Ένα αφιέρωμα στον Αντώνη Πρωτοπάτση μόνο μικρό μπορεί να είναι, αφού η προσφορά του είναι μεγάλη και πολύπλευρη, τονίζουν οι Φίλοι Ιστορικής Μνήμης και Πολιτιστικής Δημιουργίας.
Στα πενήντα μόνο χρόνια που έζησε (1897-1947) πρόλαβε να δώσει πάμπολλα στους συνανθρώπους του σαν λαογράφος, ζωγράφος, σκιτσογράφος, γελοιογράφος, δημοσιογράφος, κριτικός, συγγραφέας, λεσβολάτρης ηγέτης της Λεσβιακής Άνοιξης και Αντιστασιακός.
Όπως μας λέει ο Στρατής Π. Αναστασέλλης, ένας γέρος μερακλής Αγιασώτης χαρακτήρισε τον Αντώνη Πρωτοπάτση με τούτα τα λόγια: «Τούτους είνι ιβδουμήντα ουκαδιών καρδιά, ούλους καρδιά»…
Αλλά και παλικαρίσια καρδιά, αφού όπως διηγείται ο Δάσκαλος Απόστολος Αποστόλου στο βιβλίο του «Μνήμες», το Νοέμβριο του 1941 η πρώτη συγκέντρωση στη γερμανοκρατούμενη Λέσβο του λεσβιακού ΕΑΜ έγινε στο σπίτι του Αντώνη Πρωτοπάτση, που ήταν ξεμοναχιασμένο κοντά στην Αγία Φωτεινή (στη σημερινή οδό Αντώνη Πρωτοπάτση).
Ο Κώστας Μίσσιος στο βιβλίο του «Μυτιληνιοί λόγιοι και λογοτέχνες» έχει συλλέξει γνώμες για τον Αντώνη Πρωτοπάτση. Να μερικές:
«Τα σκίτσα του ήταν κάτι το αξεπέραστο, γιατί έπιανε την χαρακτηριστική στιγμή των ανθρώπων και την απόδινε με εκπληκτική μαεστρία» Κ. Μίσσιος
«Συλλαμβάνει τα ουσιαστικά χαρακτηριστικά μιας φυσιογνωμίας, μιας κίνησης» Ορ. Κανέλλης
«Το πέρασμα του στάθηκε καρπερό. Ήταν ένα ψιχάλισμα δροσερό από ιδέες γόνιμες, που δεν θα πάψουν να αναδίνουν την ανθοφορία τους στις ψυχές των νέων μας» Αργύρης Αραβανόπουλος
Για την παρέα που ξεσήκωσε ο Πρωτοπάτσης και γυροφέρνανε τα χωριά, λέει ο Γ. Βαλέτας: «Δεν έκαναν απλή λαογραφία, αλλά αναζητούσαν το πνεύμα και τα μοτίβα της λαϊκής τέχνης, σε όλα της τα φανερώματα, με σκοπό να τα αναστήσουν καλλιτεχνικά, υψώνοντάς τα σε προσωπική δημιουργία και ξαναγυρίζοντάς τα με γιορτές, παραστάσεις, έργα, στην πηγή τους, το λαό, με το ιδανικό της αφύπνισης και του εκπολιτισμού…»
Ο Μίλτης Παρασκευαΐδης μάς λέει γι’ αυτόν: «Υποστήριζε με σοβαρότητα πως ο κόσμος κατεβαίνει ένα σκαλί, όταν ξανοιχτείς ένα μίλι γύρω από το Νησί μας…»
Αρρώστησε το 1947 σε ηλικία 50 χρονών και η Γαλλίδα σύζυγός του ζήτησε να του βγάλουν διαβατήριο, ώστε να πάει στο Παρίσι για θεραπεία. Αλλά ο Υπουργός Δημοσίας Τάξης Ναπολέων Ζέρβας δεν του έδωσε (!), για να… ξεμπερδεύει με αυτόν τον σκιτσογράφο του «Ριζοσπάστη»!!!
Όπως λέει ο Κ. Μίσσιος: «Το μικρόψυχο, το ταπεινό κράτος θέλησε να τον εκδικηθεί, να τιμωρήσει έναν μισοπαράλυτο, κατάκοιτο άνθρωπο, που ζητούσε από καιρό άδεια για το εξωτερικό, μήπως εύρει εκεί την γιατρειά του… Στις 16 Απριλίου 1947 κανείς δεν μπορεί να του αρνηθεί τίποτα. Ο ωραίος απόστολος του νεοελληνικού πολιτισμού σβήνει!»
