Την πρώτη μέρα του 2017- που βρήκε πολλούς συνανθρώπους μας να διαβιούν κάτω από τραγικές συνθήκες- ένα συμβολικό μήνυμα αλληλεγγύης που έγινε viral και μεταδόθηκε από εδώ, από τη Λέσβο, κατάφερε να ζεστάνει τις καρδιές μας. Ήταν, η διάσημη πλέον εικόνα των φλαμίνγκο από τις αλυκές της Καλλονής που στην προσπάθειά τους να ζεσταθούν έγιναν ένα σώμα. Τις επόμενες μέρες οι birdwatchers του νησιού διοχέτευσαν το δίκτυο με αμέτρητες φωτογραφίες του αινιγματικού και απρόσιτου αυτού πλάσματος που παρατηρείται όλο τον χρόνο στο νησί. Μαζί με αυτές του σπάνιου αγριόκυκνου που φάνηκε στην περιοχή, δημιούργησαν μια τάση η οποία λίγες μέρες μετά “ξύπνησε” και τη μεγάλη συζήτηση για την απαγόρευση της θήρας τις ημέρες του παγετού που τα πουλιά, αδύναμα και εξαντλημένα προσπαθούν να βρουν τροφή και καταφύγιο στα δάση και τους υδροβιότοπους του νησιού. Τα “Πολιτικά” με αφορμή και την μεγάλη 4η εξόρμηση παρατήρησης χειμωνιάτικων πουλιών που διοργανώνει το Κέντρο Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης Καλλονής την Κυριακή αλλά και την παγκόσμια καταμέτρηση τους που ξεκινάει το Σάββατο, έκαναν το πρώτο τους birdwatching. Ακολουθώντας τον Λευτέρη Κακαλή, ορνιθολόγο, δασολόγο και γνωστό “πουλάκια” ανακάλυψαν τι είναι αυτό που κάνει τη Λέσβο μοναδικό προορισμό παρατήρησης πουλιών τόσο σε εθνικό όσο και ευρωπαϊκό επίπεδο συγκεντρώνοντας τον ενδιαφέρον 4.000 και άνω επισκεπτών το χρόνο. Και ήταν το πιο «τσίου» θέμα που έχουν κάνει ποτέ…
Η ώρα είναι 8.30 το πρωί και ένα ομιχλώδες πέπλο απλώνεται πάνω από το τσαμλίκι της Αγιάσου. Η Μεγάλη Λίμνη ανοίγεται μπροστά μας και η γαλήνη της αρχίζει σταδιακά να επιδρά και μέσα μας. Από εκεί, το Σάββατο θα ξεκινήσει η καταμέτρηση που γίνεται κάθε χρόνο σε όλη την Ευρώπη στα μέσα του Γενάρη.”Η καταμέτρηση αυτή που γίνεται σε όλους τους υγροτόπους της χώρας, από εθελοντές έμπειρους καταγραφείς, και έχει σκοπό να καταγραφούν τα πουλιά που διαχειμάζουν. Μαζί με την Ελένη Γαληνού θα συγκεντρώσουμε στοιχεία για τις πληθυσμιακές τάσεις των πουλιών που για παράδειγμα φωλιάζουν την άνοιξη στην Σιβηρία,πάνω από την τάιγκα πράγμα που καθιστά εκεί αδύνατη την παρατήρησή τους. Αυτή η καταμέτρηση είναι φέτος παγκόσμια. Η Λέσβος, είναι σημαντικό κομμάτι της καθώς αποτελεί βιογεωγραφικό σταυροδρόμι στο οποίο συναντάς τυπικά είδη της Μεσογείου, είδη ανατολικής προέλευσης που συνήθως οι πληθυσμοί τους βρίσκονται στην Ασία και στη Μέση Ανατολή αλλά και ευρωπαϊκά είδη” μου εξηγεί ο Λευτέρης.
