Σε ένα μοναδικό βιβλίο περιήγησης εκεί που ο μύθος «ακουμπά» στην ιστορία
Συνέντευξη στην Ασημένια Μήλιου
Τον Ιούλιο στο Πολύκεντρο Πολιχνίτου, παρουσιάσθηκε το βιβλίο του συγγραφέα Αριστείδη Κυριαζή με τίτλο «Κόλπος Καλλονής Λέσβου-Ιστορική Περιήγηση», που κυκλοφόρησε το Δεκέμβριο του ‘18 από τις εκδόσεις «Μύθος».
Το σημαντικό αυτό πόνημα, αποτελεί ουσιαστικά μια ανθολογία με 21 περιηγήσεις γύρω από τον Κόλπο της Καλλονής, δοσμένες μέσα από ένα ταξίδι που «ακουμπά» στο μυθολογικό παρελθόν και εκτείνεται μέχρι και την απελευθέρωση της Λέσβου το 1912.
Ο συγγραφέας μίλησε στα «Π» για τη μακροχρόνια ερευνά του, τις δυσκολίες που συνάντησε μα και για την ικανοποίηση των όσων ανακαλύψεων έκανε, κατά τη διάρκεια της συγγραφής του 4ου κατά σειρά βιβλίου του.
-Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να ασχοληθείτε και να γράψετε ένα βιβλίο με το συγκεκριμένο αντικείμενο;
Από μαθητής στο Δημοτικό Σχολείο Καλλονής, στα πλαίσια του μαθήματος της πατριδογνωσίας, με τις συνεχείς παραινέσεις του διευθυντή και δασκάλου μου Βρισαγώτη Κώστα Τσέλεκα, στη συνέχεια στο εξατάξιο Γυμνάσιο Καλλονής με τις λαογραφικές εργασίες που ανέθετε ο θεολόγος, καθηγητής Μιχαήλ Ευθυμίου, με τη διδασκαλία-ανάλυση από τους φιλολόγους καθηγητές, τον Ζακυνθινό Σπύρο Κριεζία και τον Αντισσαίο Πάνο Φραγκέλλη, του αρχαίου κειμένου του ιστορικού Θουκυδίδη για την αποστασία των Μυτιληναίων από την Αθηναϊκή Συμμαχία, καθώς και με τη βοήθεια της Καλλονιάτισσας μητέρας μου, δασκάλας στο επάγγελμα, Σαπφούς Καρέκου, ενδιαφέρθηκα για την ιστορία της κωμόπολης που γεννήθηκα. Η κωμόπολη μέχρι το 1916 ονομαζόταν Αχερώνη και μαζί με τα γύρω της χωριά Δάφια, Σουμούρια, Αρίσβη, Αργειανά, Κεράμι και Παπιανά, είχε την κοινή προσωνυμία Καλλονή, που παραπέμπει στη Βυζαντινή πόλη Καλλονή, που βρισκόταν δύο χιλιόμετρα ανατολικά-βορειοανατολικά της σημερινής της θέσης, γύρω από το Παλιόκαστρο της αρχαίας Αρίσβης, όπως γράφει το 1900 ο Καλλονιάτης δάσκαλος Σταύρος Καρυδώνης, στο βιβλίο “Τα εν Καλλονή της Λέσβου Σταυροπηγιακά Μοναστήρια του αγίου Ιγνατίου αρχιεπισκόπου Μηθύμνης”, που φυλάσσω ως βιβλίο-θησαυρό, αφού μου το χάρισε ο Πλωμαρίτης πατέρας μου, τότε γραμματέας του Ειρηνοδικείου Καλλονής, Στέλιος Κυριαζής.
-Η μεσαιωνική πόλη της Καλλονής ήκμασε από το 1334 έως το 1450, όπου και καταστράφηκε από τον Οθωμανό ναύαρχο Σουλεϊμάν Μπαλτάογλου, θέλετε να μας μιλήσετε λίγο για αυτή την πτυχή της ιστορίας της Καλλονής;
Το 1334, είναι το έτος της πρώτης καταγραφής για τη Βυζαντινή πόλη “Καλλονή”, το φρούριό της, τον Κόλπο και τη σκοπιά στη βραχονησίδα της εισόδου, που καταγράφει ο Αποβασιλέας του Βυζαντίου Ιωάννης Καντακουζηνός, με τις λέξεις “φρουρούσας Καλλονήν”, “εν τω κόλπω Καλλονής” και “από σκοπιάς”, όταν εξιστορεί την εκστρατεία του Βασιλέα του Βυζαντίου Ανδρόνικου Παλαιολόγου Γ΄ για την ανακατάληψη της Λέσβου από τις δυνάμεις του Γενουάτη Άρχοντα της Νέας Φώκαιας, ∆ομένικου Κατάνια.
