Την ώρα που ο 36χρονος πρόσφυγας που επιχείρησε να αυτοκτονήσει το περασμένο Σάββατο , χαροπαλεύει στην εντατική ή Διεθνής Αμνηστεία αποκαλύπτει με έκθεσή της τις άθλιες συνθήκες κράτησης στη Μόρια όπου βρίσκονται φυλακισμένα περίπου 3.150 άτομα.
«Η απόφαση για μετάβαση από τα ανοιχτά κέντρα υποδοχής σε κλειστά κέντρα κράτησης για εκείνους που διασχίζουν το Αιγαίο από την Τουρκία έχει ως αποτέλεσμα χιλιάδες άνθρωποι να κρατούνται αυθαίρετα, σε κάποιες περιπτώσεις για εβδομάδες, καθώς περιμένουν νέα για τις αιτήσεις τους για άσυλο και το μέλλον τους», αναφέρει η Οργάνωση, παραθέτοντας τη μαρτυρία Σύριου πρόσφυγα ο οποίος αναφέρει: «Διέφυγα από τη Συρία για να αποφύγω τη φυλακή, αλλά τώρα είμαι στη φυλακή».
«Στο κέντρο κράτησης της Μόρια στη Λέσβο, ο ελληνικός στρατός και η αστυνομία ασκούν αυστηρό έλεγχο στο ποιος εισέρχεται και εξέρχεται. Το στρατόπεδο, που τώρα στεγάζει περίπου 3.150 ανθρώπους, είναι αποκλεισμένο από τον έξω κόσμο, με αλλεπάλληλους φράχτες στην κορυφή των οποίων έχουν τοποθετηθεί αγκαθωτά συρματοπλέγματα.
»Στο κέντρο κράτησης της ΒΙΑΛ στη Χίο, το οποίο είναι κατασκευασμένο γύρω από ένα εγκαταλειμμένο εργοστάσιο αλουμινίου, η πρόσβαση είναι επίσης αυστηρά ελεγχόμενη. Οι ανησυχίες για την ασφάλεια παραμένουν, μετά από σφοδρές συγκρούσεις που ξέσπασαν μεταξύ διαφορετικών εθνικοτήτων μέσα στο στρατόπεδο τη νύχτα της 1ης Απριλίου, οδηγώντας περισσότερους από 400 πρόσφυγες και μετανάστες να διαφύγουν.
»Οι περισσότεροι από όσους διέφυγαν κοιμούνται τώρα στο ύπαιθρο μέσα και γύρω από το κεντρικό λιμάνι στο κέντρο της πόλης της Χίου. Η ασφάλεια και η πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες εκεί είναι ελάχιστη. Μόνο δύο από τους πρόσφυγες και τους μετανάστες με τους οποίους μίλησε η Διεθνής Αμνηστία μπόρεσαν να δείξουν διαταγές κράτησής τους που να βασίζονται στις ατομικές τους περιστάσεις. Η αυτόματη, ομαδική κράτηση είναι εξ’ ορισμού αυθαίρετη και συνεπώς παράνομη», αναφέρει η Διεθνής Αμνηστία, που σημειώνει ακόμα τα εξής:
Καμία προστασία για τις ευάλωτες ομάδες
Η αυτόματη κράτηση όλων όσων σήμερα φτάνουν στα ελληνικά νησιά έχει οδηγήσει σε μια αποτυχία να ληφθούν υπόψη οι ειδικές συνθήκες και ανάγκες συγκεκριμένων αιτούντων άσυλο. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται θύματα βασανιστηρίων, οικογένειες με πολύ μικρά παιδιά και μωρά, γυναίκες που ταξιδεύουν μόνες τους με παιδιά, άτομα με αναπηρίες ή που έχουν ανάγκη άμεσης ιατρικής φροντίδας, γυναίκες που είναι έγκυες, και άτομα που χρειάζονται ψυχολογική φροντίδα. Παιδιά δεν θα πρέπει να τίθενται ποτέ υπό κράτηση για μεταναστευτικούς σκοπούς.
Η Διεθνής Αμνηστία είδε και μίλησε με πολλά τέτοια άτομα, τόσο στη Μόρια όσο και στη ΒΙΑΛ, τα οποία βρίσκονταν υπό κράτηση παρότι σαφώς δεν θα έπρεπε.
