδικό Κ της Καθημερινής.

Η Ελπίδα ανήκει στην έκτη, κατά σειρά, γενιά κεραμιστών της οικογένειας Κουρτζή. Το πρώτο εργαστήρι Κουρτζή λειτούργησε στην Αγιάσο της Λέσβου το 1820. «Πάντα ανακατευόμουν με την κεραμική. Όποτε ήθελα να ισορροπήσω μέσα μου, έπιανα πηλό. Όμως, δεν έλεγα ποτέ πως θα γίνω κεραμίστρια», αναφέρει. Σπούδασε αθλητικές επιστήμες στην Αγγλία έπαιζε βόλεϊ και έκανε κωπηλασία και όταν επέστρεψε στην Ελλάδα το 2005 απασχολήθηκε στον τομέα της διαφήμισης. Όταν απολύθηκε το 2012, ο σύζυγός της την παρακίνησε να συνεχίσει την τέχνη των προγόνων της. «Στην αρχή, κλότσησα. Θα κάνω το χόμπι μου επάγγελμα; Θα πετύχει αυτό;» αναρωτιόταν.

Ξεκίνησε το 2012 και λίγους μήνες αργότερα έστειλε μήνυμα στη Χριστίνα Μαρτίνη, τη συνιδρύτρια των Ancient Greek Sandals, για να της δείξει δουλειά της. Ξεκίνησε να της φτιάχνει κεραμικές χάντρες για σανδάλια, μέχρι που πέρυσι η Χριστίνα τής ζήτησε μια σειρά πιάτα για τη σειρά home. «Είχε δει τα ζωόμορφα αγγεία που έκανε ο παππούς μου, Νίκος Κουρτζής, και της άρεσαν, οπότε κινηθήκαμε σε αυτή την κατεύθυνση». Επισημαίνει ότι οι φόρμες του παππού της ήταν μοναδικές και δεν θα ήθελε να τις επαναλάβει, και προτιμούσε να «ανοιχτεί» σε δικά της πράγματα. Να πειραματιστεί, γιατί και αυτό ήταν στο DNA των προγόνων της. «Καθένας που αναλάμβανε το εργαστήρι προχωρούσε την τέχνη. Ο παππούς μου ιδίως δεν επαναπαυόταν, κάθε είκοσι χρόνια άλλαζε παραγωγή. Για τα μαύρα κεραμικά που ξεκίνησε τη δεκαετία του ’30, είχε πάρει βραβείο ευρεσιτεχνίας. Γίνονταν ανάρπαστα. Ακολούθησαν τα ζωόμορφα, οι μινιατούρες με υπαρκτά πρόσωπα από τη ζωή της Αγιάσου. Έκανε αδιανόητα πράγματα για την εποχή του».

Πιάτα και άλλα

Για τη σειρά της AGS (κάθε σετ περιλαμβάνει 4 πιάτα) δούλεψε με τέσσερα χρώματα μπλε, πράσινο, κίτρινο και κόκκινοκαι άντλησε εικονογραφικά στοιχεία από τα κεραμικά του παππού της. Τα χαρακτηριστικά μοτίβα, όπως τα μάτια από τα ζωόμορφα ή οι μπορντούρες από τα πιάτα, ενσωματώθηκαν στις δικές της συνθέσεις, υπακούοντας στη δική της, πιο λιτή αισθητική. Οι κεραμικές καράφες ευθεία αναφορά, επίσης, στα αγγεία του Νίκου Κουρτζήείναι του Γιώργου Ακαμάτου, μαθητή του διάσημου Λέσβιου κεραμίστα, με εργαστήριο στην Αγιάσο. «Δεν θα μπορούσα να ανταποκριθώ σε αυτόν τον όγκο δουλειάς, θεώρησα δίκαιο να μοιραστώ την παραγγελία με έναν εξαιρετικό τεχνίτη».

Μαθήματα κεραμικής δεν έκανε ποτέ. «Όταν γεννιέσαι και μεγαλώνεις μέσα σε αυτό, μπαίνει στο κύτταρό σου. Το χέρι πάει μόνο του, έχω καθίσει βέβαια αμέτρητες ώρες δίπλα στον παππού και στον πατέρα μου. Η αισθητική τους σίγουρα με έχει επηρεάσει. Βρίσκω τον εαυτό μου και στα δύο, και στις λιτές διακοσμήσεις του πατέρα μου, Ηλία, και στα έντονα χρώματα που χρησιμοποιούσε ο παππούς μου. Και έχω προσθέσει το χρυσό που με χαρακτηρίζει, κυρίως στα κοσμήματα και στις νυφικές μπομπονιέρες, μια απόχρωση που δεν υπήρχε στη δική τους παλέτα».

