“Ατατούρκ και Ναζί”: Ο Δάσκαλος και οι μαθητές- Παρουσίαση βιβλίου

“Είμαι ένας ιστορικός που ασχολούμαι με διάφορα θέματα σχετικά με την ιστορία της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής. Με ενδιαφέρουν ιδιαίτερα διακρατικά και περίπλοκα ζητήματα, όπως και η έρευνα των δημόσιων ομιλιών, αντιλήψεων και πολιτικών ιδεών.”

Αυτά είναι τα λίγα λόγια που έχει επιλέξει ο Stefan Ihrig για να περιγράψει τον εαυτό του. Μια μάλλον λιτή και σεμνή περιγραφή για έναν επιστήμονα που κατέχει τον τίτλο ερευνητή στο Van Leer Jerusalem Institute, που ήταν πρώην λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Regensburg και στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και για έναν συγγραφέα που η The Wall Street Journal έγραψε στην κριτική για το βιβλίο του “Ατατούρκ και Ναζί” , που κυκλοφορεί στην Ελλάδα από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος, πως “Για δεκαετίες οι ιστορικοί αντιμετώπισαν το Πραξικόπημα του Μονάχου, που αποπειράθηκε ο Χίτλερ το 1923, ως μία μίμηση της Πορείας προς τη Ρώμη του Μουσολίνι το 1922. ‘Μάλλον όχι’, υποστηρίζει ο Stefan Ihrig . Ο Χίτλερ είχε επίσης στο μυαλό του την Τουρκία…Η υποταγή του Ισλάμ στο κοσμικό κράτος αποτέλεσε προάγγελο της στρατηγικής του Χίτλερ απέναντι στο Χριστιανισμό. Βασισμένο σε μία άψογη έρευνα και γραμμένο με ευκρίνεια, το βιβλίο του Ihrig θα μεταβάλλει την αντίληψη μας σχετικά με τις πολιτικές των Ναζί”.

