Η κατάσταση στο νησί της Λέσβου έβαινε κλιμακούμενη από την απόφαση της κυβέρνησης, περί το Σεπτέμβριο του 2019, να παγώσει όλες τις μεταφορές προσφύγων στην ενδοχώρα, ενώ τον Ιανουάριο τέθηκε σε ισχύ ο νέος νόμος 4636/2019 για τις διαδικασίες ασύλου και τις συνθήκες υποδοχής, αλλάζοντας τόσο την ουσία του ποιος δικαιούται μεταφοράς και άρσης του γεωγραφικού περιορισμού, όσο και την πράξη.
Το αποτέλεσμα των ανωτέρω ήταν η εκτίναξη του πληθυσμού του καταυλισμού του Κέντρου Υποδοχής και Ταυτοποίησης (εφεξής ΚΥΤ) της Μόριας σε πρωτοφανή νούμερα, και δη τον Ιανουάριο οι πρόσφυγες μόνο στη Μόρια έφτασαν τους 20.000 (δυνατότητα φιλοξενίας 3.000 στο ΚΥΤ). Παράλληλα, ήδη υπήρχαν επιπόλαιες και εμπρηστικές κυβερνητικές δηλώσεις σχετικά με το «σκοτεινό ρόλο» κάποιων ΜΚΟ στο προσφυγικό, ενώ ευθέως υπονοούνταν ότι κάποιες ΜΚΟ δρουν ως διακινητές και έγινε αναφορά σε δικογραφίες που έχουν μπει στο αρχείο και σε άλλες που έχουν παγώσει ελλείψει στοιχείων και που έχουν προκαλέσει διεθνή κατακραυγή κατά της Ελλάδας για ποινικοποίηση της αλληλεγγύης.
Στις ανεύθυνες κυβερνητικές δηλώσεις περί «ΜΚΟ» δεν έλειψε ακόμη και αναφορά σε δικογραφία για ψευδή ιατρικά έγγραφα στην οποία εμπλέκονται ιδιώτες και όχι μέλη ή εργαζόμενοι σε ΜΚΟ, που επίσης δεν έχει εκδικαστεί. Εντωμεταξύ, από αρχές Ιανουαρίου, όλες οι συνεντεύξεις ασύλου ατόμων που εισήλθαν στη χώρα πριν το νέο έτος ακυρώθηκαν για να δοθεί προτεραιότητα σε νεοεισερχόμενους, κάτι που σημαίνει μεγαλύτερη αναμονή στο ΚΥΤ της Μόριας για αυτά τα άτομα, των οποίων επιπλέον έχουν παγώσει οι μεταφορές.
Το διήμερο 16-17 Ιανουαρίου η κατάσταση κλιμακώθηκε ακόμη περισσότερο, με την κινητοποίηση προσφύγων με αφορμή την αυτοκτονία νεαρού Ιρανού στο ΠΡΟΚΕΚΑ Λέσβου, με πορεία γυναικών στο κέντρο της πόλης που διαμαρτυρόταν για τις εξευτελιστικές συνθήκες στο ΚΥΤ της Μόριας και τον εγκλωβισμό των προσφύγων στα νησιά. Ως απάντηση Στις 22 Ιανουαρίου προκηρύχθηκε παλλεσβιακή απεργία καλούμενη από το Δήμο και την Περιφέρεια με κεντρικό σύνθημα “Θέλουμε πίσω τα νησιά μας, θέλουμε πίσω τις ζωές μας”.
Την 3.2.2020 πολυπληθής πορεία προσφύγων κατευθύνθηκε προς τη Μυτιλήνη προκειμένου να διαμαρτυρηθεί για τις συνθήκες στο ΚΥΤ της Μόριας και τον εγκλωβισμό των προσφύγων στα νησιά. Ενώ οι κυβερνητικοί εκπρόσωποι δήλωναν δημοσίως ότι η πορεία υποκινήθηκε από «ΜΚΟ», και ο εντόπιος τύπος αναρωτιόταν «ποιος έμαθε» στους πρόσφυγες να γράφουν τα απλοϊκά αγγλικά στα πανό τους (« Sorry people of Lesvos» και « Moria no Good»), η πορεία αντιμετωπίστηκε με καταστολή από τις αστυνομικές δυνάμεις και μεγάλος όγκος περίπου 500 ατόμων οδηγήθηκε από τις αστυνομικές δυνάμεις προς το ΚΥΤ μέσα από το χωριό της Μόριας.
