Το νόημα που αποδίδουν οι άνθρωποι στα αντικείμενα πηγάζει αναγκαστικά από ανθρώπινες συναλλαγές και κίνητρα, ιδιαίτερα από το πώς αυτά τα πράγματα χρησιμοποιούνται και κυκλοφορούν.* Επομένως αν κάτι που φοράς η που τρως εμπεριέχει τον πόνο και τις σχέσεις ανισότητας που απαιτήθηκαν για να έρθει «με ένα κλικ στην πόρτα σου» τότε πιθανότατα να θέλεις να το ξανασκεφτείς για να το καταναλώσεις. Τα προηγούμενα χρόνια «χωνέψαμε» καλύτερα το «είμαστε ό,τι τρώμε» και το life style της υγιεινής διατροφής ευτυχώς βρήκε τους οπαδούς του και στην Ελλάδα παρά το γεγονός πως ότι έχει την ταμπέλα του «αυθεντικού», του σπάνιου και του πράσινου εξακολουθεί δυστυχώς να «υπερχεώνεται». Σταδιακά μετά την πανδημία και την εξάπλωση ενός νέου καταναλωτικού ιού, αυτόν των καταστημάτων τύπου Shein, (τον Ιούνιο οι πωλήσεις της Shein ξεπέρασαν το Amazon για πρώτη φορά στο iOS App Store κι έγινε σε 50 χώρες η κορυφαία εφαρμογή αγορών), είδαμε ευτυχώς κι άλλες πλευρές αυτής της άλλοτε εξοστρακισμένης στη σφαίρα της πολιτικής ορθότητας στάση ζωής, ιδιαίτερα ωστόσο διαδεδομένης στο εξωτερικό. Μιας στάσης ζωής που αντιμάχεται αυτές τις φθηνές πρακτικές που απαξιώνουν ολόκληρους κλάδους και ταυτόχρονα μας απομακρύνουν από την ανθρώπινη, φυσική και πολιτιστική κληρονομιά μας, που στην καλύτερη περίπτωση επιβιώνει ως λαογραφία. Με κριτική λοιπόν ματιά και μακριά από το πράσινο ξέπλυμα και τις μεγάλες eco- εκστρατείες, την παραγωγή αγαθών πολυτελείας και τον «εξωτικισμό» της «αντίστασης» αυτής, στη Λέσβο ξαναπιάνουμε το νόημα και… το νήμα από την αρχή. Αυτή τη φορά εφαρμόζοντας τη χρονοβόρα χειροτεχνία της μεταποίησης του πρόβειου μαλλιού!
“Το νησί της Λέσβου που έχει γίνει πρωτοσέλιδο για τη θέση του στα ευρωπαϊκά σύνορα, είναι γνωστό στην Ελλάδα για το γιαούρτι, τη φέτα, τα κρέατά του. Οι προβατίνες, το 90% της τοπικής ράτσας «πρόβατο λεσβού» εκτρέφονται με στόχο την υψηλή απόδοση γάλακτος. Το χοντρό μαλλί κατασκευαζόταν στις οικογένειες μέχρι πριν από μια γενιά, ειδικά για τις κάλτσες των ψαράδων, αλλά και για τα χαλιά και για τα τσόχινα παλτά των βοσκών. Δώδεκα εργοστάσια επεξεργάζονταν το μαλλί στη Λέσβο, το τελευταίο έκλεισε το 2005».μας λέει η Ζουλί, εμπνεύστρια και δημιουργός του Julie Lesvos Wool που βάζει ξανά τη Λέσβο στον παγκόσμιο χάρτη του μαλλιού! «Είναι απίστευτο αλλά από το 2001 η παραγωγή ρούχων έχει τριπλασιαστεί. Μιλάμε για συνθετικά ρούχα που σημαίνει περισσότερο πλαστικό ενώ την ίδια στιγμή στην Ελλάδα το μαλλί πετιέται! Υπάρχει λοιπόν ένα δίκτυο πανευρωπαϊκό από άτομα που ζουν σε διάφορες περιφέρειες στο Βέλγιο, στη Γερμανία, στη Αγγλία ή και σε άλλα νησιωτικά συμπλέγματα, οι οποίοι ασχολούνται με το μαλλί και με το τι σημαίνει να φοράς αυτό που έχεις φτιάξει εσύ με σεβασμό στο ίδιο το ζώο και το περιβάλλον. Μπορεί στο νησί να είσαι απομονωμένος από το κέντρο έχεις όμως άμεση επαφή με την πρώτη ύλη. Μέσα από το μαλλί μπορείς να γνωρίζεις αν το ζώο ήταν υγιές, αν είχε δύσκολη γέννα για παράδειγμα. Είναι άλλη η σχέση που έχεις με το αντικείμενο που θα παράξεις στο τέλος της διαδικασίας”.
