Η αφαίρεση απασχόλησε τον Μανώλη Καλλιγιάννη για ένα μεγάλο μέρος της σταδιοδρομίας του. Εγκαταλείποντας τις σπουδές του στην αρχιτεκτονική στο Γιοχάνεσμπουργκ, όπου είχε μεταβεί όπως και πολλές άλλες οικογένειες από τη Μυτιλήνη το 1945, βρέθηκε το 1949 στο Παρίσι όπου παρέμεινε επί τριάντα χρόνια.
Ο ζωγράφος, ο οποίος έγινε διεθνώς γνωστός, συνεργάστηκε ως το 1972 με τις σημαντικότερες γκαλερί. Μετά την πρώτη του έκθεση στην γκαλερί Arnaud στη γαλλική πρωτεύουσα, ακολούθησαν ατομικές παρουσιάσεις στο Άμστερνταμ, την Αμβέρσα, το Λονδίνο, το Παρίσι και τη Νέα Υόρκη. Από το 1979 ως το 1999 διεύθυνε το Μουσείο Τεριάντ στη Λέσβο, όπου ζούσε μόνιμα εγκατεστημένος ως τον θάνατό του το 2010.
Τα πρώτα χρόνια παραμονής του στο Παρίσι, ο Καλλιγιάννης έδειξε μεγάλη δεκτικότητα στις τρέχουσες αναζητήσεις της μοντέρνας τέχνης αφομοιώνοντας σε βάθος το πνεύμα της εποχής του, χωρίς ωστόσο να χάσει την προσωπική οπτική του κόσμου. Παρότι αργότερα επιχείρησε να απομακρυνθεί από τη «δικτατορία της αφαίρεσης», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στο βιογραφικό ντοκιμαντέρ του Πέδρο Ολάγια δύο χρόνια πριν τον θάνατό του, η αφηρημένη τέχνη είναι για εκείνον ο μόνος τρόπος με τον οποίο ο καλλιτέχνης συνομιλεί με τον θεατή εις βάθος: «Το πραγματικό δεν μπορείς να το απεικονίσεις αντιγράφοντάς το εικονιστικά. Πρέπει να κάνεις κάποια αφαίρεση. Μέσω αυτής μπορείς να μεταδώσεις στον θεατή το συναίσθημα».
Καλλιγιάννης Μανώλης (1923 – 2010)
Η ηλιόλουστη Λέσβος, 1956
Φως και χρώμα στην «Ηλιόλουστη Λέσβο»
Ορόσημο για τη ζωγραφική του Καλλιγιάννη θεωρείται το ταξίδι του στη Λέσβο το 1956. Αυτό σηματοδότησε την αρχή της περιόδου της τοπιογραφίας, την οποία αρχικά απέδωσε αφαιρετικά, ενώ αργότερα ακολούθησε την κατεύθυνση της παραστατικής ζωγραφικής. Στην «Ηλιόλουστη Λέσβο», έργο με ιμπρεσιονιστικές και αφαιρετικές χάρες, ο ζωγράφος αναμετριέται με ένα θέμα ελληνικό στη βάση του, αποδίδοντας το αφαιρετικά, με όγκο και δυναμισμό μέσα από μια χρωματική κλίμακα παλ αποχρώσεων. Στο φως και το χρώμα, που είναι οι δύο βασικοί πυλώνες του πίνακα, εδράζεται η προσπάθειά του να μεταγράψει την οπτική πραγματικότητα που τον περιβάλλει. Δεινός χειριστής της τεχνικής της ζωγραφικής, ο Καλλιγιάννης δημιουργεί χρωματικά πεδία που χαρακτηρίζονται από αξιοσημείωτη ικανότητα ρυθμικής ανάπτυξης των τονικών διαβαθμίσεων και αντιθέσεων.
Στην «Ηλιόλουστη Λέσβο» το φως «ξεσπά» σε όλο τον πίνακα άλλοτε μέσα από χειρονομιακές πινελιές και άλλοτε μέσα από στιβαρές επικαλύψεις που σχηματίζουν ογκώδεις κύβους. Η λιτή φόρμα δίνει στον ζωγράφο τη δυνατότητα να αποδώσει μια ιδιότυπη, μελαγχολική εσωτερικότητα στον πίνακα, που όμως εκμηδενίζεται από το λαμπρό ηλιακό φάσμα. Οι επάλληλες πινελιές που σταδιακά δομούν το σύνολο, δίνουν την πραγματική «αίσθηση» του απαράμιλλου λεσβιακού φωτός όπως εκείνο πέφτει, στο βουνό απέναντι, με όλη τη χλωμάδα της Ανατολής.
Η ιμπρεσιονιστική απόδοση του αιγαιοπελαγίτικου τοπίου, με την οποία θα καταπιαστεί αργότερα, αναγνωρίζεται στη βάση του έργου, ωστόσο η μορφή των βουνών με τις κορυφογραμμές τους, των δέντρων, των μικρών χωμάτινων δρόμων, των σπιτιών και των εκκλησιών μιας εν δυνάμει παραστατικής απεικόνισης, απελευθερώνεται και αναδημιουργείται μέσα από βαριές επιστρώσεις χρωματικής ύλης. Στη χρωματική αφαίρεση, όπου προτεραιότητα δεν δίνεται στο σχέδιο, αλλά στο χρώμα, ο χώρος αυτονομείται πλήρως από κάθε παραστατική αναγωγή και παράγεται μέσα από τις σχέσεις των διαφόρων χαρακτικών επιπέδων. Ως μια παραχώρηση στην ιμπρεσιονιστική «καταγωγή» του έργου, ο ζωγράφος μας χαρίζει στο κέντρο του πίνακα με σκούρο χρώμα ένα κυπαρίσσι, στο οποίο αποδίδει γενικώς στο έργο του έναν ιδιαίτερο συμβολισμό. Στη ζωγραφική του, η αφαιρετική σύνθεση ανασυντάσσει πάνω στο τελάρο χρωματικά στίγματα ή πλάνα που φαίνεται να διατάσσονται σε σχέση με μια νοερή σταυροειδή δομή ως υπαινιγμός στην πρωταρχική δομή του σταυρού.
Πηγές: «Καλλιγιάννης Μανώλης», https://www.nationalgallery.gr/artist/kalligiannis-manolis/, τελευταία ημερομηνία πρόσβασης 22.12.2023 .
«Μανώλης Καλλιγιάννης, Κυπαρίσσια στον ήλιο», https://www.alphapolitismos.gr/el/sullogi-ergon-texnis/ta-erga-texnis-mas/kyparissia-ston-ilio-manolis-kalligiannis/, τελευταία ημερομηνία πρόσβασης 22.12.2023.
Olalla, P., Με τον Καλλιγιάννη/Con Calliyannis, https://www.youtube.com/watch?v=EnAxSMtbp-g, 2010, τελευταία ημερομηνία πρόσβασης 22.12.2023.
Στρούζα Ε., Συλλογή Εμφιετζόγλου. Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Τέχνη, Αθήνα 2005.
