Ανεξαρτησία, ελευθερία με όρια και σεβασμός για την φυσική ψυχολογική ανάπτυξη του παιδιού είναι το τρίπτυχο που αποτελεί την ουσία του Μοντεσσοριανού συστήματος εκπαίδευσης, το οποίο συνεχίζει να εφαρμόζεται σε χιλιάδες σχολεία ανά τον κόσμο, ενώ έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό και τις καθημερινές συνήθειες τόσο της οικογένειας όσο και της κοινωνίας.
Η αρχή μιας ιδέας
Το Μοντεσσοριανό σύστημα εκπαίδευσης προέρχεται από την Μαρία Μοντεσσόρι, η οποία γεννήθηκε το 1870 στην Ιταλία, σπούδασε Ιατρική και στην συνέχεια Παιδαγωγικά, Φιλοσοφία και Ψυχολογία, στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης. Στην ψυχιατρική κλινική του Πανεπιστημίου ασχολήθηκε με παιδιά με νοητική υστέρηση και διαπίστωσε ότι η Παιδαγωγική πρέπει να συνεργαστεί με την Ιατρική για την θεραπεία αυτών των παιδιών. «Ακόμα και αυτά τα άτυχα παιδιά, όταν ενθαρρύνονται κατάλληλα, αποκτούν ένα αυθόρμητο ενδιαφέρον στη μάθηση και μία αυθόρμητη αυτοπειθαρχία», είχε πει χαρακτηριστικά. Την μέθοδό της στην συνέχεια εφάρμοσε και στα ομαλώς αναπτυσσόμενα παιδιά, τα οποία παρατήρησε ότι «έμεναν πίσω» σε σχέση με τις δυνατότητές τους εξαιτίας των εκπαιδευτικών αρχών που ακολουθούνταν μέχρι τότε στην Ιταλία. Σαν υφηγήτρια του Πανεπιστημίου του Ρώμης ίδρυσε και οργάνωσε κέντρα προσχολικής αγωγής, «σπίτια του παιδιού». Εκεί τα παιδιά λάμβαναν «την αγωγή των αισθήσεων, την αγωγή των μυών, την αγωγή της ευφυΐας, την αγωγή των κοινωνικών συναισθημάτων και την ηθική της βούλησης», όπως η ίδια γράφει. Η φιλοσοφική και ψυχολογική βάση της μεθόδου της, η οποία είναι το άτομο, σαν πυρήνας της κοινωνίας, και η ελευθερία του, επεκτάθηκε με την πάροδο των ετών πέρα από τα όρια του εκπαιδευτικού συστήματος και έφερε αλλαγές τόσο στο πλαίσιο της οικογένειας όσο και στο πλαίσιο της κοινωνίας.
Οι θεωρίες του Μοντεσσοριανού συστήματος
Η βάση του Μοντεσσοριανού συστήματος είναι η βαθιά εμπιστοσύνη στο παιδί και ο απεριόριστος σεβασμός στις ικανότητές του να αναπτυχθεί από μόνο του. Μότο δε της μεθόδου αποτελεί το «βοήθησέ με να το κάνω μόνος μου» και γι’ αυτό η αγωγή του παιδιού πρέπει να είναι τέτοια ώστε να σέβεται την ανάγκη του για προσωπική ελευθερία, τον ατομικό του ρυθμό και τα ενδιαφέροντά του. Όσο για το ζήτημα της πειθαρχίας, αυτή, σύμφωνα με την Μοντεσσόρι, βρίσκεται εν δυνάμει στο βαθύτερο «είναι» το παιδιού
ΜΟΝΤΕΣΣΟΡΙΑΝΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Τα ΜΟΝΤΕΣΣΟΡΙΑΝΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ιδρύθηκαν το 1956, λειτούργησαν μέχρι το 1960 στο Καλαμάκι και μετά στα Πατήσια. Από το Σεπτέμβριο του 1976 λειτουργούν σε κτίριο που χτίστηκε, ειδικά για σχολείο, στη Βαρυμπόμπη (18 χιλιόμετρα βόρεια από την Ομόνοια), σε περιοχή με πολύ πράσινο, μακριά από το τσιμέντο της πόλης ενώ φέτος γιόρτασαν τα 60 χρόνια λειτουργίας τους.
Τα Μοντεσσοριανά Σχολεία έχουν την έγκριση του Υπουργείου Παιδείας για να λειτουργούν με το Μοντεσσοριανό σύστημα και διαθέτουν όλα τα εποπτικά μέσα διδασκαλίας και το παιδαγωγικό υλικό, τα οποία έχουν φέρει από ειδικά εργοστάσια της Ευρώπης για το Νηπιαγωγείο και το Δημοτικό και Ιδρύθηκαν από την Καίτη Ζαχοπούλου-Παρασκευοπούλου. Οι διευθυντές και το προσωπικό του σχολείου είναι ειδικά μετεκπαιδευμένοι στα κέντρα του Association Montessori International του εξωτερικού αλλά και στα εξειδικευμένα κέντρα μετεκπαίδευσης της Ελλάδας για τη σωστή εφαρμογή του συστήματος Μontessori. Συνεχιστές του οράματος ο κ. Θανάσης Ζαχόπουλος και μετέπειτα η κ. Αικατερίνη Ζαχοπούλου. Δέχονται παιδιά ηλικίας από 2 1/2 έως 12 ετών. Το διδακτικό προσωπικό, σχολαστικά επιλεγμένο, μετεκπαιδεύεται και κατευθύνεται από τη Διεύθυνση, ώστε να ακολουθείται ενιαία γραμμή στη μόρφωση και στη γενικότερη αγωγή των παιδιών.