Η Julie Loi ήρθε πρώτη φορά στη Λέσβο το 2006 από το Βερολίνο όπου ζούσε τα τελευταία χρόνια με σκοπό να βρει ένα μέρος «εκεί που έχει ήλιο και θάλασσα» ώστε μαζί με τον Λεωνίδα, να φτιάξουν ένα στούντιο μουσικής για να «στεγάσουν» τους Alcalica. Αμέσως κατάλαβαν τις δυνατότητες αυτού του νησιού και έκαναν τη Λέσβο ορμητήριο τους από όπου ξεκίνησε το μεγάλο ταξίδι της μουσικής. Αργότερα ήρθε στη ζωή της ο γιος της Πάολο and the rest is history ! Μετά τη διάλυση του συγκροτήματος αποφάσισε να μείνει στο νησί που είναι πλέον το σπίτι της και να ασχοληθεί με ένα παραγκωνισμένο «αντικείμενο» με μεγάλη κοινωνική ιστορία και μέλλον. “Μου αρέσουν πολύ τα υφάσματα και ράβω με αγάπη και.. πολλά λάθη, όταν ταξιδεύω πάντα θα πάρω αναμνηστικό ένα ύφασμα.” Ο «έρωτας» όμως με το μαλλί ήρθε μέσα από άλλες διαδικασίες, συλλογικές.
Με το wet felting τη διαδικασία κατά την οποία το μαλλί γίνεται μια ενοποιημένη συμπαγής μάζα ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή μέσα από το Hermitage Sykaminea, ένα “καταφύγιο” για καλλιτέχνες και για ανθρώπους που αναζητούν έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής που έχει δημιουργήσει εδώ και χρόνια ο Andreas Sell σε έναν ελαιώνα στη Συκαμνιά.
“Με τον Andreas μέναμε μαζί σε μια οικοκοινότητα στο Βερολίνο και μετά τον συνάντησα ξανά εδώ όπου έφτιαξε αυτό το πανέμορφο μέρος όπου έρχονται άνθρωποι για να ηρεμήσουν αλλά και καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες που εμπνέονται από το τοπίο για να δημιουργήσουν. Μέσα στο Lockdown αυτός ο τόπος έγινε ένα μέρος συνάντησης και εκεί ξεκίνησαν να κάνω μια έρευνα κυρίως για το τι μπορούμε να φτιάξουμε με το μαλλί που υπάρχει εδώ στη Λέσβο. Τον περασμένο Αύγουστο έκανα και εργαστήρια με τουρίστες, καλλιτέχνες και ντόπιους. Για εμένα όλο αυτό είναι μια ανταλλαγή. Θέλω κι εγώ να μάθω από τους ανθρώπους που το κάνανε αυτό εδώ και γενιές. Ήταν τότε λοιπόν κατά τη διάρκεια της καραντίνας που έμαθα κι εγώ έναν τρόπο να δούμε τον πλούτο που έχουμε στο νησί. Έναν πλούτο που κάθε χρόνο πετιέται από την κουρά.