Αυτό αποτέλεσε τη σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι για τους ήδη δυσαρεστημένους, εξαιτίας της γειτνίασης με το ΚΥΤ, κατοίκους της Μόριας, που εξέλαβαν το μεγάλο αριθμό ανθρώπων που πλησίαζε το χωριό τους ως απειλή. Οι καμπάνες του χωριού χτύπησαν συναγερμό και οι κάτοικοι εμπόδισαν την πορεία διαμαρτυρίας των προσφύγων που απωθούνταν από τις αστυνομικές δυνάμεις, να περάσει μέσα από το χωριό. Εν συνεχεία κλήθηκε συνέλευση στο κτίριο της κοινότητας παρουσία του Περιφερειάρχη, η οποία αποτέλεσε πόλο έλξης ακροδεξιών στοιχείων από όλο το νησί. Από το κλίμα που δημιουργήθηκε εκεί, γεννήθηκαν ομάδες πογκρόμ και ταγμάτων εφόδου από ακραία στοιχεία. Ταυτόχρονα οι κυβερνητικοί εκπρόσωποι συνέχιζαν τις δημόσιες δηλώσεις ότι η πορεία των προσφύγων υποκινήθηκε από ΜΚΟ, χωρίς ουδένα προς τούτο στοιχείο, με φανερό σκοπό να αποσοβήσουν τις δικές τους ευθύνες, καθώς αυτό που οδήγησε στην διαμαρτυρία των προσφύγων, είναι ο υπερπληθυσμός και οι συνθήκες στον καταυλισμό της Μόριας.
Την ίδια νύχτα καθώς και τις τρείς επόμενες ημέρες στο χωριό της Μόριας τα τάγματα εφόδου πραγματοποιούσαν πογκρόμ, καθώς νεαροί με κουκούλες, full face, ρόπαλα και στειλιάρια περιπολούσαν το χωριό σε αναζήτηση προσφύγων και μεταναστών, κυνηγώντας όποιον ξένο έβλεπαν μπροστά τους και χτυπώντας ακόμη και πόρτες σε σπίτια για να ελέγξουν τους κατοίκους. Ταυτόχρονα, δύο μπλόκα κατοίκων στήθηκαν στην είσοδο και την έξοδο του χωριού. Στα μπλόκα αυτά σταματούσαν τα αυτοκίνητα και τους πεζούς και με face control απαγορευόταν η είσοδος σε μετανάστες, σε πρόσφυγες και σε εργαζόμενες και εργαζόμενους σε ΜΚΟ, ακόμη και σε όσους από τους τελευταίους διαμένουν μόνιμα στο χωριό. Από το μπλόκο αυτό δεν έλειψαν και επιθέσεις σε μετανάστες και εργαζόμενες σε ΜΚΟ, διεθνή και εγχώρια, ενώ επιπλέον προειδοποίησαν εργαζόμενους που διαμένουν στο χωριό να φύγουν.
Το βράδυ της 4.2.2020 στη Μόρια σημειώθηκε επίθεση με πέτρες σε σπίτι όπου διέμεναν εθελοντές οργάνωσης εξωτερικού και επίθεση με πέτρες σε αυτοκίνητο Ιταλίδας εθελόντριας, σημειώθηκαν δε πλείστα όσα περιστατικά απαγόρευσης εισόδου σε αυτοκίνητα εργαζόμενων σε ΜΚΟ και ακόμη και άσκηση βίας κατά αυτών, και ένας Αφγανός κατέληξε στο Βοστάνειο από επίθεση που δέχθηκε από άτομα του μπλόκου της Μόριας. Αργά το βράδυ, περίπου επτά άτομα με κουκούλες, full face και ρόπαλα επιτέθηκαν σε μπαρ στο κέντρο της πόλης, όπου είναι γνωστό ότι συχνάζουν εργαζόμενοι σε ΜΚΟ.
Εν τέλει την 7.2.2020 συνελήφθησαν επτά άτομα από τα τάγματα εφόδου, όμως το μπλόκο του χωριού της Μόριας εξακολουθεί να υφίσταται ως σήμερα με ολιγόωρα κενά κατά τη διάρκεια της μέρας, ενώ όσοι εργαζόμενοι, εθελοντές σε ΜΚΟ και αλληλέγγυοι στους πρόσφυγες διέμεναν εκεί, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους εξαιτίας των απειλών και τελεσιγράφων των κατοίκων και των ταγμάτων εφόδου. Συνεχείς ήταν οι επιθέσεις κατά εργαζόμενων και οχημάτων των Γιατρών Χωρίς Σύνορα που λειτουργούν κλινική κοντά στη Μόρια.