Το 1450, είναι το έτος της δεύτερης καταγραφής για τη μεσαιωνική πόλη της Καλλονής, της εποχής των Γατελούζων, την οποία καταγράφει ο Βυζαντινός ιστορικός Λαόνικος Χαλκοκονδύλης γράφοντας ότι ο Οθωμανός Σουλεϊμάν Μπαλτάογλου, ναύαρχος του Μωάμεθ Β΄, «επιτέθηκε στο νησί και αφού προξένησε μεγάλες ζημιές, κατέστρεψε την ” Καλλονήν”, “πόλιν της Λέσβου ευδαίμονα””, την εξανδραπόδισε (δηλαδή πούλησε ως δούλους τους άνδρες της) και αναχώρησε εκεί από όπου ήλθε, παίρνοντας μαζί του πολλά λάφυρα».
Μετά την καταστροφή της μεσαιωνικής Καλλονής, τα χωριά της στο ομώνυμο λεκανοπέδιο έφθασαν τα 22, ενώ το 1521 και το 1548 τα χωριά του Δήμου (Ναχιγιέ) Καλλονής ήταν αντίστοιχα 24 και 32. Φωτο 3
-Τι γνωρίζουμε για τη λατρεία της Αφροδίτης-Καλλονής στην αρχαία Πύρρα της Λέσβου, από την οποία πήρε το όνομά της η όμορφη κωμόπολη;
Για την ονομασία “Καλλονή” της σημερινής κωμόπολης, της προσωνυμίας των επτά χωριών της, της Βυζαντινής πόλης, του φρουρίου, του Κόλπου, του ανατολικού ακρωτηρίου της εισόδου και της βραχονησίδας, που ονομαζόταν τον 1ο μ.Χ. αιώνα “Σανδάλιον” από το “Σάνδαλον”, το σύμβολο της Αφροδίτης με το οποίο μοιάζει, ανέτρεξα στην ελληνική και ξένη βιβλιογραφία, όπου αναγράφεται ότι η ονομασία Καλλονή προήλθε από τη λατρεία της αρχέγονης Αφροδίτης-Καλλονής στην Πύρρα, που είχε ναό της θεάς και έκοψε νόμισμα προς τιμήν της.
Στην κύρια όψη του μπρούντζινου νομίσματος του 4ου π.Χ. αι. εικονίζεται η Αφροδίτη-Καλλονή στολισμένη με σφενδόνη, σκουλαρίκια και περιδέραιο, παραπέμποντας στον αρχαίο μύθο της Λευκοθέας, της καλλονής θυγατέρας του Αιολέως βασιλιά Σμινθέα, την οποία όταν οι Αιολείς έφθασαν στο “Μεσόγειον έρμα” της Λέσβου (δηλαδή στον Κόλπο της Καλλονής) και εποίκισαν το νησί το 1054 π.Χ., τη στόλισαν με χρυσά κοσμήματα και ωραία φορέματα και την έριξαν στα βαθιά νερά της βραχονησίδας, εξευμενίζοντας έτσι τη γυναίκα του Ποσειδώνα Αμφιτρίτη, που δεν ανεχόταν να υπάρχει ωραιότερή της, αφού προηγουμένως θυσίασαν ένα ταύρο ευχαριστώντας τον Ποσειδώνα για το ταξίδι.
Η πίσω όψη του νομίσματος με τον κερασφόρο τράγο, που είναι σύμβολο της Αφροδίτης, παραπέμπει στο μύθο του Θησέα με την “Επιτραγία Αφροδίτη” για το θαλάσσιο ταξίδι από την Αττική στην Κρήτη προκειμένου να αντιμετωπίσει τον Μινώταυρο, υπενθυμίζει το μύθο των Αιολέων για το ταξίδι τους από την Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα στη Λέσβο.