Οι αρχές στη Μόρια είπαν στη Διεθνή Αμνηστία ότι ο εντοπισμός εκείνων που είναι ευάλωτοι/ες για συγκεκριμένους λόγους είναι προτεραιότητα, και μια ομάδα 50 έως 100 ατόμων έχουν ήδη αφεθεί ελεύθεροι σε ανοιχτά κέντρα, αλλά ένας μεγάλος αριθμός παραμένει μέσα (στα κέντρα κράτησης).
Μερικοί μόνο από εκείνους τους οποίους συνομίλησε η Διεθνής Αμνηστία στη Μόρια, ήταν ένα μικρό μωρό με επιπλοκές μετά από μια επίθεση στη Συρία, μια γυναίκα σε προχωρημένη εγκυμοσύνη, άτομα που δεν μπορούν να περπατήσουν και ένα μικρό κορίτσι με αναπτυξιακή αναπηρία.
Η πρώτη οικογένεια με την οποία μίλησε η οργάνωση στη ΒΙΑΛ, είχε φτάσει στις 19 Μαρτίου και συμπεριλάμβανε ένα εξάχρονο Συρο-Παλαιστίνιο κορίτσι του οποίου η μητέρα μας είπε ότι το κορίτσι είχε υποστεί σοβαρό τραύμα στην πλάτη όταν μέρος μιας στέγης κατέρρευσε πάνω της μετά από έναν βομβαρδισμό. Μας έδειξε την πρησμένη του πλάτη και ιατρικούς φακέλους από τη Συρία.
«Κανείς αιτών άσυλο δεν θα πρέπει να κρατείται αυτόματα, και αυτά τα κέντρα κράτησης στη Λέσβο και τη Χίο δεν είναι με κανέναν τρόπο κατάλληλα για τα πολλά μικρά παιδιά, τα άτομα με αναπηρία ή τα άτομα που έχουν επείγουσες ιατρικές ανάγκες, τα οποία συναντήσαμε. Θα πρέπει να αφεθούν ελεύθερα άμεσα», είπε η Gauri van Gulik.
Άθλιες οι συνθήκες, ελλιπής η πρόσβαση σε στοιχειώδεις υπηρεσίες
Βασικά ζητήματα για τα οποία οι άνθρωποι παραπονέθηκαν τόσο στη Μόρια όσο και στη ΒΙΑΛ, ήταν η χαμηλή ποιότητα των τροφίμων, η έλλειψη σκεπασμάτων και ιδιωτικότητας, και η ανεπαρκής πρόσβαση σε κατάλληλη ιατρική φροντίδα.
Πολλοί πρόσφυγες μίλησαν για έλλειψη πρόσβασης σε γιατρούς ή άλλο ιατρικό προσωπικό και στα δύο κέντρα. Αυτό ήταν ιδιαιτέρως έντονο για ευάλωτες ομάδες που έχουν ανάγκη ιδιαιτέρως εξειδικευμένης ιατρικής βοήθειας.
Μια οικογένεια από το Ιράκ σε μια μικρή σκηνή χωρίς αρκετές κουβέρτες, είπε στη Διεθνή Αμνηστία πως, από τότε που έφτασαν την περασμένη εβδομάδα, αγωνίζονται να λάβουν βοήθεια για την οκτάχρονη κόρη τους που έχει διαγνωστεί με μόλυνση οστών στο ισχίο στο Ιράκ, η οποία επιδεινώνεται και απαιτεί επείγουσα θεραπευτική αγωγή.
Έδειξαν στη Διεθνή Αμνηστία έναν ιατρικό φάκελο τον οποίο έφεραν δύο φορές από τότε που έφτασαν σε έναν γιατρό, αλλά τους έδιωξαν. Την πρώτη φορά τους είπαν ότι δεν υπήρχε διερμηνέας και τη δεύτερη φορά απλά τους αρνήθηκαν την πρόσβαση. «Πονάει συνεχώς», είπε η μητέρα.
Στη Μόρια, μόνο τρεις γιατροί είναι κατά κανόνα διαθέσιμοι να παρέχουν ιατρική φροντίδα σε 3.150 ανθρώπους, ενώ στη ΒΙΑΛ, ομάδες που παρέχουν ιατρική φροντίδα είπαν ότι ιατρικές υπηρεσίες είναι διαθέσιμες επί τόπου μόνο για περιορισμένες ώρες, και υπάρχουν ελλείψεις σε φάρμακα και άλλες προμήθειες.
