Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ
Στα τόσα καλά που κατά τις τελευταίες ημέρες γράφτηκαν για τον παπα-Στρατή Δήμου, τον γνωστό ιερέα της αλληλεγγύης προς τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, θα ήθελα κι εγώ με τη σειρά μου να καταθέσω κάποιες σκέψεις μου. Θεωρώ ότι είναι χρέος μου ιερό. Προς αποφυγήν τυχόν παρεξηγήσεων, σ’ ότι αφορά τη διαχείριση του προσφυγικού και μεταναστευτικού φαινομένου, μιας και η δράση του παπα-Στρατή άμεσα συνδέθηκε με αυτό, εν τάχει θα ήθελα να πω ότι, από πολιτικής πλευράς, καθώς φαίνεται, είναι μη διαχειρίσιμο «πρόβλημα», όπως θέλουν, τοπικοί και μη τοπικοί άρχοντες να το χαρακτηρίζουν. Και αυτό γιατί οι περισσότεροι από αυτούς δεν έχουν την απαραίτητη γνώση να το διαχειριστούν. Λέγω γνώση κι εννοώ το εξής: ουδέποτε το προσφυγικό και μεταναστευτικό φαινόμενο ήταν μόνο τοπικό πρόβλημα, αφορούσε δηλαδή μόνο μικρές τοπικές κοινωνίες. Απεναντίας ήταν και θα συνεχίζει να είναι παγκόσμιο φαινόμενο. Μια σειρά από οικονομικά, κοινωνικά, δημογραφικά, θρησκευτικά, πολιτισμικά και κοινωνικά ζητήματα, καταδεικνύουν πως το προσφυγικό και μεταναστευτικό φαινόμενο, ειδικότερα σήμερα, για να αντιμετωπισθεί επιβάλλεται μια καινούργια προβληματική, η οποία καλό θα ήταν, κυρίως οι τοπικοί άρχοντες, να την λάβουν υπόψη τους. Μια τέτοια προβληματική λόγου χάριν είναι η εξής: «Οι παραμεθόριοι ήταν γνωστές ανά τους αιώνες ως εργοστάσια εκτοπισμού και ταυτόχρονα σταθμοί ανακύκλωσης των εκτοπισμένων. Τίποτε διαφορετικό δεν πρέπει να αναμένεται από τη νέα, παγκόσμια εκδοχή τους – πλην ασφαλώς, της νέας, πλανητικής κλίμακας των προβλημάτων παραγωγής και ανακύκλωσης. Ας επαναλάβω: δεν υπάρχουν τοπικές λύσεις σε παγκόσμια προβλήματα», καθώς γράφει ο κοινωνιολόγος Zygmount Bauman.
Έρχομαι τώρα στο καθαυτό θέμα μου, τον αξέχαστο παπα-Στρατή και πως αυτός ο λευίτης δεξιώθηκε στην ΑΓΚΑΛΙΑ του, όλους ανεξαιρέτως τους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Αξίζει, εδώ, να αναφέρω κάτι που προφανώς διαφεύγει σε πολλούς που τον γνώριζαν. Η προσωπικότητα και η δράση του αναγνωρίσθηκε από τους εμπειρογνώμονες που, στα 2015 σχεδίασαν τα Νέα Προγράμματα Σπουδών του μαθήματος των Θρησκευτικών, τόσο στο Δημοτικό – Γυμνάσιο, όσο και στο Λύκειο. Έτσι, στον Φάκελο Μαθήματος της Δ΄ Δημοτικού ο παπα-Στρατής διδάσκεται σε μικρούς μαθητές ως ένας σύγχρονος αγωνιστής για τον συνάνθρωπο, τη δικαιοσύνη, και την ειρήνη· ως ισάξιος των Όσκαρ Ρομέρο, (ρωμαιοκαθολικό αρχιεπίσκοπο του Ελ Σαλβαδόρ, έναν από τους ηγέτες της Θεολογίας της Απελευθέρωσης), Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, (πάστορα ηγέτη του αφροαμερικανικού κινήματος των δικαιωμάτων των μαύρων) και Μαχάτμα Γκάντι, (Ινδό στοχαστή και πολιτικό, που εμπνεύστηκε και κήρυξε την αντίσταση κατά των καταπιεστών χωρίς τη χρήση βίας). Υψίστη, πράγματι, τιμή κι αναγνώριση του παπα-Στρατή, έστω και μετά θάνατον, αφού οι μαθητές της Δ’ Δημοτικού έχουν τη δυνατότητα να εμπνευστούν και από τα λόγια του, που αυτούσια παρατίθενται στο Φάκελο Μαθήματος: «σας προτρέπω να αγωνίζεστε όσο μπορείτε καθημερινά, για την ειρήνη και την αγάπη. Μόνο έτσι λεγόμαστε άνθρωποι». Όμως, δεν είναι μόνο οι μαθητές του Δημοτικού που γνωρίζουν τον παπα-Στρατή, είναι και οι μαθητές της Β΄ Λυκείου. Σε μια από τις 25 υποενότητες του Φακέλου Μαθήματος, αυτή που αφορά την ιεροσύνη και το ιερατείο, ο μακαριστός λευίτης παπα-Στρατής παρουσιάζεται ως πρότυπο ιερέα, γιατί με ευαγγελική αγάπη αγκάλιασε τους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Προβάλλεται μάλιστα και μια φωτογραφία του, αλλά και το γνωστό σκίτσο του John Antono, με τον τίτλο: «in memoriam», εις μνήμην.
