Γράφει ο Στέλιος Κραουνάκης
Η ιστορία ξεκινάει από το βιβλίοτου Γιουγκοσλάβου αστροφυσικού HermanPotočnik (1892–1929)The Problem of SpaceTravel που περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια πώς να κατασκευάσεις ένα πύραυλο και να τον στείλεις στο διάστημα.
Τα σχέδια αυτά φτάνουν μετά από χρόνια στον Τίτο, εν μέσω της διαστημικής κόντρας Αμερικής και Ρωσίας για το ποιος θα στείλει πρώτος διαστημόπλοιο στο διάστημα. Ο Τίτοπείθεται να χρηματοδοτήσει με γενναία χρηματικά ποσά το γιουγκοσλαβικό διαστημικό πρόγραμμα και ξεκινάνε να χτίζουν εγκαταστάσεις σε κρυφές τοποθεσίες, με υπόγειο χώρο για απογείωση σκαφών και ειδική αποβάθρα για να εξασκούνται οι αστροναύτες σε συνθήκες προσομοίωσης απουσίας βαρύτητας.
Οι Ρώσοι στέλνουν την σκυλίτσα Λάικα σε τροχιά γύρω από τη Γη με το διαστημικό σκάφος Σπούτκιν 2. Μετά από λίγο καιρό πραγματοποιείται και η πρώτη, κρυφή, δοκιμαστική πτήση για τους Γιουγκοσλάβους. Στην καμπίνα του πυραύλου τοποθετούν ένα γουρούνι. Ο πύραυλος πέφτει στη θαλάσσια περιοχή της Ιταλίας και περισυλλέγετε από τις Ιταλικές Λιμενικές Αρχές που κοιτάζουν τα απομεινάρια του αεροσκάφους με απορία. Το γουρούνι επιζεί της πτώσης και το σκάφος καταφέρνει να περάσει την στρατόσφαιρα, που είναι ο κύριος στόχος της αποστολής. Επιτυχία.
Οι Αμερικάνοι βρίσκονται με την πλάτη στον τοίχο εκείνη την εποχή από την επιτυχία των Σοβιετικών. Ο Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι ανακοινώνει γενναία επιχορήγηση της ΝΑΣΑ και προαναγγέλλει την κατάκτηση της σελήνης σε λίγα χρόνια. Σε όσες απόπειρες όμως επιχειρούν οι Αμερικάνοι τα αποτελέσματα είναι καταστροφικά, με ανατινάξεις αεροσκαφών στον αέρα που μεταδίδονται ζωντανά από την τηλεόραση, και πολύ πίεση να πέφτει πάνω στον Πρόεδρο των ΗΠΑ.Κάποιος αναφέρει την επιτυχία των Γιουγκοσλάβων που στα κρυφά συνεχίζουν να αναπτύσσουν το δικό τους διαστημικό πρόγραμμα με μεγάλη επιτυχία, και δείχνουν στον Κένεντι μία φωτογραφία με το γιουγκοσλάβικο πύραυλο να εισέρχεται στην στρατόσφαιρα.
Ο Κένεντι στέλνει τον αστροναύτη ΛουΐςΆρμστρονγκ και κάποιους επιφανείς από τη ΝΑΣΑ στο Βελιγράδι να ελέγξουν την ποιότητα του Γιουγκοσλαβικού διαστημικού προγράμματος και να βολιδοσκοπήσουν τις πιθανότητες να το αγοράσουν. Οι ειδικοί της ΝΑΣΑ και ο Άρμστρονγκ μένουνενθουσιασμένοι με το πρόγραμμακαι η ΝΑΣΑ εισηγείται στον Πρόεδρο να αγοραστεί.
Ο Τίτο είχε προλάβει να βάλει τον επικεφαλής μηχανικό Πάβιτς να «πειράξει» τα στοιχεία του διαστημικού προγράμματος για να δείχνει πολύ πιο πετυχημένο απ’ ότι πράγματι είναι.Ζητάει 2 δις δολάρια, σημερινά 50 δις ευρώ περίπου, για να το πουλήσει. Οι Αμερικάνοι το διαπραγματεύονται αλλά τελικά δέχονται να δώσουν τα χρήματα και να πάρουν το πρόγραμμα και τον εξοπλισμό σε μία επική μυστική αποστολή που εμπλέκει και την Αραβία που χωρίς να γνωρίζει τίποτα παρακολουθεί αμέτοχη τους Γιουγκοσλάβους να παραδίδουν και τους Αμερικάνους να παραλαμβάνουν το υλικό του διαστημικού προγράμματος. Η πληρωμή του ποσού εξαγγέλλετε σαν αμερικάνικη βοήθεια στον Γιουγκοσλαβικό λαό.