Το σχολείο είναι αναγνωρισμένο από το Association Montessori International (Διεθνής οργανισμός προώθησης και εποπτείας του Μοντεσσοριανού συστήματος) και τον εκπροσωπεί στην Ελλάδα. Ενημερώνεται με τα επιστημονικά έντυπα που το Α.Μ.Ι. κυκλοφορεί σε όλα τα Μοντεσσοριανά σχολεία του κόσμου και παρακολουθεί τα περισσότερα σχετικά συνέδρια και σεμινάρια.
Το σχολείο ακολουθεί τις Αρχές της Μαρίας Μοντεσσόρι οι οποίες συνοψίζονται στα εξής:
α) προσαρμογή στην εξέλιξη
β) η αγωγή και η μόρφωση στις μικρές ηλικίες προηγούνται και ακολουθεί η εκπαίδευση
γ) τα παιδιά πρέπει να είναι ευχαριστημένα όταν πηγαίνουν στο σχολείο
δ) αποφυγή των μεγάλων συγκροτημάτων, τα οποία δεν προσφέρονται για τις μικρές ηλικίες.
Το σχολείο έχει περιορισμένες θέσεις. Τα σχολεία με τα 1.000 ή τα 2.000 παιδιά δεν ελέγχονται εύκολα και η διεύθυνση του σχολείου, που έχει όλη την ευθύνη για την εξέλιξη του παιδιού, πρέπει να γνωρίζει κάθε παιδί προσωπικά και να ερευνά τα προβλήματά του, ώστε να κατευθύνει το διδακτικό προσωπικό.
Το Μοντεσσοριανό σύστημα που ακολουθεί το σχολείο δουλεύει με βάση τις αρχές των σχολείων εργασίας. Το παιδαγωγικό υλικό είναι ο επιστημονικός τρόπος εμπέδωσης των γνώσεων. Τις δύο ώρες που τα παιδιά δουλεύουν με το υλικό, ατομικά ή σε ομαδούλες 2-3 παιδιών, κατανοούν πλήρως αυτό που δίδαξε ο εκπαιδευτικός και λύνουν ατομικά τις απορίες τους, οργανώνοντας έτσι τη νόησή τους. Το υλικό δίνει στο παιδί δυνατότητες για άσκηση αλλά και για έλεγχο των λαθών του. Αυτή είναι μια από τις θεμελιώδεις διαφορές της Μοντεσσοριανής μεθόδου διδασκαλίας από εκείνες που εφαρμόζουν τα κοινά σχολεία.
Νηπιαγωγείο
Μέσω του ιδιωτικού παιδικού σταθμού και του ιδιωτικού νηπιαγωγείου των Μοντεσσοριανών Σχολείων στην Αθήνα, το παιδί έρχεται πρώτη φορά σε επαφή με δραστηριότητες εκπαιδευτικού χαρακτήρα. Το νηπιαγωγείο είναι το θεμέλιο της παιδείας και είναι επιτακτική ανάγκη να φοιτήσει το παιδί σ’ αυτό. Το νηπιαγωγείο δεν είναι ένας χώρος που αφήνουμε τα παιδιά για να τα προσέχει κάποιος να μη χτυπήσουν. Είναι ένα σχολείο αγωγής και ανάπτυξης ικανοτήτων, οι οποίες πρέπει να καλλιεργηθούν στο παιδί στην ηλικία 0 – 6 ετών, αλλιώς σιγά – σιγά εξαφανίζονται.
Το πρόγραμμα της μοντεσσοριανής εκπαίδευσης που εφαρμόζεται στον ιδιωτικό παιδικό σταθμό και στο ιδιωτικό νηπιαγωγείο αποτελείται από τους εξής 3 βασικούς τομείς.
α) Πρακτικές ασκήσεις καθημερινής ζωής
β) Αισθητηριακές ασκήσεις
γ) Καλλιέργεια γλωσσικών και μαθηματικών ικανοτήτων.
δ) Ευαισθητοποίηση γύρω από περιβαλλοντικά και πολιτιστικά θέματα.
Ε) Κοινωνικοποίηση μέσα από δραστηριότητες κοινωνικού ενδιαφέροντος.
Οι μικροί μαθητές μπαίνοντας στο σχολικό τους περιβάλλον επιλέγουν ελεύθερα την κάθε εργασία με την οποία θα ασχοληθούν. Εάν είναι κάτι καινούριο θα τους επιδειχθεί πρώτα απ’ την παιδαγωγό και μετά θα συνεχίσουν μόνοι τους. Η απασχόληση με το συγκεκριμένο υλικό είναι ατομική. Το κάθε παιδί ασχολείται με διαφορετικές δραστηριότητες, για όσο χρόνο ενδιαφέρεται, προκειμένου να καλύψει τις προσωπικές του ανάγκες και ικανότητες.