Θεωρεί πως ακόμα δεν έχει κάποιο αναγνωρίσιμο ύφος. Στα κοσμήματα με τα οποία ξεκίνησε διακρίνει ένα στιλ, στα μεγαλύτερης κλίμακας αντικείμενα ακόμα δοκιμάζει. «Κατ’ αρχάς δεν έχω καταλήξει στο υλικό, δουλεύω και με πηλό και πορσελάνες και με πυροχρώματα και σμάλτα. Ο πηλός από τη φύση του σε ωθεί να ερευνήσεις φόρμες. Εύπλαστος, μαλακός, σου προσφέρει απεριόριστες δυνατότητες για δημιουργία. Σου διδάσκει υπομονή. Αν τον βιάσεις να στεγνώσει, θα σε εκδικηθεί. Ο πηλός έχει χαρακτήρα, υποδεικνύει τους χρόνους και τον ρυθμό της δουλειάς. Το “άντε να τελειώνουμε” με την κεραμική δεν υπάρχει στο σενάριο».

Τα κεραμικά που έμειναν πίσω

Βοηθό δεν έχει, από επιλογή. Αυτό της στοιχίζει στην παραγωγή, αλλά αντανακλά τη φιλοσοφία γύρω από τη δουλειά της. «Όταν εργάζομαι, απομονώνομαι, και έπειτα θεωρώ πως είμαι δύσκολη στη συνεργασία, όποιος είναι μαζί μου θα υποφέρει. Είμαι πολύ επιλεκτική στο τι θα φύγει από το εργαστήριο. Δεν κάνω κεραμικά για να τα ξεφορτώνομαι. Καθένα από αυτά φέρει ένα κομμάτι δικό μου, πρέπει να είναι η καλύτερη δυνατή εκδοχή του εαυτού μου». Πράγματι, στον χώρο που έχει στο υπόγειο του σπιτιού της στην Αθήνα για να σχεδιάζει και να δειγματίζει δουλειές, υπάρχουν ντάνες στοιβαγμένες με κεραμικά. «Δεν πέρασαν τον έλεγχο ποιότητας, ξέμειναν εδώ μαζί μου», απαντά στο απορημένο βλέμμα μου. Αντίστοιχες στοίβες υπάρχουν και στην Αγιάσο; «Φυσικά, το εργαστήρι όμως έχει μεταφερθεί στους Πύργους Θερμής. Στην Αγιάσο υπάρχει πια μόνο ο χώρος του εκθετηρίου και το παλιό χτισμένο καμίνι στην πίσω πλευρά. Στόχος μου είναι να το συντηρήσω ώστε να καταστεί επισκέψιμο και να μαθαίνει ο κόσμος την ιστορία του οικισμού σε σχέση με την κεραμική».

Το 2020, το εργαστήριο Κουρτζή συμπεριλήφθηκε στη λίστα άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. «Η κεραμική είναι μια τέχνη αρχέγονη, με βαθιά παράδοση στην Ελλάδα, θα ήταν κρίμα να μη διαφυλαχθεί αυτή η γνώση». Τη ρωτώ αν έχει μνήμες από το εργαστήριο. «Πολύ έντονες. Στο βάθος ήταν ο τροχός, στα αριστερά υπήρχε ένας πάγκος με χρώματα όπου κάθονταν η γιαγιά μου, Ελένη, και οι θειάδες μου, οι γυναίκες της οικογένειας, και ζωγράφιζαν τα αγγεία. Στα δεξιά, υπήρχαν μεγάλες τάβλες όπου ακουμπούσαν τα νωπά αντικείμενα. Το πρώτο όμως που ανακαλώ είναι η μυρωδιά. Ξέρεις πώς είναι όταν βρέχει και ποτίζει το χώμα νερό; Μύριζε συνέχεια έτσι».

kourtzisartpottery.gr, ancient-greek-sandals.com