του Δ. Κ. Χαλκιώτη*
Χωρίς αμφιβολία ο Λαϊκισμός, είτε από τα αριστερά είτε από τα δεξιά, χαρακτηρίζει έντονα την πολιτική ζωή του τόπου μας. Είναι θα έλεγα μια πληγή που μόνο δεινά επιφέρει στο πολιτικό γίγνεσθαι.
Είναι μια λέξη-έννοια που την ακούμε συχνά, ενώ πολλοί την χρησιμοποιούν κατηγορώντας κάποιους άλλους.
Ας εξετάσουμε όμως λίγο βαθύτερα το φαινόμενο του Λαϊκισμού, προσπαθώντας να φωτίσουμε κάποιες αθέατες πλευρές του, διότι τότε και μόνον τότε θα καταστεί δυνατή η κατανόησή του.
Κατ’ αρχάς ας δούμε τους βασικότερους ορισμούς του. Ο Λαϊκισμός είναι η ιδεολογία, η στάση που εκφράζεται κυρίως στην πολιτική, αλλά και σε άλλους χώρους (τέχνη, εκπαίδευση, δημοσιογραφία), και που χαρακτηρίζεται από υπερβολική και μη αυθεντική λαϊκότητα, με την έννοια δηλαδή του να είσαι αρεστός λέγοντας αυτά που ακούγονται ευχάριστα, αποκρύπτοντας την αλήθεια. Η κατ’ επίφαση λαϊκότητα, η χρήση των λαϊκών στοιχείων με στόχο την εξυπηρέτηση ιδιοτελών σκοπιμοτήτων, η μίμηση του λαϊκού στοιχείου.
Καλλιεργείται όπου ο λαός υποκαθίσταται στην έκφραση και κηδεμονεύεται από τους δήθεν εκφραστές του (γι’ αυτό και εξαπατάται). Προσπαθεί να λύσει σημαντικά προβλήματα, προτείνοντας υπεραπλουστευτικές λύσεις.
Ο Λαϊκισμός είναι επίσης μια μορφή κοινωνικοπολιτικής σκέψης, στρατηγικής και συμπεριφοράς που αντιπαραβάλλει τα συμφέροντα και τις επιθυμίες της μάζας του Λαού, ενάντια στις Ελίτ.
Η τεχνική που χρησιμοποιεί είναι να απευθύνεται στο Υποσυνείδητο των ανθρώπων συνδέοντας τους κρυφούς τους φόβους κι ελπίδες με την κατεύθυνση στην οποία επιθυμεί να σε οδηγήσει. Να υπόσχεται πως θα ικανοποιήσει τις κρυφές τους ανάγκες, εφόσον κάνουν αυτό που τους λες. Να τους απειλεί πως θα τους συμβούν οι χειρότεροι φόβοι τους, εάν δεν κάνουν αυτό που τους λες.
Ο Λαϊκισμός δεν μιλάει ποτέ με αριθμούς, δεν προσπαθεί να πείσει με επιχειρήματα, είναι ο πιο ανήθικος τρόπος να κάνεις πολιτική. Και τούτο γιατί ο άνθρωπος πιο εύκολα πιστεύει, παρά πείθεται. Του είναι πιο εύκολο δηλαδή να συναισθηματοποιεί τη λογική του, παρά να εκλογικεύει το συναίσθημά του.
Ας δούμε όμως πώς λειτουργεί η τεχνική αυτή. Όπως είναι γνωστό, ο Σίγκμουντ Φρόυντ, ο πατέρας της ψυχανάλυσης, είναι ο πρώτος που έστρεψε το βλέμμα της επιστήμης από το περιβάλλον του ανθρώπου, βαθιά μέσα στην ψυχή του. Επινόησε λοιπόν την ιδέα του Υποσυνείδητου. Το όρισε ως μια τεράστια “ΑΠΟΘΗΚΗ” (άλλοι το παρομοιάζουν με παγόβουνο) μέσα στην οποία οι άνθρωποι καταχωνιάζουν ό,τι δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν. Φόβους που δεν μπορούν να ξεπεράσουν, επιθυμίες που αδυνατούν να ικανοποιήσουν, ένστικτα που δεν μπορούν να εξωτερικεύσουν (τα ονόμασε όλα αυτά ΑΠΩΘΗΜΕΝΑ). Ο Φρόυντ πίστευε πως το Υποσυνείδητο κάνει «κουμάντο» στη συμπεριφορά των ανθρώπων.