Στη Λέσβο όπου υπάρχουν περισσότερα 300.000 πρόβατα. Το μαλλί της ετήσιας κοπής έπαψε αγοράζεται πλέον και να φεύγει με τουρκικά φορτηγά για τα απέναντι παράλια. Αντιμετωπίζεται κι εδώ ως σκουπίδι: καίγεται με δυσκολία, πετιέται σε δημόσιες αποθήκες ανάμεσα στα βουνά μαζί με σωσίβια ή εγκαταλείπεται στους δρόμους, καταλήγοντας συχνά να φράσσει ποτάμια και ρυάκια”
Έτσι η Zulie αποφάσισε να κάνει τη δική της έρευνα. Γύρισε το νησί, μίλησε με ντόπιες γυναίκες και κτηνοτρόφους κι έτσι γεννήθηκε το «Julie Lesvos Wool»! Περισσότερα για την χρονοβόρα επεξεργασία του μαλλιού έμαθε μέσα από το You Tube όπου υπάρχουν εκατοντάδες βίντεο αλλά και μέσα από σεμινάρια και workshops όπως αυτός της Λένας Γεροθανάση της ομάδας “The Pokari Project” μιας ομάδας χειροτεχνών, κτηνοτρόφων και επιστημόνων η οποία στοχεύει στην αποκατάσταση της αξίας του πρόβειου μαλλιού. Το Pokari Project θέλει να επιστρέψει στο ελληνικό μαλλί την αξία του δημιουργώντας ένα βιώσιμο νήμα το οποίο στηρίζει τον πρωτογενή τομέα, συμβάλλει στη μείωση των αποβλήτων, τη διατήρηση της πολιτισμικής κληρονομίας αλλά και στηρίζει την διατήρηση των αυτοχθόνων φυλών προβάτων. Εκεί στον Ελαφότοπο του Ζαγορίου η Ζουλί έμαθε τα πάντα για το Felt!
“Το felt ή αλλιώς κετσές, τσόχα, είναι ύφασμα φτιαγμένο από πρόβειο μαλλί. Η ιδιαιτερότητά του είναι ότι για την δημιουργία του δεν χρειάζονται εργαλεία, παρά μόνο τα χέρια μας και νερό! Αυτό είναι εφικτό λόγω της μορφολογίας τής πρόβειας ίνας. Άν την παρατηρήσουμε στο μικροσκόπιο βλέπουμε ότι έχει κάτι σαν λέπια, σε αντίθεση με την γίδινη π.χ. που είναι λεία. Αυτό ακριβώς είναι που κάνει το μαλλί να “κετσεδιάζει” καθώς το δουλεύεις με νερό και τριβή. Η τεχνική αυτή είναι ο αρχαιότερος τρόπος κατασκευής υφάσματος και έχει τις ρίζες του στις απέραντες στέπες της Μογγολίας και του Κιργιστάν. Στην αρχαία Ελλάδα το χρησιμοποιούσαν επίσης και το ονόμαζαν πίλημα”.
“Εγώ λοιπόν χρησιμοποιώ αυτή την πολύ χρονοβόρα τακτική, το πλένω αρχικά στη θάλασσα, μετά σε 70 βαθμούς για να φεύγει ο σταφυλόκοκκος για παράδειγμα μπορεί να ζει μέσα στο έντερο του ζώου. Εδώ το μαλλί δεν χρειάζεται πολλά “μπάνια”. Η φυλή της Λέσβου είναι πολύ καλή και γνωστή για το γάλα που κάνει γι’ αυτό κι εδώ έχουμε πολύ καλά γιαούρτια, οι μαμάδες φροντίζουν πολύ τα μικρά τους. Οι κτηνοτρόφοι όλοι που έχω συναντήσει εδώ είναι πολύ κοντά στη φύση τη σέβονται και την αγαπούν.
Μετά το πλύσιμο έρχεται το ξάσιμο, ή γράνσιμο του μαλλιού κατά το οποίο ξανοίγονται οι ίνες του έτσι ώστε να είναι πιο εύκολο το χτένισμά του που είναι το επόμενο στάδιο.