Η ώρα του φαγητού είναι ώρα ιεροτελεστίας όπου τα παιδιά μόνα τους θα στολίσουν τα τραπέζια τους, θα φέρουν τα πιάτα τους και μετά το φαγητό θα τα τακτοποιήσουν. Μαθαίνουν κατ’ αυτό τον τρόπο να σέβονται και να φροντίζουν το περιβάλλον στο οποίο ζουν, διότι είναι ο προσωπικός τους χώρος.
Στο υπόλοιπο πρόγραμμα της ημέρας ασχολούνται με ομαδικά σχέδια εργασίας, όπου η νηπιαγωγός έχοντας επιλέξει 4 διαφορετικά θέματα για κάθε μήνα τα επεξεργάζονται μέσω συζήτησης, μουσικο-κινητικού παιχνιδιού, ζωγραφικής, τραγουδιού, παραμυθιού και χειροτεχνικών κατασκευών.
Προετοιμάζονται επίσης για τη μουσική παιδεία με ειδικές ασκήσεις και παιχνίδια και έρχονται σε πρώτη επαφή με την αγγλική γλώσσα.
Το βασικό ημερήσιο πρόγραμμα της προσχολικής αγωγής ακολουθεί τις βασικές αρχές και τη φιλοσοφία της μεθόδου της Μαρίας Μοντεσσόρι.
Κάποιες από τις βασικές αρχές της μεθόδου που ακολουθεί και το Ιδιωτικό Νηπιαγωγείο στην Αθήνα είναι οι εξής:
– Τα παιδιά πρέπει να αντιμετωπίζονται ως άτομα, τα οποία διαφέρουν από τους ενήλικες καθώς και μεταξύ τους.
– Τα σημαντικότερα χρόνια της ανάπτυξής τους, είναι τα έξι πρώτα χρόνια της ζωής, κατά την οποία η ασυνείδητη μάθηση οδηγείται σε συνειδητό επίπεδο.
– Το παιδί αισθάνεται μία έντονη χαρά και ανάγκη να ασχολείται με εργασίες που έχουν ένα συγκεκριμένο σκοπό. Αποβλέπει μόνο στο να αισθανθεί τη χαρά που πηγάζει μέσα από την ίδια τη δραστηριότητα. Μέσω αυτών των δραστηριοτήτων εξασφαλίζεται η ανάπτυξη των δικών του νοητικών φυσικών και ψυχικών δυνάμεων.
Δημοτικό
Το Δημοτικό σχολείο είναι ίσως το πιο σπουδαίο στάδιο της αγωγής του ανθρώπου, μέχρι που τελειώνει τις σπουδές του. Εδώ μπαίνουν οι βάσεις, τα γερά θεμέλια για το οικοδόμημα που πρόκειται να χτιστεί. Οι βάσεις όχι μόνο για τη μόρφωση, με τη στενή έννοια της λέξης, αλλά για κάτι πολύ σπουδαιότερο, για την ανάπτυξη σωστής άμιλλας, για την άνοδο του ατόμου και του συνόλου, τη διάθεση για έρευνα και εργασία και την υιοθέτηση πολιτισμένης συμπεριφοράς. Το σχολείο σαν χώρος “καταναγκαστικών έργων” απέτυχε. Το δημοτικό σχολείο πρέπει να είναι χώρος κυρίως αγωγής και χαράς. Γι’ αυτό πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στο δημοτικό σχολείο.
Στις τάξεις των Μοντεσσοριανών Ιδιωτικών Δημοτικών Σχολείων στην Αθήνα τα παιδιά πρέπει να δουλεύουν το ίδιο όταν είναι ο δάσκαλος μέσα στην τάξη όπως και όταν λείπει. Τότε μόνο θεωρούμε ότι μια τάξη είναι πετυχημένη, όταν προχωρεί η δουλειά κανονικά και κατά τη διάρκεια που ο δάσκαλος λείψει για λίγο. Βασική Αρχή της Μαρίας Μοντεσσόρι: “Ελευθερία και Πειθαρχία σε τέλεια Αρμονία”. Συνομιλούν τα παιδιά με το δάσκαλο και μεταξύ τους φυσικά, αλλά σιγά, για να μην ενοχλούν. Εφαρμόζεται η αρχή του αλληλοσεβασμού. Όταν μιλάει το παιδί, ο δάσκαλος το ακούει με σεβασμό, δίνοντάς του όλο το χρόνο που του χρειάζεται για να εκφράσει τον εαυτό του χωρίς βία και προπαντός χωρίς ειρωνεία για ό,τι πει. Η διδασκαλία δεν είναι μονόλογος, αλλά λόγω των πλούσιων εποπτικών μέσων και του παιδαγωγικού υλικού που διαθέτει το σύστημα, η τάξη είναι εργαστήριο. Ακολουθείται πολύ εξατομικευμένη εργασία.