Η πρόσβαση στο φαγητό είναι επίσης περιορισμένη. Για παράδειγμα, τρεις μητέρες που ταξιδεύουν μόνες τους με μωρά και μικρά παιδιά, οι οποίες μοιράζονται ένα κοντέινερ στη ΒΙΑΛ, ξέσπασαν σε κλάματα όταν περιέγραψαν την απελπισία τους καθώς δεν μπορούν να βρουν το κατάλληλο είδος τροφής ή ακόμα και αρκετό γάλα για τα παιδιά τους.
Ο υπερπληθυσμός στη Μόρια σημαίνει επίσης ότι απλά δεν υπάρχει αρκετός χώρος για να στεγαστούν τα 3.150 άτομα μέσα – κάπου 1.000 παραπάνω από τη χωρητικότητα. Η Διεθνής Αμνηστία παρατήρησε τουλάχιστον 70 λεπτές σκηνές στοιβαγμένες στον περιμετρικό φράχτη ή άλλα σημεία μέσα στο στρατόπεδο, όπου κοιμούνται πολλές οικογένειες και ευάλωτα άτομα, μερικές φορές πέντε ή περισσότερα μέσα σε μια μικρή σκηνή. Καθώς ακόμα φτάνουν άτομα στα ελληνικά νησιά σε σημαντικούς αριθμούς, αυτή η κατάσταση απλά θα επιδεινωθεί.
Στη ΒΙΑΛ, η οποία ήταν σχεδόν στα όρια της χωρητικότητάς της με περίπου 1.200 άτομα, αρκετές οικογένειες έχουν στοιβαχτεί σε στενούς χώρους σε περιφραγμένα κοντέινερ 30 ή 40 τετραγωνικών μέτρων. Έχουν πολύ μικρό εξωτερικό χώρο όπου μπορούν να κινούνται ελεύθερα.
Πολλά άτομα διαμαρτυρήθηκαν για έλλειψη στις κουβέρτες, με δύο ή περισσότερα μέλη μιας οικογένειας να χρειάζεται συχνά να μοιραστούν μία και μοναδική λεπτή κουβέρτα τις νύχτες, που ακόμα είναι κρύες.
Οκτώ άνθρωποι μιας ευρύτερης οικογένειας από τη Συρία, συμπεριλαμβανομένης μιας γυναίκας σε προχωρημένη εγκυμοσύνη, του τετράχρονου γιού της που δεν μπορεί να περπατήσει και του ασθενή πατέρα της που χρησιμοποιεί αναπηρικό αμαξίδιο, είπαν ότι τις δύο πρώτες νύχτες στη Μόρια κοιμήθηκαν έξω στο ύπαιθρο, έχοντας μόνο δύο κουβέρτες μεταξύ τους. Τώρα μοιράζονται διάφορες σκηνές καθώς έχει υπερκαλυφθεί η χωρητικότητα των χώρων που συνήθως στεγάζονται.
Δυσλειτουργία στη διαδικασία ασύλου
Μετά την συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας, η Ελλάδα τροποποίησε τη διαδικασία της για τις αιτήσεις ασύλου, με ένα νόμο που ψηφίστηκε την 1η Απριλίου. Ήταν προφανές ότι το σύστημα δεν είναι ακόμα έτοιμο να λειτουργήσει, εξαιτίας της έλλειψης σε πόρους και σαφείς οδηγίες.
Ο φόβος και η αβεβαιότητα γύρω από την έναρξη υλοποίησης της συμφωνίας ΕΕ – Τουρκίας προκάλεσε μια κατακόρυφη άνοδο στις αιτήσεις ασύλου. Σύμφωνα με τις αρχές, από τις 20 Μαρτίου, η μεγάλη πλειονότητα των 3.150 κρατουμένων στη Μόρια είχε εκφράσει την επιθυμία να κάνει αίτηση για άσυλο, ενώ περισσότερα από 830 άτομα είχαν κάνει αίτηση στη Χίο.
Η υποσχεθείσα αύξηση στις δυνατότητες εξέτασης τέτοιων αιτήσεων, συμπεριλαμβανομένων υπαλλήλων για το άσυλο από άλλες χώρες της ΕΕ, δεν έχει φτάσει ακόμα σε επαρκείς αριθμούς, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η συσσώρευση αιτήσεων που εκκρεμούν.
