Της Ανθούλας Δανιήλ,
Δρ Νεοελληνικής Φιλολογίας, κριτικός
Και το Λεσβιακό Ημερολόγιο 2020 τηρεί τον κώδικα δεοντολογίας, όπως και τα προηγούμενα. Ανοίγει με τις ευχές της Εκκλησίας –του μητροπολίτη κ. Ιακώβου– και της πολιτικής ηγεσίας –του περιφερειάρχη κ. Ι. Μουτζούρη, του δημάρχου Μυτιλήνης κ. Ε. Κύτελη και του ετέρου δημάρχου Δυτικής Λέσβου κ. Τ. Βέρρου. Βέβαια, δεν πρέπει να ξεχνάμε και τις πολύ σημαντικές χορηγίες, που χωρίς αυτές ουδέν εστίν γενέσθαι των δεόντων.
Και τα σπουδαία νέα: Δύο όμορφες στο νησί, η Μυτιλήνη και η Καλλονή, απέκτησαν επιτέλους η καθεμία τον δικό της Δήμο. Χρόνια τώρα το αίτημα σερνόταν στα συρτάρια της γραφειοκρατίας. Αυτά είναι τα ευχάριστα, γιατί έχουμε και άλλα, τα οποία συνοπτικά εκθέτει στα «Εισαγωγικά» του ο Δρ Φιλολογίας, συγγραφέας και επιμελητής του Ημερολογίου Παναγιώτης Σκορδάς, που χρόνια τώρα παλεύει με όλες τις δυνάμεις του και έχει καταφέρει να το προσφέρει στους συμπατριώτες του και σε όλη την Ελλάδα. Δέκατο το φετινό, σαν ετήσιος πολιτισμικός απολογισμός μιας δημιουργικής χρονιάς, σαν κρίκος δυνατός μιας αλυσίδας που συνδέει το σήμερα με τη σπουδαία εκείνη Λεσβιακή Άνοιξη και, γιατί όχι, με την αρχαία Λέσβο, σαν σημαία από το Αιγαίο που το φυσούν οι άγριοι άνεμοι των καιρών.
Η Λέσβος είναι το νησί που πλήττεται περισσότερο από τα άλλα από τις αλλεπάλληλες προσφυγικές ροές. Όμως δεν παύει να συνεπικουρεί τους επί τούτω ειδικούς φορείς, συμμετέχοντας παράλληλα στη ρουτίνα της καθημερινής ζωής και να ανυψώνεται στα έργα της ειρήνης και του πολιτισμού. Οι κάτοικοι της Λέσβου έχουν υψηλό το ηθικό και δίνουν δείγματα ανθρωπιάς, αλληλεγγύης και πολιτισμού. Στα δεινά των καιρών το Ημερολόγιο αντιτάσσει τις ρίζες του στον τόπο, τις ιστορικές και πολιτισμικές αξίες που γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν στο νησί, υπενθυμίζοντας στους ανθρώπους πως ό,τι και αν συμβαίνει δεν ξεχνά ποτέ ότι Έχει ο Θεός, όπως λέει ο Οδυσσέας Ελύτης, κι εμείς έχουμε τις ελπίδες μας και στους δύο· και στον Θεό και στον Ελύτη.
Το πολυπρισματικό, πολιτισμικό Ημερολόγιο καλύπτει όλα τα πεδία της επιστήμης και της τέχνης. Πακτωλός τα κείμενα και οι εικόνες, με τη δική του γοητεία το καθένα. Ζηλευτό το στήσιμο, το χαρτί, το χρώμα. Βαρύ το βιβλίο, βαρύτατη η σημασία του για τον πολιτισμό. Περισσότερες από δεκαπέντε οι ενότητες και περί τα σαράντα τα εξαιρετικά κείμενα, συμπληρωμένα με εικαστικό υλικό: ζωγραφικά έργα, φωτογραφίες, σκίτσα, πίνακες και μικρά πινακάκια σαν ορόσημα τέλους του κάθε κειμένου.
Και μπαίνουμε στις μέσα σελίδες του Ημερολογίου. Πρώτες παρελαύνουν οι ακουαρέλες, ελαιογραφίες και έργα μεικτής τέχνης της Καίτης Μεσσηνέζη, που μας δίνουν το ονειρικό πανόραμα της Λέσβου, προσφορά στις αισθήσεις αφενός, και τροφή για τον νου το κείμενο της εξαιρετικής ιστορικού και κριτικού τέχνης Αθηνάς Σχινά αφετέρου, η οποία θα δει τα υλικά, τα σχήματα και τα χρώματα, για να μας αποδώσει το θεϊκό σε υλικό.