“Την τεχνική για το ξάσιμο την έμαθα και αυτή από σεμινάρια εδώ και στο εξωτερικό όπου επισκέφθηκα αυτοδιαχειριζόμενες κοινότητες όπου οι άνθρωποι ζουν με αυτά που παράγουν. Στο εξωτερικό όπου είχαν μεγαλύτερη παράδοση από μας σε χώρες Βόρειες η τάση της επεξεργασία του μαλλιού έχει επιστρέψει εντονότερα. Αυτοί οι λαοί είχαν χάσει την επαφή με το μαλλί περισσότερες γενιές από εμάς. Στην Ελλάδα η κίνηση του ξασίματος έρχεται ακόμη και σε εμάς σαν μνήμη. Η γιαγιά μας ακόμη έγνεθε το μαλλί. Σε όσους έχω δώσει να το κάνουν μου λένε ότι κάτι τους θυμίζει η κίνηση παρότι δεν το έχουν δει ποτέ! Στα workshops που παραδίδω θέλω να έρχονται γυναίκες που η μαμάδες τους έγνεθαν είτε οι ίδιες οι κυρίες ώστε να μαθαίνω κι εγώ τα μυστικά της Τέχνης αυτής που χάνεται”
Μετά έρχεται το τι μπορεί να κάνεις με το μαλλί. Πέρα από τα ρούχα από τσόχα που είναι το πιο εύκολο να κάνεις με το μαλλί μπορείς να φτιάξεις μονωτικό υλικό, μπορείς να φτιάξεις καλύμματα για εύθραυστα αντικείμενα όπως τα γυαλιά σου ή κουκούλα για μικρόφωνα πορτοφολάκια κλπ. Με ενδιαφέρει να έχουν μια χρηστικότητα τα αντικείμενα και όχι τόσο η καλλιτεχνική διάστασή τους. Στην Ευρώπη όσοι ασχολούνται είναι η… κρεμ ντε λα κρεμ του μαλλιού, είναι σαν χόμπι εύπορων κυρίως ανθρώπων που μπορούν να πληρώνουν την χειροεργασία. Εδώ έχουμε πολύ δρόμο ακόμη να διανύσουμε. Οι ξένοι λένε είσαι αυτό που φοράς. Πέρα απο τη μεγάλη εικόνα αναγνωρίζουν και το ότι εσύ φταις που η
“αδερφή” σου έχει χάσει τη δουλειά της επειδή αγοράζεις κινέζικα. Έτσι λοιπόν όποιου το πορτοφόλι αντέχει στο εξωτερικό αγοράζει πλεον fair trade. Η επιστροφή στο φυσικό επιβάλλεται πλέον. Δεν είναι μόδα, είναι οικονομία. Και εδώ στη Λέσβο μπορούμε να κάνουμε κάτι με το μαλλί. Το μαλλί έχει πολλά κλαδιά που πάνε παντού. Αυτό με ενδιαφέρει εμένα. Να έχει νόημα αυτό που κάνω, να έχει ένα λόγο. Ο σημερινός τρόπος ζωής σίγουρα δεν βοηθάει για κάτι τόσο χρονοβόρο όμως όλοι μαζί συλλογικά μπορούμε να κάνουμε πράγματα. Χρειάζεται να μπει σε ένα πρόγραμμα όλο αυτό και να ξεκινήσει. Πιστεύω ότι πέρα από τις κακουχίες που προκαλούν τα μέτρα λιτότητας μιας διαρκώς μεταλλαγμένης και παρατεινόμενης κρίσης, η επανεκτίμηση του μαλλιού στο νησί της Λέσβου μπορεί να προσφέρει μια απόδραση από την ανεργία και έναν χώρο μετάδοσης της γνώσης μεταξύ των γενεών και των λαών. Πράγματι, δεν υπάρχουν μόνο γιαγιάδες εδώ που θέλουν να μοιραστούν τις τοπικές παραδόσεις, αλλά και νέοι κάτοικοι που έρχονται από χώρες όπου υπάρχει μαλλί, όπως το Ιράν και το Αφγανιστάν όπου έχουν μεγάλη παράδοση στο μαλλί. Εμείς ως “μετανάστες” καλλιτέχνες που έχουμε δραπετεύσει από την ευρωπαϊκή μητρόπολη, βλέπουμε αυτό το πολυτελές υλικό ως δωρεάν υλικό για τα δημιουργικά μας πειράματα. Σαν ένα δώρο της φύσης, σύνδεσης με τον «τόπο», μέσο συνάντησης και μεταφοράς”
Η Ζουλί θα βρίσκεται σε λίγες μέρες στο φεστιβάλ της ΕΡΕΣΟΥ
Τhree days event
Beach of Eressos
yard of Primitive Music Club
Thursday 21 of July at 17:30 presentation of the Cycle of the Wool. Why wool matters and the relevance of re-valuing the wool in Lesvos. Introduction to felting wool.
Friday 22nd of July 10:00-13:00 hands-on Workshop
– Create your felted object.
Saturday 23rd of July 10:00-3:00 hands-on workshop -Create your felted object
Η Julie θα συμμετάσχει επίσης στη γιορτή αμπελουργίας του Συλλόγου αμπελουργών Ανεμώτιας “Ο Κάμπος” (19-20-21 Αυγούστου).
*The social life of things,Arjun Appadurai