-Το διάστημα που επιχειρείται να γίνει γνωστό στο αναγνωστικό κοινό, εκτείνεται από την αρχαία μυθολογία έως και την απελευθέρωση της Λέσβου το 1912. Πως κατορθώσατε να “χωρέσετε” στις σελίδες του ένα μεγάλο και σημαντικό κομμάτι της ιστορίας αυτού του τμήματος του νησιού;
Το μύθο της Λευκοθέας τον παρέθεσα στο βιβλίο στα αρχαία ελληνικά και επίσης μεταφρασμένο στα νεοελληνικά, μαζί με άλλους είκοσι που αφορούν την περιοχή του Κόλπου. Τη διπλή γλωσσική καταγραφή επιχείρησα και για τα άλλα ιστορικά στοιχεία, επιλέγοντας 21 συνολικά τόπους για τις ισάριθμες ιστορικές περιηγήσεις, ξεκινώντας από τη βραχονησίδα Καλλονή και τις Θαλασσωνυμίες του Κόλπου, συνεχίζοντας δυτικά στις θέσεις Μάκαρα-Αποθήκα, αρχαία Ίσσα, Ξηροκαστρινή, Καραβούλια-εκβολή Αχερώνα ποταμού, Ποταμιά, Μονή Λειμώνος, Τυραννίδι, Καλλονή, Σκεπαστός, Παναγιά Κωλοπανού, Γέρνα, προχωρώντας βόρεια με τους ναούς Δαφνίας Αρτέμιδος, Μέσσων, Κλοπεδής, τα ερείπια Αρίσβης και Πύρρας και στα ανατολικά με τα Βασιλικά Χωρία και Ροδαφνίδια Λισβορίου, καταλήγοντας στο ναό του Διονύσου της Άκρας Βρίσας Βατερών. Κατά κάποιο τρόπο είναι τα στοιχεία που κατόρθωσα ν ασυγγεντρώσω στη μακροχρόνια έρευνα και σπουδή του γενέθλιου τόπου.
«Οι διασωζόμενοι κίονες του οκτάστυλου Ιωνικού ναού, που ορθώνονται επιβλητικοί στα διακριτά θεμέλια του Ιερού, αποτελούν τον λαμπρότερο επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο της Λέσβου»
-Ασχολείστε ερευνητικά με την ιστορία της Καλλονής και της γύρω περιοχής για πάνω από δέκα χρόνια. Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίσατε στη μελέτη της υπάρχουσας βιβλιογραφίας, καθώς αυτή ήταν διάσπαρτη, αταξινόμητη και δύσκολα προσβάσιμη;
Στα δέκα χρόνια της έρευνας μπορώ να πω πως εμπλούτισα τη βιβλιοθήκη μου με επιστημονικά, ιστορικά, αρχαιολογικά και λαογραφικά ελληνικά και ξένα βιβλία, όπως και έκανα αντίστοιχες έρευνες για την περιοχή του Κόλπου Καλλονής και τη Λέσβο, μελέτησα ελληνικά, ξένα, Λεσβιακά και τοπικά περιοδικά και παλιές εφημερίδες, προμηθεύθηκα την Πανεπιστημιακή ηλεκτρονική μορφή της υπάρχουσας αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, κατέγραψα υλικό από ελληνικές, ξένες και Λεσβιακές βιβλιοθήκες, ανέτρεξα στα οθωμανικά κατάστιχα των ετών 1521, 1548, 1581 και 1672, στα αρχεία των Δημογεροντιών της τουρκοκρατίας, στους κώδικες της Ιεράς Μητρόπολης Μηθύμνης και Μονής Λειμώνος, καθώς και στις καταγραφές και μαρτυρίες για την απελευθέρωση της Λέσβου.
Πολύτιμη ήταν και η βοήθεια της συζύγου μου, Κωνσταντίνας Βάκκα, κυριότερα στην αναζήτηση ιστορικών στοιχείων και στην επιλογή του φωτογραφικού υλικού των περιηγήσεών μας γύρω από τον Κόλπο, σε μια προσπάθεια να ταξινομήσω και να παραθέσω τα ιστορικά στοιχεία, σχολιάζοντας και ερμηνεύοντας ορισμένα από την πληθώρα αυτών.