«Ούτε η αρρώστια ούτε ο Χάρος τού έσβησε το χαμόγελο απ’ το πρόσωπο, εκείνη την πηγή της ανεξάντλητης αισιοδοξίας…» γράφει ο Γ. Βαλέτας. «Έκλεισε για πάντα τα μεγάλα, φωτεινά του μάτια που, ήταν πλασμένα για την καλοσύνη, για τη χαρά της ζωής… Πέθανε χωρίς να μάθει από τι! Αλλά ξεψύχησε πιστεύοντας ακλόνητα στο ιδανικό της Λαοκρατίας.» Κατευόδιο από το Γιώργη Κοτζιούλα.
Και πράγματι λίγες μέρες μετά τις δολοφονίες διαδηλωτών στο Σύνταγμα κατά την Παλλαϊκή Συγκέντρωση του ΕΑΜ στις 3 του Δεκέμβρη του 1944, αποτυπώνει σ’ ένα θαυμάσιο και τραγικό ποίημα μια πικραμένη, αλλά αγωνιστική και ελπιδοφόρα κραυγή:
ΕΑΜΙΚΟ
Νύχτα βαθιά. λάδι σταλιά δεν μένει.
Στο λύχνο μας αργεί να φέξει… αργεί…
Μα εμείς την καρτερούμε την αυγή,
ακοίμητοι, χλωμοί, αποφασισμένοι.
Έλεος δεν τάζει ουδέ ζητά η σφιγμένη
καρδιά μας. Ναι, στη γνώριμή μας γη
μόνο από μας θε να ’βρουμε στοργή.
Μ’ ιδρώτα κι αίμα θα ’ναι κερδισμένη.
Με λόγια πια κανείς δε μας μεθά.
Δώσ’ μου ζωή, στον ήλιο μοίρα δώσ’ μου
κι αν η κακία περίσσεψε του κόσμου,
περίσσια και του κόσμου τ’ αγαθά.
Πολύ, πάρα πολύ χύθηκε το αίμα.
Δεν θα το πνίξει, θα πνιγεί το ψέμα.
(8-12-1944 Α. Πρωτοπάτσης, δημοσιεύθηκε στα «Αιολικά Γράμματα» του Γιώργου Βαλέτα, μέσα στη Δικτατορία)
Μας χρειάζεται το πολύπλευρο έργο του Αντώνη Πρωτοπάτση, έχει άμεση σχέση με τη ζωή, τα μεράκια μας και τους καημούς μας.
Το 1979 διοργανώθηκε μεγάλη έκθεση ζωγραφικής-σχεδίου του Αντώνη Πρωτοπάτση στο Δημοτικό Θέατρο Μυτιλήνης από τον υπεύθυνο του Δήμου Γιάννη Παυλή. Το 1997 εκδόθηκε ένα θαυμάσιο λεύκωμα για τον Α. Πρωτοπάτση (εκδόσεις Αστερίας), που επιμελήθηκαν ο Θ. Πλατσής και η Κ. Μεσσηνέζη. Το 2008 διοργανώθηκε έκθεση έργων του Αντώνη Πρωτοπάτση στο Αρχοντικό Γεωργιάδη από τη Νομαρχία και την κ. Σ. Χατζάκη.
Το φθινόπωρο του 2015 διοργανώθηκε εκδήλωση στη Δημοτική Πινακοθήκη από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, την Αντιδημαρχία Πολιτισμού και τον σύμβουλο φιλολόγων κ. Χρ. Χατζηλία, με παράλληλη παρουσίαση έργων και αρχείων του Πρωτοπάτση, που παραχώρησε η κληρονόμος του κ. Σ. Χατζάκη.
Παρ’ όλες αυτές τις εκδηλώσεις έχουμε τη γνώμη ότι η γνωριμία του πολύπλευρου έργου του με τις γενιές που δεν το γνώρισαν, αλλά και αυτές που με το χρόνο το λησμονούν, είναι αναγκαία και πολλαπλά ωφέλιμη. Πιστεύουμε ότι χρειάζεται να διοργανωθούν μεγάλες εκδηλώσεις στο Δημοτικό Θέατρο με παράλληλα αφιερώματα, από το Δήμο, τα Γ.Α.Κ. και το Αναγνωστήριο, αφού ο Α. Πρωτοπάτσης χαρακτήριζε την Αγιάσο «Πρωτεύουσα του Λαϊκού Πολιτισμού» με τα τραγούδια και τους χορούς της.