Καταγράφω τα δύο αυτά παραδείγματα για τον εξής λόγο: για να τονίσω ότι μέσα από το μάθημα των Θρησκευτικών, ο χαρακτήρας του οποίου είναι βαθύτατα ανθρωπιστικός, στην πλατύχωρη ΑΓΚΑΛΙΑ ενός απλού ιερέα όπως ήταν ο παπα-Στρατής, χώρεσαν όλοι οι κατατρεγμένοι και πονεμένοι του κόσμου. Ο μακαριστός παπα-Στρατής, κι ας μην τον τίμησε όπως θα όφειλε η επίσημη Εκκλησία, έκαμε πράξη τι σημαίνει συνάντηση με τον «Ξένο», τον «Παράξενο», τον «Άλλο». Έκαμε πράξη τι σημαίνει συμπόσιο και συντροφιά. Αξιώθηκε να μοιραστεί τη δική του μπουκιά του ψωμιού με εκείνους που διψούν και πεινούν, που γυμνητεύουν. Με άλλα λόγια, ο μακαριστός παπα-Στρατής έγινε το αντίβαρο προς ότι εμφανίζεται και, που, κατά πολλούς σήμερα απειλεί την ιδιαίτερη ταυτότητά μας. Γιατί όπως σωστά υποστηρίζει ο συνάδελφος Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, η «πεποίθηση ότι το καθοριστικό στοιχείο της ταυτότητας βρίσκεται σε ό,τι πιο χθόνιο και ημεδαπό: στη φυλή και το αίμα».
Για την Εκκλησία του Χριστού, τα σύνορα, εντός και εκτός, πάντοτε ήταν μια πρόκληση. Ήταν και είναι ένα ρίσκο να συναντήσουμε τον «Άλλο». Να συναντήσουμε όχι μόνον τον εαυτό του, αλλά και τη γλώσσα του και τη χώρα του και τον πολιτισμό του. Ήταν και είναι εκείνη η πλάτυνση και η επέκταση εμείς κι ο «Ξένος», να εισέλθουμε και να εισέλθει «εις χώραν μακράν», κατά πως λέγει ο ίδιος ο Χριστός στην παραβολή του σπλαχνικού πατέρα ή του ασώτου υιού (Λκ. 15, 13). Δεν χωρά αμφιβολία πως η διάβαση και το άνοιγμα των συνόρων, για την Εκκλησία ήταν και είναι ο τρόπος να αποτινάξουμε από πάνω μας τον κλειστό εαυτό μας. Το λένε, άλλωστε, ξεκάθαρα τόσο Αγιογραφικά κείμενα – ας θυμηθούμε τη γη Ναΐδ, γη της Φυγής (Γεν. 4, 16), ας θυμηθούμε τον πάροικο Αβραάμ: «κατέβη Άβραμ εις Αίγυπτον παροικήσαι εκεί» (Γεν. 12, 10), ας θυμηθούμε τον Χριστό που έζησε πλάνητας και ξένος, μαζί με ανθρώπους που κατοικούσαν στις παρυφές της τότε κοινωνίας – όσο και σε πατερικά κείμενα· ας θυμηθούμε τον άγιο Γρηγόριο Νύσσης: «ήρθαν έτσι τα πράγματα, ώστε γύρω μας να αφθονούν οι γυμνοί και οι άστεγοι. Είναι πάμπολλοι οι πρόσφυγες που χτυπούν τις πόρτες μας. Πάμπολλοι είναι οι ξένοι και οι μετανάστες. Όπου κι αν κοιτάξεις, θα δεις χέρια απλωμένα σε ζητιανιά. Για σπίτι έχουν το ύπαιθρο. Κατάλυμα βρίσκουν στις στοές, τις παρόδους και τα ερημικότερα σημεία της αγοράς. Φωλιάζουν σε τρύπες όπως οι νυχτοκόρακες και οι κουκουβάγιες. Το ρούχο τους είναι διάτρητα κουρέλια. Για χωράφι έχουν τη διάθεση όσων δίνουν ελεημοσύνη. Για τροφή, ότι τύχει. Πίνουν νερό από τις κρήνες όπως τα ζώα, και για ποτήρια έχουν τις χούφτες τους. Για αποθήκη έχουν την κοιλιά τους, όσο μπορεί αυτή να συγκρατήσει ότι μπαίνει μέσα. Τραπέζι τους είναι τα γόνατά τους διπλωμένα. Κρεβάτι, το έδαφος. Μπάνιο, κάποιος ποταμός ή λίμνη, όπως τα έχει προσφέρει ακατέργαστα και κοινά σε όλους ο Θεός. Η ζωή τους είναι πλέον γεμάτη μετακινήσεις και αγριάδα, όμως δεν ήταν έτσι εξαρχής. Ας όψονται η συμφορά και η ανάγκη».