Με τα χρήματα των Αμερικάνων ο Τίτο απαλλάσει τη χώρα του από τα χρέη και πετυχαίνει οι Γιουγκοσλάβοι να απολαμβάνουν το μεγαλύτερο βιοτικό επίπεδο ανάμεσα στις χώρες του Ανατολικού μπλόκ. Η χώρα προοδεύει, παράγει τα δικά της αυτοκίνητα, τα Zastava, οι βιομηχανίες δουλεύουν, οι άνθρωποι καταναλώνουν και περνούν μία χαρά, σε αντίθεση με τους Αμερικάνους που αρχίζουν να αντιλαμβάνονται ότι έχουν αγοράσει «μαϊμού».
Ο Κένεντι, πολύ θυμωμένος, μιλάει τηλεφωνικά στον Τίτο και απαιτεί από αυτόν να κάνει το διαστημικό πρόγραμμα να δουλέψει ή να επιστρέψει πίσω τα χρήματα. Ο Τίτο αναγκάζεται να ταξιδέψει στην Ουάσιγκτον για να ηρεμήσει τα πνεύματα. Υπόσχεται να στείλει τους καλύτερους μηχανικούς του για να βοηθήσουν και εγγυάται ότι το διαστημικό πρόγραμμα είναι αξιόπιστο. Μία απόπειρα κατά της ζωής του αναγκάζει τον Τίτο να φύγει εσπευσμένα από την Ουάσιγκτον. Η επίθεση αυτή δείχνει τα κενά ασφαλείας των Αμερικάνων που οδηγούν στην δολοφονία του Κένεντι, ένα μήνα μετά.
Ο διάδοχος του Κένεντι, Λύντον Τζόνστον δηλώνει για το διαστημικό πρόγραμμα ότι «δεν έχω δει πιο μπερδεμένο πράγμα στη ζωή μου» και στέλνει ένα υψηλόβαθμο στρατιωτικό να δώσει το μήνυμα στον Τίτο ότι ή κάνει το πρόγραμμα να δουλέψει άμεσα ή τα χρήματα που πήρε θα μετατραπούν σε δάνειο. Ο Τίτο πιέζεται εξαιρετικά και για να κερδίσει χρόνο συλλαμβάνει ένα διαβολικό σχέδιο. Επιλέγει τους καλύτερους μηχανικούς του και τους στέλνει μυστικά στη ΝΑΣΑ, αναγκάζοντας τους να μην πουν τίποτα σε κανένα, αποκόπτοντας τους ουσιαστικά από την οικογένεια τους με αποστολή να βοηθήσουν τους Αμερικάνους με το πρόγραμμα. Ειδικά για τον επικεφαλής Πάβιτς, σκηνοθετεί ένα ψεύτικο ατύχημα και οργανώνει μία ψεύτικη κηδεία. Η γυναίκα του δεν ξέρει τίποτα, είναι έγκυος στο πρώτο τους παιδί, ένα κοριτσάκι, και στην ουσία αυτό το γεγονός της καταστρέφει τη ζωή, οδηγώντας την στην αυτοκτονία, λίγα χρόνια αργότερα.
Το διαστημικό πρόγραμμα δεν δουλεύει και η πίεση πέφτει πάλι πάνω στον Τίτο που προσπαθεί να ξεφύγει με ένα νέο σχέδιο. Επισκέπτεται το εργοστάσιο του Zastavaκαι ζητάει από τους μηχανικούς να κατασκευάσουν ένα νέο, πολυτελές, μοντέλο που να το εξάγουν στην Αμερική. Έτσι γεννιέται το Yugoπου δεν ενθουσιάζει τον Τίτο, που σκοπεύει να πληρώσει το χρέος στέλνοντας γιουγκοσλάβικα αυτοκίνητα στους Αμερικάνους καταναλωτές. Παρότι διαφημίζεται σαν το πιο αξιόπιστο και ευέλικτο αυτοκίνητο που κατασκευάστηκε ποτέ οι Αμερικάνοι το μισούν. Μικρό για τα γούστα τους, χωρίς ανέσεις, παρουσιάζει συχνά μηχανικές βλάβες.