Στις 6 Απριλίου ο μοναδικός υπεύθυνος της υπηρεσίας ασύλου στη ΒΙΑΛ που εξετάζει ατομικές υποθέσεις, είπε στη Διεθνή Αμνηστία ότι η απότομη αύξηση στις αιτήσεις ξεπερνά τις δυνατότητές του να τις εξετάσει. Από τις 833 που είχαν κατατεθεί, είχε εξετάσει μόνο 10 – λίγο πάνω από το 1% – μια εκ των οποίων εγκρίθηκε. Παρότι αυτές οι υποθέσεις εξετάζονταν ακόμα με την παλιά διαδικασία ασύλου της Ελλάδας, δείχνουν την έκταση των τωρινών ελλείψεων σε προσωπικό.
Η βιαστική εφαρμογή της συμφωνίας ΕΕ – Τουρκίας συνέτεινε στις κραυγαλέες αποτυχίες στην καταγραφή και διεκπεραίωση των νέων αφίξεων.
Ένα σημαντικό ζήτημα που όλοι οι πρόσφυγες έθεσαν στη Διεθνή Αμνηστία ήταν ότι δεν λαμβάνουν επαρκή πληροφόρηση για το τι συνεπάγεται η διαδικασία ασύλου. Αυτή η έλλειψη ενημέρωσης είναι ακόμα πιο επιτακτικό να αντιμετωπιστεί, δεδομένου ότι κρατούνται καθ’ όλη τη διάρκεια εξέτασης της αίτησής τους. Πολλοί έλαβαν ελλιπή ή καθόλου έγγραφα ότι καταγράφηκαν.
Για παράδειγμα, μια γυναίκα από τη Συρία είπε ότι εκείνη και η οικογένειά της υπέγραψαν διάφορα έγγραφα παρότι δεν υπήρχε διερμηνέας παρών, και δεν τους δόθηκαν αντίγραφα. «Δεν χρειάζομαι φαγητό – Χρειάζομαι να ξέρω τι συμβαίνει», είπε στη Διεθνή Αμνηστία.
Πολλά άτομα περιέγραψαν ότι καταγράφηκαν καθυστερημένα, παρότι είχαν φτάσει πριν την καταληκτική ημερομηνία της 20ης Μαρτίου.
Σε μια άλλη γυναίκα από τη Συρία, που έφτασε με την οικογένειά της στις 19 Μαρτίου, της είπαν ότι δεν μπορούσαν να καταγραφούν γιατί «το σύστημα δε δουλεύει».
Έδειξε στη Διεθνή Αμνηστία το περικάρπιο με την ημερομηνία άφιξής της, που ήταν η 19η Μαρτίου. Παρότι έφτασαν πριν να τεθεί σε ισχύ η συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας, καταγράφηκαν στις 21 Μαρτίου και τέθηκαν υπό κράτηση. Τουλάχιστον τρεις άλλοι άνθρωποι έδειξαν το ίδιο.
Στην κρίση των υπαλλήλων ο χαρακτηρισμός της Τουρκίας ως ασφαλούς τρίτης χώρας
Καθώς εξήγησε ο υπεύθυνος της υπηρεσίας ασύλου στη ΒΙΑΛ, το νέο σύστημα ασύλου της Ελλάδας θα έχει δύο στάδια. Το πρώτο αφορά την εκτίμηση για το αν η χώρα διέλευσης (η Τουρκία εν προκειμένω) μπορεί να θεωρηθεί μια ασφαλής τρίτη χώρα γι’ αυτό το άτομο. Μόνο εάν κριθεί ότι δεν είναι, τότε η υπόθεση του αιτούντος θα εξεταστεί επί της ουσίας.
Ο υπεύθυνος είπε στη Διεθνή Αμνηστία ότι θα εναπόκειται στον κάθε υπάλληλο που εξετάζει μία ατομική υπόθεση να κρίνει εάν η Τουρκία θα θεωρηθεί μια ασφαλής τρίτη χώρα για άτομα που αιτούνται άσυλο στην Ελλάδα. Όταν η Διεθνής Αμνηστία επισκέφθηκε τη ΒΙΑΛ, δεν υπήρχαν ακόμα σαφείς οδηγίες αναφορικά με το τι κριτήρια και πληροφορίες θα εξετάζονται σε αυτήν τη διαδικασία.
Με την νομική βοήθεια να είναι ελάχιστη και τη συντριπτική πλειονότητα να μην έχει καθόλου πρόσβαση σε αυτή, και τις διαδικασίες ασύλου να αναμένεται να επισπευστούν, είναι πιθανόν χιλιάδες αιτούντες άσυλο να επιστραφούν στην Τουρκία παρότι είναι καταφανώς μη ασφαλής για αυτούς.
