Η νομική ομάδα του Κέντρου Διοτίμα είχε υποβάλει σχόλια και παρατηρήσεις επί του Σχεδίου Νέου Ποινικού Κώδικα που είχε τεθεί σε δημόσια διαβούλευση. Είχαμε γράψει τότε, σχετικά με το άρθρο 336 ΠΚ που αφορά το βιασμό, πως η προσθήκη της απαίτησης σπουδαίου και άμεσου κινδύνου ζωής ή σωματικής ακεραιότητας δεν συνάδει με τα ευρωπαϊκά και διεθνή πρότυπα. Στην αντικειμενική υπόσταση του υπό ψήφιση άρθρου τυποποιείται ανεπίτρεπτα η πράξη που τελείται ανάμεσα σε έναν “ιδανικό δράστη” και ένα “ιδανικό θύμα”, κάτι που όμως αποτελεί ένα πάρα πολύ μικρό ποσοστό των περιπτώσεων, όπως διαφαίνεται και από την υπάρχουσα νομολογία.
Ελλείψει επίσημων στατιστικών στοιχείων, η ανωτέρω δικαιοπολιτική επιλογή είναι αυθαίρετη και δεν συνάδει με τις αρχές της καλής νομοθέτησης. Μάλιστα σύμφωνα με το Εγχειρίδιο για τη νομοθεσία σχετικά με τη Βία κατά των Γυναικών των Ηνωμένων Εθνών (United Nations [2010] Handbook for Legislation on Violence Against Women) : “ο ορισμός του βιασμού θα πρέπει να μην περιέχει ως προϋπόθεση την άσκηση σωματικής βίας και αντιθέτως η μη τέλεσή του θα πρέπει να βασίζεται στην ύπαρξη εκούσιας και σαφούς συναίνεσης” . Έτσι, ο υπό ψήφιση ορισμός του αρ. 336 έθετε, κατ’αρχήν, έξω από τον προστατευτικό πυρήνα της διάταξης, περιπτώσεις χρησιμοποίησης εκβιαστικών μέσων.
Περαιτέρω, είχαμε εξ αρχής παρατηρήσει πως προβληματική καθίστατο και η αντικατάσταση της έννοιας της «ασελγούς πράξης» από τη «γενετήσια πράξη» σε όλο το σχετικό κεφάλαιο του Ποινικού Κώδικα. Σύμφωνα με τον Σχέδιο Ποινικού Κώδικα, «γενετήσια πράξη» αποτελεί η συνουσία και οι ίσης βαρύτητας πράξεις. Ωστόσο, με τη χρήση του προσδιορισμού «ίσης», αποκλείονται όλες οι πράξεις που ανάγονται στη γενετήσια σφαίρα και αντικειμενικά προσβάλλουν το αίσθημα αιδούς, χωρίς να προϋποθέτουν διείσδυση.
Ακόμη, ο ανωτέρω ορισμός στερεί από τον δικαστή το περιθώριο διακριτικής ευχέρειας να υπαγάγει στην αντικειμενική υπόσταση του βιασμού και άλλες πράξεις που ad hoc κρίνονται τιμωρητέες σύμφωνα με το άρθρο 336 ΠΚ. Προτείναμε λοιπόν, τότε, πως θα έπρεπε, να αντικατασταθεί το «ίσης βαρύτητας» από «ανάλογης βαρύτητας» πράξεις.
Σήμερα, μετά από σεβαστό διάστημα δημόσιας διαβούλευσης, μετά από πλήθος παρατηρήσεων και σφοδρών αντιδράσεων από το σύνολο των οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στο πεδίο της προστασίας των δικαιωμάτων των γυναικών, και παρά τις αντιθέσεις πολλών θεωρητικών επί του ζητήματος, ο νέος ελληνικός Ποινικός Κώδικας εξακολουθεί να εισάγεται προς ψήφιση επιφυλάσσοντας περιορισμένη προστασία στα θύματα του ιδιαίτερα ειδεχθούς εγκλήματος του βιασμού.
Σε αντιστάθμισμα προς στις παρατηρήσεις και τα σχόλια που έχουν υποβληθεί και απηχούν τα πάγια και χρόνια αιτήματα των φεμινιστικών κινημάτων και των ανθρωπιστικών οργανώσεων παγκοσμίως, η νομοπαρασκευαστική επιτροπή εισήγαγε απλώς μια νέα παράγραφο στο αρ. 336 με την οποία εν τέλει τυποποιείται ο βιασμός που τελείται με τη χρήση εκβιαστικών μέσων.
Και εδώ όμως θα πρέπει να γίνουν οι ακόλουθες παρατηρήσεις: Καταρχάς, δεν αιτιολογείται η ακατανόητη επιλογή της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής σύμφωνα με την οποία αξιολογείται ως πλημμέλημα ο εξαναγκασμός, με τη χρήση εκβιαστικών μέσων, σε επιχείρηση ή ανοχή γενετήσιας πράξης –που υπενθυμίζουμε πως, σύμφωνα με τον νέο ορισμό, γενετήσια πράξη είναι μόνο η συνουσία και πράξεις που προϋποθέτουν διείσδυση.
Περαιτέρω, ο εξαναγκασμός σε επιχείρηση ή ανοχή γενετήσιας πράξης θα πρέπει με βάση το προς ψήφιση άρθρο να γίνεται με απειλή «παράνομης» ενέργειας αποκλείοντας έτσι περιπτώσεις που η απειλή στηρίζεται σε μη παράνομη ενέργεια (π.χ. αποκάλυψη μυστικών). Τέλος, εντελώς απροστάτευτες μένουν γυναίκες εντός της συζυγικής ή συντροφικής σχέσης, όπου ο δράστης μετέρχεται ψυχολογική και συναισθηματική βία και απειλή, κάτι που η ελληνική νομολογία, εξ όσων γνωρίζουμε, δεν έχει ποτέ κρίνει ως “παράνομη”πράξη.
Συμπερασματικά, ο νέος ορισμός, αφενός εισάγοντας την έννοια του κινδύνου ζωής ή σωματικής ακεραιότητας, ως αναγκαία προϋπόθεση για την τέλεση του αδικήματος του βιασμού, αφετέρου ορίζοντας υπέρμετρα στενά τη «γενετήσια πράξη», και περαιτέρω υποβιβάζοντας σε πλημμέλημα τον εξαναγκασμό, με τη χρήση εκβιαστικών μέσων, σε επιχείρηση ή ανοχή γενετήσιας πράξης, περιορίζει υπέρμετρα την παρεχόμενη προστασία.
Καλούμε εκ νέου τον κ. Υπουργό Δικαιοσύνης να υιοθετήσει έναν σύγχρονο Ποινικό Κώδικα ευρωπαϊκού κράτους, στον οποίο να συμπεριλαμβάνεται η έννοια της συναίνεσης, η έλλειψη και μόνο της οποίας αποτελεί ικανή συνθήκη για την τέλεση του αδικήματος του βιασμού, όπως ορίζεται σαφώς στο άρθρο 36 της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, την οποία η χώρα μας έχει ήδη κυρώσει με τον ν. 4531/2018 και ενσωματώσει στην εθνική της νομοθεσία.