Συμπληρωματικό έχουμε ένα ακόμη εξαιρετικό κείμενο για τα περίτεχνα βοτσαλωτά, τις πέτρες που ζωντάνεψαν σε γυναίκες και παιδιά, ζώα, λουλούδια, σχολιασμένα από την Ελένη Σαραντίτη.
Ο Αχιλλέας Θεοφίλου, με τα «άσπρα μαλλιά» και την «υπνώδη μελαγχολία», ταξινομεί στο «μεγάλο δωμάτιο» φωνές, μουσικές, φίλους, όνειρα, βράδια, έρωτες, μεθυσμένες στιγμές. Η τραγική ιστορία του Γιάννη Γιαννέλη-Θεοδοσιάδη, «Σχολή νυφών», θέλει κότσια για να την αντέξεις. Ο Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης μας κάνει «Το καλύτερο δώρο» – το ανθρώπινο κείμενό του. Η Στρατούλα-Σοφία Μουτζουρέλλη στα μπαλώματα ενός πάτσγουορκ ανακαλύπτει ένα θησαυροφυλάκιο αναμνήσεων. Ο Φαίδων Χατζημητρίου παρουσιάζει τον «Πρωθυπουργό» του.
Ο Κ. Βερβενιώτης, η Στ. Πετρίδου, ο Ξ. Μαυραγάνης, ο Κ. Μίσσιος προσθέτουν κρίκους στη μεγάλη ποιητική αλυσίδα της Λέσβου με νέες συνθέσεις τους.
Ο Γιάννης Καλογήρου γράφει για τον χαρισματικό νομικό Σταύρο Τσακυράκη.
Η αρχαιολόγος Μαρία Γιαννίκου στο επιστημονικά τεκμηριωμένο κείμενό της για τη λατρεία και τα ιερά της Αφροδίτης στη Λέσβο και τις «αξιοσημείωτες μετενσαρκώσεις του Έρωτα» στα γλυπτά του Πραξιτέλη και όχι μόνο.
Ο Γιάννης Κωνσταντέλλης μάς παραθέτει «σπαράγματα» ερωτικού λόγου της Λεσβίας Σαπφούς. Θραύσματα αλλά και σπαρακτικές εξομολογήσεις ερωτικού λόγου. Ο Ιωάννης-Ανδρέας Βλάχος γράφει για τον Αλμπέρ Καμύ, που κατέπλευσε στο Σίγρι με την εκλεκτή παρέα του και θαμπώνεται από το τοπίο.
Ένα hommage στον Γιάννη Αλύτη-Βόμβα (της υποφαινομένης) για τον σημαντικό ποιητή, σύγχρονο πολλών επιφανών της Γενιάς του ’30, του οποίου το έργο, στο πείσμα των καιρών και της λήθης, αξιολογήθηκε, εκτιμήθηκε και μεταφράστηκε στα ιταλικά από τον σημαντικό ελληνιστή, θηρευτή ταλέντων, Κρεσέντσιο Σανζίλιο.
Ο Στρατής Μολίνος σ’ ένα εμπεριστατωμένο δοκίμιό του γράφει για τη Λέσβο, τον Μποντλέρ, τους συμβολιστές στη Γαλλία και στην Ελλάδα, τον Ζαν Μορεάς και τον σπουδαίο σκιτσογράφο και μεταφραστή των μποντλερικών Ανθέων του Κακού Αντώνη Πρωτοπάτση. Η έκδοση της μετάφρασης έγινε φέτος δαπάναις Βάσου Βόμβα, γιου του Γιάννη Αλύτη-Βόμβα. Η επανάληψη των ονομάτων έχει τη σημασία της για τη συμβολή τους στη Λεσβιακή Άνοιξη, πατέρας και γιος Βόμβας, καθένας με τον τρόπο του.