-Στο εξώφυλλο του βιβλίου εικονίζεται το σχέδιο αναπαράστασης του Ιερού των Μέσων, ενός σπουδαίου αρχαιολογικού χώρου, όπου από τον 7ο π.Χ. αιώνα μέχρι και τους ρωμαϊκούς χρόνους αποτέλεσε χώρο συνεδριάσεων των αντιπροσώπων των πόλεων και κέντρο παλλεσβιακής λατρείας της Αφροδίτης-Καλλονής.
Ωστόσο, συμφωνείτε πως σχετικά λίγοι εξ ημών γνωρίζουν την ιστορία του ή το έχουν επισκεφθεί;
Οι διασωζόμενοι κίονες του οκτάστυλου Ιωνικού ναού, που ορθώνονται επιβλητικοί στα διακριτά θεμέλια του Ιερού του Μέσου της Λέσβου, δηλαδή του Κοινού των Λεσβίων, που δεσπόζει στα 11 χιλιόμετρα ανατολικά της Καλλονής, αποτελούν το λαμπρότερο, επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο της Λέσβου και εκτός από όσα εύστοχα επισημάνατε, αυθόρμητα φέρνουν στη σκέψη μας τις Λεσβίδες της αρχαϊκής εποχής και των ρωμαϊκών χρόνων, οι οποίες στροβιλίζοντας τα λεπτά βήματά τους, έστηναν τον όμορφο κυκλικό χορό των Καλλιστείων «όταν η Σαπφώ τις καθοδηγούσε με τη χρυσή λύρα στο χέρι, εκείνες χορεύοντας χαρούμενες άκουγαν το γλυκόλαλο ύμνο από την ίδια τη Μούσα Καλλιόπη», όπως γράφει η Παλατινή Ανθολογία, για να τιμήσουν την «Αιολίδα ένδοξη θεά πάντων γεννήτρα»,
(«Αιολήιαν κυδαλίμαν θέον πάντων γενέθλαν»), όπως έγραψε ο Αλκαίος, δηλαδή, προς τιμήν της αρχέγονης Αφροδίτης-Καλλονής που λατρεύτηκε στην αρχαία Πύρρα.
Σχετικά με την επισκεψιμότητα των αρχαιολογικών χώρων, επιτρέψτε μου να παραθέσω το εξής.
Όταν το 2008, επισκέφθηκα με τη σύζυγό μου την παραθαλάσσια, αρχαία πόλη «Εμπόριον», νοτιοανατολικά της Βαρκελώνης, την οποία έκτισαν οι Φωκαείς ταξιδεύοντας από την απέναντι της Λέσβου Μικρασιατική αρχαία Φώκαια, στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου ζητήσαμε από τον εκεί ταμία ένα σχετικό ενημερωτικό βιβλίο και τα εισιτήριά μας.
Τότε εκείνος, απαντώντας στα αγγλικά είπε : «Είστε Έλληνες; Σας άκουσα πριν να μιλάτε ελληνικά.
Οι αρχαίοι Έλληνες έκτισαν αυτό τον τόπο! Είναι δικά σας, περάστε παρακαλώ, δεν χρειάζεστε εισιτήριο!»
Αυτή είναι κατά τη γνώμη μου η λύση στο πρόβλημα που αναφέρατε, δωρεάν εισιτήριο στους Έλληνες στα αρχαιολογικά Μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, όπως ίσχυε στη δεκαετία του ’80, μαζί φυσικά με την επαναφορά στα δημοτικά σχολεία του μαθήματος της πατριδογνωσίας και της συστηματικής διδασκαλίας της Ελληνικής Μυθολογίας.
-Θεωρείτε ότι έχει υπάρξει ανάλογη προβολή των αρχαιολογικών χώρων της ευρύτερης περιοχής της Καλλονής;
Ο ναός των Μέσσων που ανασκάφηκε από τον Γερμανό αρχαιολόγο Robert Koldewey το 1885-86, το Ιερό της Κλοπεδής που ανασκάφθηκε το 1924 από τον αρχαιολόγο Δημήτρη Ευαγγελίδη και τα έτη 2010-14 από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λέσβου με το ημικυκλικό κτίσμα των Αιολέων, το Τέμενος των Αρισβαίων για την Άρτεμη και τους ναούς Α΄ και Β΄ των Μηθυμναίων για τον Ναπαίο Απόλλωνα, έτυχαν προσοχής από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λέσβου με εξαίρετα βιβλία στα ελληνικά και αγγλικά.