Οι κυβερνητικές επιλογές όμως αντί να στοχεύσουν σε αποκλιμάκωση της κατάστασης, δημιούργησαν περισσότερη ένταση: παρά τις αντιδράσεις των κατοίκων, η κυβέρνηση επέμεινε στην κατασκευή ενός ακόμη κέντρου, κλειστού αυτή τη φορά, παράλληλα με το υπάρχον στο οποίο ήδη βρίσκονται 20.000 άτομα για τα οποία δεν υπάρχει προοπτική μεταφοράς. Προκειμένου να προχωρήσει στην κατασκευή επέταξε την περιοχή της Καράβας στη Δυτική Λέσβο και έστειλε από την Αθήνα την 24.2.2020 δυνάμεις ΜΑΤ προκειμένου να φρουρούν την κατασκευή του νέου κλειστού κέντρου. Δύο μέρες μετά όμως και μπροστά στην αντίδραση των κατοίκων, πραγματοποιήθηκε απόσυρση των αστυνομικών δυνάμεων. Την επομένη της απόσυρσης, 27.2.2020, υπήρχαν δεκάδες καλέσματα σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης ώστε να εκδιωχθούν και οι «ΜΚΟ» και οι πρόσφυγες.
Την 27.2.2020 πραγματοποιήθηκε άγρια επίθεση υπεράριθμης ομάδας περίπου είκοσι ατόμων σε νοικιασμένο αυτοκίνητο στο οποίο επέβαιναν δύο νεαροί εθελοντές οργάνωσης εξωτερικού, έξω από το κτίριο της Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης και απειλή με μαχαίρι εργαζόμενου οργάνωσης εξωτερικού. Σημειώθηκαν επιθέσεις σε πρόσφυγες που πέρασαν μόνοι από το χωριό της Μόριας από υπεράριθμη ομάδα κουκουλοφόρων. Σημειώθηκαν ακόμη στο κέντρο της πόλης άλλες τρεις επιθέσεις σε συναδέλφους αλλά ακόμη και μια επίθεση σε ταβέρνα χωριού, σε φοιτητές που έμοιαζαν με «ΜΚΟ».
Ακολούθησαν την 28.2.2020 οι ανακοινώσεις Ερντογάν για το προσφυγικό που συνοδεύτηκαν άμεσα από αυξημένες αφίξεις στη Λέσβο, οπότε και η κατάσταση ξέφυγε από κάθε έλεγχο: την Κυριακή 1.3.2020, πέραν των τραγικών εικόνων που είδαν το φως της δημοσιότητας στο λιμανάκι της Θερμής, όπου κάτοικοι επιτέθηκαν κατά βάρκας προσφύγων, μην αφήνοντας τον κόσμο να αποβιβαστεί στην παραλία, επίσης στήθηκαν μπλόκα κατοίκων και στην είσοδο (Παναγιούδα) και έξοδο (Λάρσο) για το καμπ της Μόριας, καθώς και στους Λάμπου Μύλους, στη Συκαμιά, στη Θερμή, στην Καλλονή, στα Λουτρά και στο εργοστάσιο της ΔΕΗ ακριβώς στην αρχή της πόλης της Μυτιλήνης, εκ των οποίων τα τελευταία, και κατά βάση αυτό στη ΔΕΗ, αποτελούμενο από εκατό και πλέον ακραία στοιχεία με κουκούλες, ρόπαλα και πέτρες, στοχοποίησαν ανοιχτά τους εργαζόμενους στην ανθρωπιστική βοήθεια και τα μέλη της κοινωνίας των πολιτών που βρίσκονται αλληλέγγυοι στους πρόσφυγες, πετροβολώντας και διαλύοντας αυτοκίνητα, προβαίνοντας σε έλεγχο ταυτοτήτων και ρωτώντας αν «είσαι ΜΚΟ», καταστρέφοντας δε ολοσχερώς αυτοκίνητα και βαν ΜΚΟ, αυτοκίνητα και βαν με ξένες πινακίδες (κυρίως ευρωπαϊκής ένωσης), καθώς και ενοικιασμένα αυτοκίνητα (για το θέμα απηύθυναν έκκληση οι τοπικές εταιρείες ενοικίασης αυτοκινήτων).
Εθελοντές που μοίραζαν φαγητό στον καταυλισμό του Καρά Τεπέ έπεσαν θύματα επίθεσης και τα οχήματά τους καταστράφηκαν ολοσχερώς από ομάδα περίπου 200 ατόμων το ίδιο βράδυ.
Στη Θερμή, ομάδα τριάντα ατόμων με ρόπαλα επιτέθηκε σε εργαζόμενους και εθελοντές ξένων ΜΚΟ και έσπασαν τα οχήματά τους.
Το κέντρο υποδοχής Stage 2 στη Συκαμιά πυρπολήθηκε από τους κατοίκους ενώ σε πολλές παραλίες περιπολούσαν μασκοφόροι προκειμένου να αποτρέψουν την προσάραξη βαρκών με πρόσφυγες.