Ο Δημήτρης Μάντζαρης καταγράφει τον βίο και την πολιτεία των συντοπιτών του μέσα από τα δημοσιεύματα στον τοπικό Τύπο, τον καιρό της γερμανικής Κατοχής. Στον Τρίβολο διαβάζουμε για την αγάπη των κατοίκων στις ξένες γλώσσες. Στα χρόνια της τουρκικής δουλείας τουρκικά, της ναζιστικής Κατοχής γερμανικά. Τη μόνη γλώσσα που δεν μαθαίνουν είναι η αρχαία ελληνική, επειδή διδάσκεται στο σχολείο, και η δημοτική επειδή δεν διδάσκεται! Η εφημερίδα έκλεισε λόγω… ασιτίας. Το φιλοναζιστικό Φως συμπλέει ασύστολα με όποια αδικία και δικαιολογεί κάθε πράξη των κατακτητών.
Ακολουθούν οι ενότητες «Τοπική Ιστορία»: ο Βαγγέλης Γδοντέλλης γράφει για την ύδρευση της Βατούσας και τις επιγραφές της. Ο Παναγιώτης Δουκέλλης για την Αγία Μαρίνα, έργα ανθρώπων εις δόξαν Θεού. «Οδοιπορικό στη Λέσβο»: ο Μάκης Αξιώτης και ο Στρατής Αξιώτης γράφουν για τους ανεμόμυλους, ο Βασίλειος Κουμαρέλας γράφει για τον ιστορικό νερόμυλο της Μονής Υψηλού Λέσβου. Ο Προκόπης Παπάλας για το βουνό Νίκωνας Ασωμάτου. «Εκπαίδευση»: ο Ιγνάτιος Καραμηνάς για τον Θεόφραστο Γέρου, ο Αριστείδης Σγάτζος για τη φύση και τους μύκητες. «Λαογραφία»: η Άσπα Αβαγιανού για τις παροιμίες, ο Αλέκος Κιουρέλλης για τα χαντρωτά. «Τέχνες» – Κεραμική, Ζωγραφική, Μουσική: η Βάσω Καζλάρη για τον ζωγράφο Στέλιο Κουνιάρη, ο Παναγιώτης Κουτσκουδής για τους κεραμιστές Κουρτζήδες της Αγιάσου, ο Δημήτρης Κοφτερός και ο Στέφανος Φευγάλας για τους μουσικούς της Λέσβου, η Νατάσα Αβούρη ρίχνει διεισδυτική ματιά στη λαϊκή ζωγραφική του Μιλτιάδη Σελίμη.
«Πρόσωπα»: Παναγιώτης Σκορδάς για το πολύπλευρο έργο της Μαρίας Αναγνωστοπούλου, Αριστείδης Κυριαζής για τον Μιχάλη Καλλοναίο-Καρέκο, τον φιλόμουσο ποιητή και συγγραφέα της Λεσβιακής Άνοιξης, ο Στρατής Μισγίρης για τον Ιωακείμ Παυλίδη, λόγιο και παιδαγωγό, ο Γιώργος Ξενέλλης για τον Αντώνιο Ηρακλέους Αναστασέλλη, ο Νίκος Παπαδέλλης δυο επιστολές του Αλέξανδρου Πάλλη προς τον Κίμωνα Μιχαηλίδη.
«Η Λέσβος, ο Χρόνος, οι Άνθρωποι, οι Ιστορίες τους»: ο Γιάννης Αγριτέλλης για τον εθελοντισμό, ο Σταύρος Βάλτας για τα ρακοκάζανα, η Μαρία Ζαφειρίου, μια «κατάθεση» της δευτερανιψιά του Κ.Π. Καβάφη, για τον Αλεξανδρινό ποιητή, ο Χρήστος Σταυρακόγλου για τους τσαμπάσηδες της Βατούσας. Και το Ημερολόγιο κλείνει με την «κρυφή μνήμη», δυο εικόνες της Αγιάσου από όπου ξεκίνησε και ο πατέρας του Παναγιώτη Σκορδά το ταξίδι για τις «άλλες θάλασσες». Αποχαιρετώντας το 2019, με το «πενάκι» του Αντώνη Κυριαζή και τα Βιογραφικά, πέφτει η αυλαία.
Αισθανόμαστε την ανάγκη να συγχαρούμε τον Παναγιώτη Σκορδά και τους συνεργάτες του, καθώς και τους συγγραφείς και εικαστικούς έναν έναν ξεχωριστά και ευχόμαστε: «Και του χρόνου!»