Είναι λοιπόν οι κρυφοί μας πόθοι που μας ωθούν να πράξουμε, αλλά και αυτοί που μας αποτρέπουν να πράξουμε (σύγκρουση ΥΠΕΡΕΓΩ με ΕΓΩ, των ΘΕΛΩ και των ΠΡΕΠΕΙ). Και όσο δεν μπορούμε να τα εκφράσουμε, τόσο αυτά τα κρυμμένα μας συναισθήματα τρώνε την ψυχή μας, μάς στερούν τη χαρά και την ηρεμία, και μας δημιουργούν ένα σωρό συμπλέγματα, υστερίες, φοβίες, ενοχές και άλλα ακραία συμπτώματα.
Τίθεται όμως το ερώτημα, εάν κάνει κουμάντο το υποσυνείδητο στις πράξεις μας, τότε τι ρόλο παίζει η Λογική; Αυτό είναι και το μέγα παράδοξο. Τη Λογική τις περισσότερες φορές την χρησιμοποιεί ο άνθρωπος όχι για να παίρνει αποφάσεις, αλλά για να τις εκλογικεύει εκ των υστέρων…πρώτα ΝΙΩΘΕΙΣ πού θέλεις να πας, και μετά αναζητάς ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ για να στηρίξεις την εσωτερική σου τάση…
Αναλογισθείτε και στοχασθείτε αγαπητοί αναγνώστες πάνω στη δική σας συμπεριφορά. Πράγματι κανείς άνθρωπος δεν δρα αν δεν το ΝΙΩΘΕΙ, εκτός και εάν εξαναγκασθεί ή εάν εξαναγκάσει τον εαυτό του, αλλά τότε προβαίνει σε μια πράξη ανελεύθερη. Μήπως όμως η λειτουργία του υποσυνείδητου είναι κάτι θεωρητικό; Έ λοιπόν ρωτήστε όποιον διαφημιστή θέλετε και θα σας επιβεβαιώσει μια πολύ απλή αλήθεια. Για να πουλήσεις οτιδήποτε, κάνε τον πελάτη να νιώσει πως εάν το αγοράσει θα κάνει σεξ. Γυναίκες που γλύφουν παγωτά, που χαϊδεύουν αυτοκίνητα και που μυρίζουν αρωματισμένους σβέρκους κατακλύζουν τη ζωή μας καθημερινά. Γιατί; Μα γιατί η θεωρία λειτουργεί. Για να πουλήσεις κάτι μην αναφέρεσαι σε αυτό που θέλεις να πουλήσεις. Απλώς σύνδεσέ το με κάτι που ο αγοραστής θα ήθελε υποσυνείδητα να κάνει. Όσο παράλογο κι αν είναι, αυτός ο συνδυασμός θα λειτουργήσει. Τόσο μεγάλη λοιπόν είναι η δύναμη του υποσυνείδητου.
Ο Λαϊκισμός είναι εχθρός της δημοκρατίας, γιατί στην ουσία την υπονομεύει, γι’ αυτό και χρειάζεται αντιμετώπιση. Και η αντιμετώπισή του μπορεί να γίνει μόνο με την κριτική σκέψη και την κοινωνία των ενεργών δημοκρατικών πολιτών.
*Ο Δ. Κ. Χαλκιώτης είναι Σύμβουλος στο Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, Καθηγητής-Σύμβουλος στο Ελλην. Αν. Πανεπιστήμιο, και πρ. Γεν. Γραμματέας Αιγαίου & Νησ. Πολιτικής.
