Η αναβίωση του ανορθολογισμού

Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

«Μακάριοι» όσοι εκτοξεύουν μύδρους κατά του κορονοϊού και των εμβολίων, που μας προφυλάσσουν από αυτόν. Διότι ως «πιστοί Ορθόδοξοι» και υπερασπιστές του Ελληνικού Έθνους από λογιώ – λογιώ συνομωσίες, όπως στριγκλίζοντας λένε, δικαιούνται της σωτηρίας και της αυτασφάλειας που τους δίνει ο Ιησούς, στον οποίο νομίζουν πως πιστεύουν.

Όσα βλέπουμε κι ακούμε σε πορείες διαμαρτυρίας «Ορθοδοξοταλιμπάν», των οποίων ο παραδοσιακρατικός σκοταδισμός τους μετά βδελυγμίας εγκλωβίζει τη λογική στην απόχη της μισαλλοδοξίας τους, παραπέμπουν σε μηχανισμούς του ανορθολογισμού. Οι αρνητές του κορονοϊού και των εμβολίων υποστηρίζουν πως εδώ και δύο χρόνια, ολόκληρος ο πλανήτης, με αφορμή τον κορονοϊό, χειραγωγείται από ένα σύστημα παγκόσμιας συνωμοσίας, του οποίου θύματα δεν είναι μόνο η οικονομία, το υπάρχον κοινωνικοπολιτικό σύστημα αλλά, δυστυχώς, είναι και η επιστήμη. Στις συγκεντρώσεις και τις πορείες που πριν λίγες ημέρες έγιναν στην Αθήνα και την Πάτρα, μπροστάρηδες ήταν συνάνθρωποί μας από τον εκκλησιαστικό χώρο: ιερείς και πιστοί χριστιανοί που, με εικόνες αγίων και ελληνικές σημαίες στο χέρι, διαδήλωναν ενάντια στη βεβαιότητα του κορονοϊού [Με το… Σταυρό στο χέρι εναντίον των εμβολίων]. Τρία καίρια ερωτήματα, έχω τη γνώμη, πως είναι δύσκολο να απαντηθούν. Μπορεί κανείς να συμμαχήσει με τον ανορθολογισμό; Είναι δυνατόν να ληφθεί σοβαρά υπόψη το πρόταγμα της «αλήθειας» όπως οι αρνητές του κορονοϊού τη χρησιμοποιούν και διατείνονται πως την κατέχουν; Και το κυριότερο, αυτή η «αλήθεια», όταν προέρχεται από φανατισμένους και προληπτικούς θρησκευόμενους – η εικόνα με αλαλάζοντα πιστό με το Σταυρό στο χέρι, παραπέμπει σε τραγικές περιόδους της Ιστορίας – είναι δυνατόν να εκλαμβάνεται ως αυθεντική πίστη στην αλήθεια;

Αποτολμώντας απαντήσεις σ’ αυτά τα ερωτήματα πιστεύω πως ως εργαλείο ερμηνείας για το τι είναι αληθές και τι αναληθές στην πανδημία του κορονοϊού, η μόνη πραγματικότητα είναι τι λέγει η επιστήμη γι’ αυτόν. Ποια επιστήμη όμως; Σίγουρα όχι του «φετιχισμού της επιστήμης», της επιστήμης που σ’ αυτή επενδύουμε τα πάντα, με θρησκευτικές προσδοκίες που, κυριολεκτικά, «απαντά σε όλα ή που κάποτε θα απαντήσει». Τέτοια αντίληψη για την επιστήμη μόνο οι αφελείς έχουν και, δυστυχώς, αυτή η αντίληψη και η βεβαιότητα καλλιεργείται, μεταθέτοντας στην παντοδυναμία της επιστήμης κάθε πρόβλημα και αναπάντητο ερώτημα του ανθρώπου[1]. «Το κακό της επιστήμης», έλεγε ο Άγγελος Τερζάκης, «είναι πως ό,τι αγγίζει το εκλογικεύει, το παγώνει, το εντάσσει αμέσως στο σταθμητό». Κι αφού υποτάσσει τα πάντα στο «λογικό ελεγχόμενο», χωρίς να το γνωρίζει, το μόνο που κάνει είναι να το «περιγράφει κατά κύριο λόγο» και να μην το «ερμηνεύει»[2].