(κοκκινοσκέλης)
Αφήνουμε την Μεγάλη Λίμνη, έρημη πια από τους αγριόκυκνους που ξετρέλαναν τους «πουλάκηδες» την περασμένη εβδομάδα και κατευθυνόμαστε προς τις Αλυκές Πολιχνίτου, ακόμη ένα σημαντικό οικοσύστημα για τα πουλιά, διαφορετικό από αυτό της λίμνης και του πευκώνα που αφήσαμε πίσω μας. “Είναι η μεγάλη ποικιλία των ενδιαιτημάτων, η έκταση και η έντονη εναλλαγή τους που καθιστούν τη Λέσβο μοναδικό προορισμό. Σε διάστημα λίγων ημερών ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να περιηγηθεί σε υγροτόπους, πευκοδάση, αγροτικά και φρυγανικά οικοσυστήματα, σε αραιά δρυοδάση και μεσογειακά λιβάδια. Επιπλέον σε όλα τα νησιά του Βορείου Αιγαίου βλέπεις τοπίο. Αν πας στις Κυκλάδες το τοπίο έχει χαθεί. Θα πρέπει να πας στην ορεινή Άνδρο ή Νάξο. Οι Ευρωπαίοι που έρχονται εδώ πραγματικά παθαίνουν σοκ γιατί μπορούν να περιπλανηθούν μία μέρα μέσα στο δάσος χωρίς να συναντήσουν άνθρωπο και όλα αυτά σε ένα νησί τη Μεσογείου”, λέει ο Λευτέρης που δεν σταματά να σκανάρει την περιοχή με το μάτι του.
(τσιφτάς)
Ξαφνικά φρενάρει- κάπως απότομα- πιάνει δεξιά και αρπάζει τα κιάλια ενώ η συζήτησή μας παγώνει. Ψάχνω να δω πουλιά αλλά πουθενά. «Τα πουλιά είναι παντού» μου λέει δείχνοντάς μου στην κορυφή ενός δέντρου αρκετά μέτρα μακριά μας ένα μικρό πουλάκι, έναν τσιφτά όπως μου εξηγεί που φαίνεται σε μένα σαν μια μικρή μαύρη κουκίδα. “Ακούω μια γαλαζοπαπαδίτσα και έναν μεσαίο δρυοκολάπτη” μου λέει και μένω άναυδη καθώς πέρα από τα πουλιά που ο Λευτέρης αναγνωρίζει με γυμνό μάτι αντιλαμβάνομαι ότι γύρω μας πετούν, ζουν, τρώνε και κελαηδούν άπειρα μικρόπουλα!Παίρνω τα κιάλια και αμέσως ένας μυστικός, μέχρι εκείνη τη στιγμή κόσμος, ανοίγεται μπροστά μου. Πίσω από το γυαλί ξεκινά η δράση, μια δράση απρόσμενη για ένα χόμπι που θεωρούσα τόσο αργό και στατικό…
Στη Σκάλα Πολιχνίτου βλέπουμε την πρώτη “σούπα πουλιών” μέσα στη θάλασσα. Θα δούμε αργυροτσικνιάδες, λευκοτσικνιάδες και γλάρους ενώ στο δρόμο προς τις αλυκές θα απολαύσουμε διάφορα μικρόπουλα στο παιχνίδι τους. Στην περιοχή των αλυκών της Καλλονής, τον μεγαλύτερο υγρότοπο του νησιού που ως το 2008 επιτρεπόταν το κυνήγι, συντελείται αυτή τη στιγμή ένα θαύμα της φύσης. Παλιότερα τα πουλιά έβρισκαν καταφύγιο σε διάσπαρτες περιοχές του νησιού. Από τότε που απαγορευτηκε το κυνήγι τα πουλιά ήρθαν εδώ και έφτιαξαν έναν μικρό παράδεισο.
(λευκοτσικνιάς)
Μέσα σε λίγες ώρες, σε όλο το οδοιπορικό μας θα δούμε και θα φωτογραφίσουμε τσιφτάδες, κατσουλιέρηδες, λευκοσουσουράδες, μαυροβουτηχτάρες και νάνοβουτηχτάρες, βαρβάρες, σπουργίτια και χωραφοσπούργιτια, σταρήθρες, τουρλίδες, έναν αμμοσφυριχτή και θαλασσοσφυριχτές, χειμωνόκιρκους και καλαμόκιρκους, ένα λιβαδοκέλαδο, καπακλήδες, χουλιαρόπαπιες και σφυριχτάρια, πρασινοσκέληδες και κοκκινοσκέληδες , πέντε σπάνια Φασσοπερίστερα, ψαρόνια, έναν χονδρομύτη, σπίνους, ξεφτέρια, γερακίνες, καλημάνες, καρδερίνες μαυρολαίμηδες, αργυροτσικνιάδες και άλλα πουλιά που ξεχειμωνάζουν στη Λέσβο! “Εδώ μπορείς να συναντήσεις όλο τον χρόνο πάνω από 300 είδη πουλιών ενώ μπορείς να δεις και δύο είδη που υπάρχουν μόνο εδώ σε Ευρωπαικό έδαφος. Τον πευκοτσοπανάκο στους πευκώνες και το σμυρνοτσίχλονο στα φρυγανοτόπια της Δυτικής Λέσβος”.