Έχοντας αποκτήσει το πρώτο του πτυχίο στις Νομικές και Πολιτικές Επιστήμες από το Queen Mary College του Λονδίνου, οι μεταπτυχιακές σπουδές του στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου επικεντρώθηκαν στην Ιστορία, την Τουρκολογία και την Πολιτική Επιστήμη για να ολοκληρωθούν με ένα διδακτορικό στην Ιστορία στο Πανεπιστήμιο του Cambridge. H αφοσίωση του Ihrig στη μελέτη της ιστορίας είναι φανερή, αλλά μάλλον χρειάστηκε να ξεκινήσει το συγγραφικό του έργο για να αποκαλυφθεί η οξυδέρκεια ενός σπουδαίου, σύγχρονου ερευνητή.
Ορμώμενος από τη δήλωση του ίδιου του Αδόλφου Χίτλερ πως ο Κεμάλ Ατατούρκ ήταν ο δάσκαλος και εκείνος και ο Μουσολίνι οι μαθητές, ο Stefan Ihrig κατόρθωσε να ενώσει τα κομμάτια εκείνου του παζλ που συνδέει τις πολιτικές σκοπιμότητες των γενοκτονιών με τα θρησκευτικά ιδεώδη και με τη δόμηση νέων κρατών βάσει αυταρχικών και απολυταρχικών μοντέλων:
“Δεν είναι συνηθισμένο, οι ηγέτες των κρατών της Μέσης Ανατολής να δημιουργούν υποδειγματικά μοντέλα ηγεσίας που φιλόδοξοι ηγέτες άλλων κρατών επιδιώκουν να μιμηθούν. Ωστόσο, υπάρχει μία αξιοσημείωτη εξαίρεση: ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. Στο βιβλίο ‘Ο Ατατούρκ και οι Ναζί’, ο Stefan Ihrig υποστηρίζει πως ο άνθρωπος που διαμόρφωσε τη σύγχρονη Τουρκία ενέπνευσε τον τύραννο που θέλησε να κάνει τη Γερμανία το κέντρο μιας νέας Εθνοσοσιαλιστικής Ευρώπης, τον Αδόλφο Χίτλερ. Τα επιχειρήματα του που βασίζονται σε μία εκτενή έρευνα στο γερμανικό τύπο των δεκαετιών του 1920 και 1930, είναι συναρπαστικά. Ο Ihrig ξετρύπωσε ένα σημαντικό ζήτημα στη μελέτη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου που όλως περιέργως, παρέβλεψαν πολλοί για πολλές δεκαετίες” σημειώνει εύστοχα στην κριτική του για το εν λόγω βιβλίο ο Gerald Butt (The Times Literary Supplement).
Οι λεπτομέρειες που προκύπτουν από την έρευνα του Ihrig είναι όντως συναρπαστικές. Λίγοι για παράδειγμα μπορεί να γνωρίζουν πως ο Χάινριχ Χίμλερ, αρχηγός των SS και ενορχηστρωτής του Ολοκαυτώματος, είχε δηλώσει σε ομιλία του τον Ιανουάριο του 1944 πως το Ισλάμ είναι μια πρακτική και γοητευτική θρησκεία για τους στρατιώτες γιατί υπόσχεται τον παράδεισο και όμορφες γυναίκες στους μάρτυρες που θυσιάζουν τη ζωή τους “και αυτό είναι ένα είδος γλώσσας που καταλαβαίνουν οι στρατιώτες”.
Επίσης, δεν είναι ευρέως γνωστά τα προπαγανδιστικά άρθρα του Hans Tröbst στην εφημερίδα Heimatland του 1923 που εξυμνούσαν την στρατηγική των Τούρκων απέναντι στις μειονότητες των Ελλήνων και των Αρμενίων, “τους αιμοβόρους και τα παράσιτα” όπως τους χαρακτήριζε ο Tröbst για να συμπληρώσει πως “οι Τούρκοι κατόρθωσαν να εξαγνίσουν το έθνος τους από τα ξένα στοιχεία σε μεγάλη κλίμακα”, με αποτέλεσμα να ενισχύσουν τον αντισημιτισμό στη Γερμανία.
Και παρόλο που οι λάτρεις της ιστορίας πιθανότατα θα κατορθώσουν να δουν τη σύνδεση ανάμεσα στην καταπάτηση της Συνθήκης των Σεβρών (1920) από το κίνημα των Νεότουρκων, βασικό μέλος του οποίου ήταν ο Μουσταφά Κεμάλ, και στην αντίδραση στη Συνθήκη των Βερσαλλιών (1919) που ενίσχυσε την άνοδο του Χίτλερ και την έκρηξη του Β΄ Παγκοσμίου, η σύνδεση ανάμεσα στους δύο ισχυρούς ηγέτες σε τόσες πολλές διαστάσεις είναι πραγματικά πρωτότυπη και διορατική.
Επομένως το βιβλίο ‘Ο Ατατούρκ και οι Ναζί’ αποτελεί μόνο μια σημαντική συμβολή στη μελέτη της σύγχρονης ιστορίας της Τουρκίας, στην άνοδο του Ναζισμού και στα αίτια πρόκλησης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου;
Όπως σημειώνει ο Μάρκος Καρασαρίνης σε άρθρο του στο Βήμα: “Ευσύνοπτη, ρέουσα και συναρπαστική ως προς τις πιθανές προεκτάσεις της, η μελέτη του Στέφαν Ιχριγκ δεν αποτελεί απλώς συμπλήρωμα της γενεαλογίας του ναζισμού. Θέτει παράλληλα και το ζήτημα της επανεξέτασης της αλληλεπίδρασης των εικόνων που φασισμός, ναζισμός και κεμαλισμός φιλοτεχνούσαν για τον εαυτό τους και τους άλλους. Τα είδωλα που ο Αδόλφος Χίτλερ, ο Μπενίτο Μουσολίνι και ο Κεμάλ Ατατούρκ έβλεπαν κοιτώντας ο ένας στον καθρέφτη του άλλου μοιάζουν να έχουν περισσότερες αντανακλάσεις και διαθλάσεις από όσες πιστεύαμε.”
Συνακόλουθα, αυτή η σχεδόν άγνωστη οπτική γωνία της ιστορίας δημιουργεί ενδιαφέροντες συσχετισμούς με ανοιχτές πληγές της ιστορίας και με μείζονα ζητήματα του παρόντος. Ο ίδιος ο Stefan Ihrig προσπαθεί μέσα από το συγγραφικό του έργο αλλά και την αρθρογραφία του να τονίσει τη σημασία της αναγνώρισης της γενοκτονίας των Αρμενίων, ενώ δεν είναι λίγοι εκείνοι που βασιζόμενοι στην ανάλυση του Ihrig σχετικά με το πρότυπο ηγεσίας που δημιούργησε ο Ατατούρκ και ενέπνευσε τον Χίτλερ, κατανοούν γιατί η στρατηγική που βασίζεται σε ακραία θρησκευτικά ιδεώδη μπορεί μόνο να ανοίξει τον ασκό του Αιόλου και να γυρίσει μπούμερανγκ σε όποιον τη θέτει σε εφαρμογή.
Με λίγα λόγια δεν χρειάζεται να είσαι φανατικός μελετητής του Κεμάλ Ατατούρκ ή του Αδόλφου Χίτλερ, ή να εξερευνάς με πάθος κάθε νέα προσθήκη στην ιστοριογραφία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ή ακόμα και της Μικρασιατικής Καταστροφής, για να διαβάσεις αυτό το βιβλίο. Αρκεί απλώς να ανήκεις σε εκείνους τους αναγνώστες ιστορικών βιβλίων που θέλουν να βλέπουν τη μεγάλη εικόνα!