Ζόρικα, λοιπόν, πράγματα έκαμε πράξη ο μακαριστός παπα-Στρατής. Αρνήθηκε το βόλεμα του τακτοποιημένου και περίκλειστου εαυτού. Σαν τον πατήρ Ναζάριο της ταινίας «Ναζαρέν» (1958) του Λουΐς Μπουνιουέλ, εκείνον τον ρωμαιοκαθολικό ιερέα, που αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή του στις γειτονιές πάμφτωχων και περιθωριακών του Μεξικού των αρχών του 20ού αιώνα. Αν και άθεος ο Μπουνιουέλ, αρνητής κάθε ιδεολογίας – αξίζει να διαβάσει κανείς το βιβλίο του «Η τελευταία πνοή» – για τον πατήρ Ναζάριο έλεγε πως κανείς δεν ξέρει τι θα συμβεί με αυτόν, ύστερα από τόσες εμπειρίες. Και, βέβαια, σαν τον μακαριστό μητροπολίτη Σιατίστης Παύλο, που στην εισήγησή του στο συνέδριο «Εκκλησία και Αριστερά» – έγινε τον Γενάρη του 2013 στη Θεσσαλονίκη – με έμφαση τόνισε ότι για την Εκκλησία η αξία κάθε ανθρώπινου προσώπου είναι αδιαπραγμάτευτη.
Υ.Γ. Άραγε, ο παπα-Στρατής να ‘χε διαβάσει Νίκο Καζαντζάκη; Προφανώς και είχε! Και σίγουρα υπήρξε ένας νέος παπα-Φώτης, όπως ο πράος παπάς στο έργο του Καζαντζάκη «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται». Και, βέβαια, σίγουρα ήταν ήρωας συνάμα κι αγιωτικός άνθρωπος, αφού αν ζούσε θα επαναλάμβανε τα λόγια του Καζαντζάκη από τον «Τελευταίο πειρασμό»: «Τι έκαμε λέει; Ο νόμος του Μωυσή; πάει αυτός, γερο-Ζεβεδαίο, πάει περίπατο· τώρα έχουμε το νόμο του Γιού τού ανθρώπου, κατάλαβες; όλοι αδέλφια! Πλάτυνε η καρδιά μας, πλάτυνε μαζί μας και ο νόμος, αγκαλιάζει τώρα όλους τους ανθρώπους· όλη η γης, Γη της Επαγγελίας! Πάνε τα σύνορα! […] Το ‘πε ο δάσκαλος: δεν είμαστε ψαράδες, σαν την αφεντιά σου, να πιάνουμε ψάρια· είμαστε ψαράδες και πιάνουμε ανθρώπους». / «Ο κόσμος ετούτος πρέπει έρριζα να ξεπατωθεί, να φυτευτεί καινούργιος, ο Νόμος ο παλιός να γκρεμιστεί, κι εγώ θα τον γκρεμίσω· καινούριος Νόμος να χαραχτεί απάνω στις πλάκες της καρδιάς, κι εγώ θα τον χαράξω. Θα φαρδύνω το Νόμο να χωρέσουν οχτροί και φίλοι, Ιουδαίοι κι ειδωλολάτρες, κι οι δέκα εντολές ν’ ανθίσουν!». / «- Ο άνθρωπος είναι ένα σύνορο: εκεί που σταματάει η γης κι αρχίζει ο ουρανός· μα το σύνορο αυτό ακατάπαυστα μετατοπίζεται και προχωράει κατά τον ουρανό· μαζί του μετατοπίζουνται και προχωρούν κι οι εντολές του Θεού· παίρνω τις εντολές του Θεού από τις πλάκες του Μωυσή και τις πάω πιο πέρα. – Αλλάζει το λοιπόν το θέλημα του Θεού, ραβή μου; Έκαμε ο Ιωάννης ξαφνιασμένος. – Όχι, Ιωάννη αγαπημένε· μα πλαταίνει η καρδιά του ανθρώπου και χωράει περισσότερο θέλημα».