Όλο το βράδυ σε διάφορα σημεία εντός και εκτός πόλεως βανδάλιζαν αυτοκίνητα και επιτίθεντο κατά εύκολων στόχων που έμοιαζαν εθελοντές ή εργαζόμενοι ΜΚΟ, ή αλληλέγγυοι σε πρόσφυγες, προσπάθησαν δε ακόμη και να επιτεθούν σε σκάφος διασωστών. Αμέτρητα αμάξια βανδαλίστηκαν, ιδίως όσα ανήκαν σε εταιρείες ενοικίασης και όσα έφεραν πινακίδες άλλων χωρών και δη Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Την Δευτέρα 2.3.2020 οι επιθέσεις και τα μπλόκα συνεχίστηκαν: πολλές οργανώσεις, κυρίως εξωτερικού, απέσυραν τους εθελοντές τους, που έφυγαν με το απογευματινό πλοίο. Στη σκάλα Λουτρών υπεράριθμη ομάδα επιτέθηκε σε διασωστικό σκάφος ξένης οργάνωσης που ήταν δεμένο στη μαρίνα, ενώ το πλήρωμα βρισκόταν εντός του σκάφους, και μάλιστα έριξαν ποσότητα βενζίνης στο κατάστρωμα, με κίνδυνο να πάρει το σκάφος φωτιά. Το σκάφος αναγκάστηκε να λύσει και να περάσει τη νύχτα εκτός λιμανιού. Οι βραδινοί βανδαλισμοί αμαξιών συνεχίστηκαν.
Αξίζει να σημειωθεί ότι την Κυριακή 1.3.2020 την επομένη, Δευτέρα 2.3.2020, από τις 7 περίπου το απόγευμα έως αργά, το μπλόκο της ΔΕΗ, καλούμενο σε ακροδεξιές σελίδες σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης και αποτελούμενο από εκατό και πλέον εξτρεμιστές με κουκούλες, ρόπαλα και πέτρες, τρομοκρατούσε και επιτιθόταν σε κάθε διερχόμενο πεζό ή αυτοκίνητο, έχοντας προξενήσει φθορές σε αμέτρητα διερχόμενα αυτοκίνητα, παρά τις επανειλημμένες κλήσεις των θυμάτων και των περιοίκων στο εκατό.
Την 5η Μαρτίου μέλη της νεοναζιστικής “Identity Movement” (Identitäre Bewegung Deutschland) κατέφτασαν στη Λέσβο ώστε, σύμφωνα με τις δηλώσεις τους, να βοηθήσουν τους ντόπιους στον αγώνα τους κατά των προσφύγων και μεταναστών, και αποχώρησαν λίγες μέρες αργότερα. Την ίδια μέρα, διασωστικό σκάφος ξένης οργάνωσης εμποδίστηκε να προσεγγίσει το λιμάνι της Μυτιλήνης για να εφοδιαστεί με καύσιμα, από ομάδα είκοσι ατόμων, παρά τις κλήσεις του πληρώματος στο λιμενικό και την αστυνομία.
Οι επιθέσεις κατά οργανώσεων δικαιωμάτων και προστασίας του ανθρώπου, κατά εργαζόμενων στην ανθρωπιστική βοήθεια και κατά των φορέων της κοινωνίας των πολιτών που μάλιστα έχουν συμβάλει ως σήμερα τα μέγιστα στο σύστημα διαχείρισης του προσφυγικού που το κράτος αδυνατούσε και αδυνατεί να αναλάβει εξ’ ολοκλήρου, καθώς και η ανοχή και η καλλιέργεια μισαλλοδοξίας απέναντι στην αλληλεγγύη και η ανοχή της ανομίας, των βανδαλισμών και των επιθέσεων με ρατσιστικό κίνητρο, αποτελούν, πέραν από απόδειξη της κατάρρευσης του κράτους δικαίου, ολοφάνερα σημάδια κοινωνικής κατάρρευσης και πολιτικής παρακμής.
Ευθύνη της κυβέρνησης είναι να λάβει τα απαραίτητα μέτρα για την τήρηση της νομιμότητας, ούτως ώστε να διασφαλιστεί η προστασία κάθε προσώπου από εκδηλώσεις και πράξεις βίας, στοχοποίησης και ρατσισμού, αντί να υποδαυλίζει το κλίμα μίσους και ανομίας με ανεύθυνες και επιπόλαιες δηλώσεις που γίνονται για επικοινωνιακούς λόγους και για αποσόβηση ιδίων ευθυνών ως προς τη μέχρι τώρα διαχείριση του προσφυγικού και μεταναστευτικού ζητήματος -κυρίως στο Βόρειο Αιγαίο.