(το μεγάλο φαγοπότι)
Γιατί όμως ο πευκοτσοπανάκος που κάνει κάνει ήδη 4.000 “πουλάκηδες” κυρίως από την Βόρεια Ευρώπη να έρχονται για να τον δουν από κοντά σε off season περίοδο (Απρίλη-Μάη) να μην είναι διάσημος και τυπωμένος πάνω σε μπλουζάκια, κούπες και μπρελόκ; Γιατί η παρατήρηση πουλιών δεν αποτελεί κύριο μοχλό ανάπτυξης του οικοτουρισμού της περιοχής;
“Σε όλο τον κόσμο αλλά και στην Ελλάδα σε αντίστοιχες περιοχές γίνονται μεγάλα βήματα.Η Λέσβος θα μπορούσε να ακολουθήσει το παράδειγμα της Κορσικής που δέχεται από μόνη της 3 εκ τουρίστες, με το 15% από αυτούς να είναι οικοτουρίστες περιπατητές και λάτρεις της φύσης. Εδώ μεγάλη μερίδα των επιδοτήσεων και του ΕΣΠΑ απορροφιόταν σε έργα που κατά συνθήκη τα ονόμαζαν οικοτουριστικά. Αυτή είναι δυστυχώς η κουλτούρα εδώ. Ωστόσο δεν ξεκινάμε από το μηδέν. Έχουμε το Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου, υπάρχει το Κέντρο περιβαλλοντικής ενημέρωσης στην Καλλονή, τα παρατηρητήρια, υπάρχουν και λίγοι ξενοδόχοι που δουλεύουν με “πουλάκηδες”. Σίγουρα θα βοηθούσε μια πιο ενεργή στάση από την πλευρά της Τοπικής Αυτοδιοίκησης που με την βοήθεια των επιστημόνων του νησιού θα μπορούσαν με χρηματοδοτικά μέσα να ενισχύσουν τον οικοτουρισμό, όπως γίνεται σε αρκετές Ευρωπαϊκές χώρες. Αυτή τη στιγμή, η Λέσβος βρίσκεται σε καλό σημείο εξαιτίας του πλούτου της φύσης της, αν όμως δεν κινηθεί αντιστοίχως με άλλες περιοχές της Ελλάδας όπου σημειώνονται μεγάλα βήματα τα τελευταία δέκα χρόνια δεν θα πλέον είναι ανταγωνιστική”, λέει ο ορνιθολόγος και παρατηρητής, μέλος της Ορνιθολογικής που πριν από χρόνια ήταν ενεργό μέλος του «Ναυτίλου εν δράσει» ενός δραστήριου συλλόγου που πάλεψε για την προστασία της περιοχής των Αλυκών της Καλλονής και άλλων περιοχών στο νησί.
(0 Λευτέρης εν δράσει)
Στην ίδια κατεύθυνση, της μετάδοσης της ιδέας για την προστασία των ειδών που ζουν στη Λέσβο βρίσκεται και το πρόγραμμα της Κυριακάτικης εξόρμησης(10π.μ. με 2μ.μ.) του Κέντρου Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης Καλλονής που εστιάζει στη γνωριμία με τον πλούτο των πουλιών της Λέσβου και απευθύνεται σε έμπειρους και αρχάριους παρατηρητές πουλιών αλλά και σε παιδιά που θα διδαχθούν τα κόλπα και τα μυστικά της παρατήρησης πουλιών και εντοπισμού τους.