Αρκετοί πρόσφυγες περιέγραψαν το φόβο τους ότι θα σταλούν πίσω στην Τουρκία. Μια νεαρή έγκυος γυναίκα από τη Συρία έδειξε στους ερευνητές μελανιές στο μπράτσο της, όπου ισχυρίζεται ότι η τουρκική συνοριοφυλακή την χτύπησε με ένα κλομπ· ο άντρας της είχε παρόμοιες μελανιές στο πόδι του. Είπαν ότι τους έστειλαν πίσω στη Συρία και όταν ξαναπέρασαν στην Τουρκία στις 14 Μαρτίου, η τουρκική συνοριοφυλακή τους πυροβόλησε αλλά κατάφεραν να διαφύγουν.
«Η Ευρώπη μετατρέπει αυτό που θα έπρεπε να είναι ένας δρόμος προς την προστασία, σε έναν εφιάλτη με αγκαθωτά συρματοπλέγματα, ανασφάλεια και εξοντωτική ανησυχία για την προοπτική να σταλεί κανείς πίσω στην Τουρκία», είπε η Gauri van Gulik.
«Σοβαρά και άμεσα βήματα θα πρέπει να γίνουν για να αντιμετωπιστούν τα κραυγαλέα κενά που τεκμηριώσαμε στη Λέσβο και τη Χίο. Δείχνουν ότι πέρα από το ότι η Τουρκία δεν είναι ασφαλής για τους πρόσφυγες επί του παρόντος, υπάρχουν επίσης σοβαρά προβλήματα στην ελληνική πλευρά της συμφωνίας ΕΕ – Τουρκίας. Μέχρι να επιλυθούν τόσο τα μεν όσο και τα δε, δεν θα πρέπει να πραγματοποιηθούν περαιτέρω επιστροφές».
Συστάσεις:
Οι αρχές της Ελλάδας και της ΕΕ θα πρέπει άμεσα να σταματήσουν τις μαζικές επιστροφές μέχρι να διασφαλιστούν αποτελεσματικά τα παρακάτω:
Η κράτηση να χρησιμοποιείται ως έσχατο μέσο, εξετάζοντας άλλες εναλλακτικές
Όλες οι αποφάσεις κράτησης θα πρέπει να βασίζονται σε μια λεπτομερή και εξατομικευμένη εκτίμηση της αναγκαιότητας για κράτηση, σύμφωνα με ένα θεμιτό σκοπό.
Σε όλους τους κρατούμενους/-ες θα πρέπει να δίνεται η ευκαιρία να αμφισβητήσουν τη νομιμότητα της κράτησής τους, με πρόσβαση σε νομική βοήθεια
Η πρόσβαση σε διαδικασίες ασύλου θα πρέπει να είναι ρεαλιστική και αποτελεσματική, συμπεριλαμβανομένων των χρονικών περιθωρίων για υποβολή υποστηρικτικών υλικών που θα πρέπει να είναι κατάλληλα για κάποιον που βρίσκεται υπό κράτηση, και θα πρέπει να παρέχεται πρόσβαση σε νομική και γλωσσική βοήθεια
Η δυνατότητα εξέτασης των αιτήσεων θα πρέπει να αυξηθεί σημαντικά
Στους αιτούντες άσυλο που βρίσκονται υπό κράτηση θα πρέπει να παρέχεται ακριβής νομική πληροφόρηση για τη διαδικασία ασύλου και τα δικαιώματά τους
Οι συνθήκες κράτησης θα πρέπει να είναι ανθρώπινες και αξιοπρεπείς
Όλα τα παιδιά θα πρέπει να αφεθούν άμεσα ελεύθερα
Οι ειδικές συνθήκες και ανάγκες συγκεκριμένων αιτούντων άσυλο θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη, συμπεριλαμβανομένων θυμάτων ψυχικών τραυμάτων ή βασανιστηρίων, παιδιών, γυναικών, ηλικιωμένων ατόμων και αιτούντων άσυλο με αναπηρίες
Να αναπτυχθούν σαφείς και σύμφωνες με τα πρότυπα ανθρωπίνων δικαιωμάτων οδηγίες για το πώς θα εφαρμόζεται ο κανόνας της ασφαλούς τρίτης χώρας. Να διασφαλιστεί ότι θα λαμβάνονται πλήρως υπόψη οι ατομικές περιστάσεις όπως και επικαιροποιημένη, ανεξάρτητη πληροφόρηση για τη μεταχείριση και το καθεστώς των αιτούντων άσυλο στην Τουρκία.