Τα παραπάνω, σε καμιά περίπτωση δεν μπορούν να ενταχθούν στη σκέψη του ανορθολογισμού, με θρησκευτικές και ψυχολογικές (γιατί όχι και με ψυχιατρικές) κυρίως προεκτάσεις. Σ’ αυτόν τα πράγματα είναι διαφορετικά. Οι αρνητές του κορονοϊού και των εμβολίων δεν πιστεύουν στην επιστήμη, ούτε την εμπιστεύονται. Αρνούμενοι κατά κανόνα κάθε δεδομένο της επιστημονικής μεθόδου κι οδηγούμενοι στην άρνηση της ορθολογικότητας, ερωτοτροπούν με τη βία. Έτσι εξηγείται το γεγονός πως και στην μαρτυρική Κύπρο φανατικοί αντικορονοϊστές εισέβαλλαν σε τηλεοπτικό κανάλι και τα έκαναν γης Μαδιάμ [Κύπρος: Επίθεση αρνητών της πανδημίας στο κανάλι “Σίγμα”]. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που σ’ αυτό το συρφετό των μαζώξεων και των αλαλαγμών, πολλοί είναι εκείνοι που κινούνται στο υπέδαφος της βίας, του φανατισμού και του ανορθολογισμού.

Ζούμε «σε εποχή μεγάλων ιρρασιοναλισμών» γράφει ο Φώτης Τερζάκης, σ’ ένα από τα πολλά βιβλία του. Τον Τερζάκη τον είχαμε γνωρίσει εδώ στη Μυτιλήνη, πριν λίγα χρόνια, σε μια διάλεξή του σε χώρο που πριν λειτουργούσε ως παιδικός σταθμός, κοντά στον Άγιο Θεράποντα. Ετούτοι οι ιρρασιοναλισμοί (ανορθολογισμοί), αν και ποικίλουν, έχουν ένα βασικό χαρακτηριστικό: νεκρανασταίνονται σε καιρούς κρίσεων. Ο Τερζάκης τους θεωρεί «διαλεκτικό φαινόμενο», με «σημασίες μεταλλασσόμενες» αναλόγως των ειδικών συγκυριών που εμφανίζονται, και αναλόγως των ειδικών μορφών τις οποίες προσλαμβάνουν[3]. Το ίδιο σχεδόν υποστηρίζει κι ο μακαρίτης Παναγιώτης Κονδύλης: «εκτός από το ότι ο χαρακτήρας του ανορθολογισμού (με τη λογική έννοια του όρου) κυμαίνεται κάθε φορά ανάλογα με τις περιστάσεις και τον αντίπαλο, το άλλο μεγάλο μειονέκτημά του έγκειται στην αδυναμία του να πραγματοποιήσει τη βασική του απόφαση, δηλ., την άρνησή του να προχωρήσει στην εκλογίκευση της θεμελιώδους κοσμοθεωρητικής του στάσης»[4].

Στην περίπτωση των αρνητών του κορονοϊού και των εμβολίων, ένα μεγάλο μέρος αυτών των ανορθολογιστών κινείται στη σφαίρα του φονταμενταλισμού, θρησκευτικού και εθνικιστικού, άκρως επικίνδυνης νοοτροπίας για το μέλλον των παιδιών μας.

[1] ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ. (1984). «Φετιχισμός της Επιστήμης», στο: Ορθός Λόγος και Κοινωνική Πρακτική. Αθήνα: Δόμος, σσ. 72-73.

[2] ΑΓΓΕΛΟΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ. (1996). «Αινιγματική Λειτουργία», στο: Εποχή των Ερωτημάτων. Αθήνα: Οι Εκδόσεις των Φίλων, σ. 59.

[3] ΦΩΤΗΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ. (1998). «Έννοιες και Μορφές του Σύγχρονου Ανορθολογισμού», στο: Ανορθολογισμός, Φονταμενταλισμός και Θρησκευτική Αναβίωση: Τα Χρώματα της Σκακιέρας. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σσ. 11-14.

[4] ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΔΥΛΗΣ. (1998). «Ορθολογισμός και Ανορθολογισμός», στο: Ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός, τ. Α΄. Αθήνα: Θεμέλιο, σ. 50.

Τάσσος, «Οργή», 1963, 100Χ38εκ., Δημοτική Πινακοθήκη Καλαμάτας “Α. Τάσσος”. ΠΗΓΗ: ΕΙΚΑΣΤΙΚΟΝ