“Με την παρατήρηση των πουλιών μπορεί να ασχοληθεί οποιοσδήποτε αρκεί να έχει τη σωστή καθοδήγηση και τον κατάλληλο εξοπλισμό. Ελάχιστοι είναι πλέον αυτοί που είναι και επιστήμονες. Επίσης είναι οικονομικότερο από το κυνήγι ή άλλα σπορ και χόμπι. Αλλά αν θες τη γνώμη μου δεν νομίζω ότι ότι η παρατήρηση συνδέεται και με την προστασία τους. Σίγουρα είναι πολύ καλύτερο να έχεις μια κάμερα ή κιάλια από ένα όπλο. Το κυνήγι επηρεάζει και τα είδη που θηρεύονται αλλά και τα είδη που δεν είναι θηρεύσιμα. Οι πληροφορίες που συλλέγει ένας birdwatcher, μέσω της παρατήρησης για τα πουλιά και τις συμπεριφορές τους, τον βοηθούν να καταλάβει πότε κάνει υπερβάσεις. Στο τέλος μαθαίνει να συνυπάρχει με τον φτερωτό κόσμο. Τα πουλιά είναι οι καλύτεροι δείκτες. Σου δείχνουν ποια είναι η κατάσταση του οικοσυστήματος και τις αλλαγές του. Το μόνο που χρειάζεται για το ξεκίνημα είναι κιάλια και ένας οδηγός πουλιών. Τα υπόλοιπα (κάμερες, τηλεσκόπια) σχετίζονται με το βαλάντιό σου”
(καλημάνα)
Ήταν αυτός ο πρώτος οδηγός και τα κιάλια του παππού του που ώθησαν τον Λευτέρη να ασχοληθεί με την παρατήρηση των πουλιών -που αργότερα θα αποτελούσαν και το αντικείμενο το σπουδών του- και να περιπλανηθεί στη μαγευτική φύση του περιοχής του Έβρου όπου μεγάλωσε.
«Αρχικά κόλλησα με τα κιάλια. Έβλεπα το φεγγάρι κι άλλα πράγματα. Μετά άρχισα να παρατηρώ τα πουλιά στο δάσος της Δαδιάς που ήταν δίπλα μου. Ήμουν και τυχερός είχα το δάσος της Δαδιάς και το Δέλτα του Έβρου έναν από τους πιο πλούσιους υδροβιότοπους της Ευρώπης. Εκείνη την περίοδο ξεκινούσαν τα πρώτα περιβαλλοντικά προγράμματα στο σχολείο ενώ είχαν προηγηθεί δύο καμπάνιες της ορνιθολογικής για τα αρπακτικά πουλιά στο Γυμνάσιο που με σημάδεψαν. Στην Α΄λυκείου απέκτησα και τον πρώτο οδηγό πουλιών από έναν καθηγητή θεολογίας που παρήγγειλε έναν για την Τάξη. Μάλιστα ήταν στα αγγλικά που τότε δεν ήξερα λέξη. Ο οδηγός ήταν τελικά ο λόγος να μάθω αγγλικά… Λίγο καιρό μετά ενώ ήμουν ακόμα μαθητής, μια ομάδα δασολόγων ερευνητών του WWF ήρθαν στο Σουφλί να μελετήσουν τα πουλιά στο Δάσος της Δαδιάς. Ήμουν από τους πρώτους που τους υποδεχτήκανε. Μετά τα χρόνια κυλήσανε αλυσιδωτά, πανεπιστήμιο, μεταπτυχιακό, εργασία… Πάντα σε σχέση με τα πουλιά”, μου λέει ο Λευτέρης…
(βαρβάρες)
Το ταξίδι μας τελειώνει με τον πρωταγωνιστή του οδοιπορικού μας, το ψιλόλιγνο πουλί που μονοπωλεί αρχικά το ενδιαφέρον ενός αρχάριου birdwatcher εξαιτίας της «εξωτικής» ομορφιάς του. “‘Στη Λέσβο βλέπουμε φλαμίνγκο όλο το χρόνο. Την Άνοιξη βλέπουμε πιο νεαρούς πληθυσμούς καθώς τα ενήλικα φλαμίνγκο φεύγουν για να αναπαραχθούν προς τη Σμύρνη, Σικελία ή την Γαλλία. Εδώ μένουν τα ανήλικα μέχρι 5 ως 6 ετών και αυτά που έχουν αποτύχει για κάποιο λόγο να αναπαραχθούν. Αυτή την περίοδο όμως βλέπουμε και ενήλικους πληθυσμούς που έχουν έρθει να διαχειμάσουν”.
Τα νεαρότερα φλαμίνγκο έκαναν κατά πάσα πιθανότητα και την “περιφρούριση” της μεγάλης συγκέντρωσης που έκανε το γύρο του διαδυκτίου και μας χάρισε τις μαγικές αυτές εικόνες.