Ο επόμενος πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον απειλεί ευθέως ότι θέλει πίσω τα χρήματα ή “θα βομβαρδίσoυμε τους Γιουγκοσλάβους μπάσταρδους, θα τους διαλύσουμε, το εννοώ.» Ο Τίτο δεν ελέγχει ποια το κόμμα του και η κατάσταση της υγείας του δεν είναι καλή. Σε λίγα χρόνια θα πεθάνει. Όταν οι Αμερικάνοι τελικά βομβαρδίζουν την Γιουγκοσλαβία με τον Κλίντον, ένας από τους πρώτους στόχους που χτυπάνε είναι τα εργοστάσια παραγωγής Yugo.
Η παραπάνω ιστορία είναι αλήθεια ή ψέμα;
Ο σκηνοθέτης της ταινίας ŽigaVirc απαντάει ότι οι προθέσεις του φιλμ είναι να «διηγηθεί την συμβολική ιστορία της ανόδου και της πτώσης της Γιουγκοσλαβίας, όπως και να προκαλέσει τον θεατή να κρίνει μόνος του τι είναι αλήθεια και τι ψέμα.»
Στο φιλμ είναι μπερδεμένες αλήθειες και ψέματα, θεωρίες συνομωσίας για το γιουγκοσλάβικο διαστημικό πρόγραμμα και πραγματικές εικόνες αρχείου με άλλες κατασκευασμένες. Επίσης όλη την ιστορία την διατρέχει η ψευδοαφήγηση του αρχιμηχανικού Πάβιτς, σε μεγάλη ηλικία, καθηλωμένου σε αναπηρικό καροτσάκι που με την συνοδεία του κινηματογραφικού συνεργείου, υποτίθεται, επιστρέφει για πρώτη φορά μετά από 50 χρόνια στην πατρίδα του, βλέπει τα απομεινάρια του, και καλά, διαστημικού προγράμματος (καταφύγια, αποθήκες, δεξαμενές) και συναντάει για πρώτη φορά, την υποτιθέμενη κόρη του.
Το “Huston, wehave a problem» ανήκει στο είδος τουmockumentary, το είδος των ταινιών που παρουσιάζουν κατασκευασμένα γεγονότα σαν πραγματικά. Συνήθως τα περισσότερα mockumentary αποτελούν παρωδίες, χωρίς όμως αυτός να είναι απόλυτος κανόνας, υπάρχουν και τα Dockudrama, που χρησιμοποιώντας δράμα και φαινομενικά ντοκυμαντερίστικα στοιχεία για να δημιουργήσουν απομιμήσεις ζωντανών καταστάσεων.
Στο “Huston, wehave a problem», το mockumentary φωνάζει από την αρχή με τα στοιχεία παρωδίας που χρησιμοποιεί, τον Πάβιτς στο αναπηρικό καροτσάκι, το γουρούνι στο διαστημόπλοιο, τις ψεύτικες κηδείες των μηχανικών, την «εξαγωγή» στην Αμερική των Yugoκ.α, τι είδος ντοκυμαντέρ είναι. Χρησιμοποιεί όμως και αρκετά αληθινά στοιχεία ( η υπόγεια στρατιωτική γιουγκοσλαβική βάση Objekat 505 που υποτίθεται έκαναν τα διαστημικά τους πειράματα οι Γιουγκοσλάβοι, η συνάντηση Κένεντι Τίτο το 1963, η απόπειρα θανάτου ενάντια στον Τίτο στην Ουάσιγκτον, η δήλωση του Νίξον ότι θα βομβαρδίσει του Γιουγκοσλάβους κ.α) που δίνει μία αίσθηση ιστορικής αξιοπιστίας.
Το θέμα με τα mockumentaries είναι ότι πάνε αντίθετα στην λογική του “seeingisbelieving”. Σαν την μύγα τσιμπάνε το άλογο και του λένε να προσέχει, να συγκρίνει και να αξιολογεί πριν πιστέψει οτιδήποτε του παρουσιάζουν.
Υ.Γ. Ο μύθος του Γιουγκοσλαβικού Διαστημικού Προγράμματος έγινε πολύ δημοφιλής και πιστευτός το 2012 στην Σερβία όταν ο σκηνοθέτης Žiga και ο παραγωγός και συνσεναριογράφοςBoštjan ανέβασαν ένα trailer της ταινίας στο youtube που πέτυχε πάνω από 1.000.000 views. Σε δημοσκόπηση που έγινε αργότερα από το Radio Free Europe/RadioLiberty το 41,8% των ερωτηθέντων Σέρβων πίστευαν ότι ο μύθος του διαστημικού προγράμματος της Γιουγκοσλαβίας ήταν πραγματικός.