Τα ερείπια της Ίσσας, της Ξηροκαστρινής, της Αρίσβης, της Πύρρας και της Άκρας Βρίσας, τα οποία επισκέφθηκε και κατέγραψε ο Robert Koldewey, καθώς και τα θεμέλια του ναού της Δαφνίας Αρτέμιδος των Δαφίων, περιμένουν την πρώτη για τον καθένα χώρο ανασκαφή, που πρέπει επιτέλους να δρομολογηθεί με το ενεργό ενδιαφέρον του νεοσύστατου κι ελπιδοφόρου Δήμου Δυτικής Λέσβου.
Επίσης, είναι απαραίτητη η φύλαξη, ο καθαρισμός και η συνεχής προβολή των αρχαιοτήτων, με ομιλίες εκδηλώσεις και τακτικά δημοσιεύματα. Αξιέπαινες και οι θεματικές εκθέσεις του μήνα, που πραγματοποιούνται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λέσβου εδώ και μερικά χρόνια, καθώς και οι προσιτές στο ευρύ κοινό θεατρικές παραστάσεις και μουσικές εκδηλώσεις σε αρχαιολογικούς-πολιτισμικούς χώρους, από το Διεθνές Φεστιβάλ Μουσικής Μολύβου.
-Από που ξεκινά ο μύθος και από πού εκτείνεται η ιστορία; Πως διαχωρίζονται αυτά τα δυο και πόσο δύσκολο ήταν το έργο σας;
Πολλοί θεωρούσαν μύθο την Ιλιάδα και Οδύσσεια του Ομήρου, καθώς και το Κυκλικό έπος «Μικρά Ιλιάς» του Πυρραίου Λέσχη, μέχρι που ο Ερρίκος Σλήμαν αποκάλυψε την ιστορική Τροία και τους θησαυρούς της, επιβεβαιώνοντας την ιστορικότητά τους.
Οι μύθοι της αρχαιότητας, τα τοπωνύμια και θαλασσωνύμια ακόμη, περιέχουν πολύτιμα ιστορικά στοιχεία και οι ανασκαφές αναδεικνύουν την αλήθεια που με τους μύθους διέσωσαν ως κόρην οφθαλμού οι πρόγονοί μας στο διάβα των αιώνων, μην έχοντας εύκολα προσβάσιμα τα βιβλία, τις πηγές και τις καταγραφές που διαθέτει έντυπα και ψηφιοποιημένα η σημερινή ηλεκτρονική εποχή μας.
-Ετοιμάζετε αυτό το διάστημα κάτι νέο;
Ευχαριστώντας σας για τη συνέντευξη στα εξαιρετικά αγαπητά μου «Πολιτικά» σημειώνω ότι βοηθούμενος από τη γνώση που απέκτησα κατά την ιστορική έρευνα, προκειμένου να γράψω το παρόν, τέταρτο κατά σειρά βιβλίο μου, θα επανέλθω στη λογοτεχνική παρουσίαση του γενέθλιου τόπου, που επιχείρησα με τα προηγούμενα βιβλία : “Αναζητώντας την Ερατώ”, “Η Ερατώ εις Λέσβον και εις τον Μυτιληναίων Αιγιαλόν” και “Τα Αστέρια του Μουράγιου”, ελπίζοντας ότι θα συνεχισθεί η τιμητική για μένα αποδοχή από το ευρύ κοινό βιβλίων, άρθρων και ερευνών σε περιοδικά και εφημερίδες, από τις πλέον ευχάριστες ενασχολήσεις μου, που έχει εξελιχθεί σε τρόπο ζωής, στη βάση της άποψης του φιλοσόφου Αριστοτέλη ότι : «Όλοι οι άνθρωποι από τη φύση τους επιθυμούν τη γνώση». («Πάντες άνθρωποι του ειδέναι ορέγονται φύσει»).
