Ένα μοναδικής ομορφιάς δάσος καστανιάς έκτασης περίπου 11.000 στρεμμάτων, στον ορεινό όγκο του Λεσβιακού Ολύμπου, σε επαφή με την κωμόπολη της Αγιάσου, στέκει εκεί πολύτιμος «χορηγός» των ανθρώπων του νησιού, από τα χρόνια των Ρωμαίων, σχεδόν δηλαδή 2.200 χρόνια. Ο ιστορικός της Αγιάσου Στρατής Π. Κολαξιζέλης, λέει πως στα χρόνια των Ρωμαίων στο νησί, ένας άρχοντας της «χώρας της Πενθίλης» που ταυτίζεται με τον ορεινό όγκο του Ολύμπου και τις εγκαταστάσεις του, έφερε από τη Μικρά Ασία και φύτεψε τις πρώτες καστανιές.
Μοναδικής περιβαλλοντικής αξίας ο Αγιασώτικος πλέον καστανιώνας, διαπερνιέται από ένα δίκτυο λιθόστρωτων μονοπατιών, φτιαγμένων κυρίως το 19ο αιώνα όταν το δάσος συστηματικά «εκμεταλλεύονταν» κάτοικοι του χωριού που διαπίστωσαν την πλουτοπαραγωγική αξία του δάσους τους. Μετά την «καμάδα των ελιών», τον παγετό που έπληξε το Λεσβιακό ελαιώνα το 1850, οι Αγιασώτες άρχισαν να βιοπορίζονται από τον καστανιώνα. Τον καθάρισαν από τα άγρια φυτά, «ημέρεψαν» μπολιάζοντας τα οπωροφόρα δένδρα και μετέτρεψαν τις όχθες του δικτύου των ρυακιών που διαπερνά το δάσος σε εύφορα περιβόλια. Εκεί καλλιέργησαν και τις πρώτες πατάτες που ήρθαν στο νησί. Μα και μετά την μεγάλη δασική πυρκαγιά που χτύπησε το νησί, το «γιανγκίνι» το Δεκαπενταύγουστο του 1877, οι Αγιασώτες επανήλθαν «μπολιάζοντας» τις αγριοκαστανιές, που βλάστησαν πάνω στους κορμούς των παλιών καμένων δένδρων. Η ανάγκη για ξυλεία σε όλο το νησί μετά τους καταστροφικούς σεισμούς του 1867 και του 1888 ήταν μεγάλη και ο καστανιώνας μπορούσε να δώσει την απαραίτητη αυτή ξυλεία για την ανοικοδόμηση του νησιού. Ο καστανιώνας κάλυψε επίσης, μεγάλες ανάγκες διατροφής με τα κάστανα και τα υποπροϊόντα τους. Ο καστανιώνας τότε δουλεύτηκε εντατικά και λέγεται πως στα τελευταία χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας στο νησί η παραγωγή σε κάστανα έφτανε τις 300.000 οκάδες τη χρονιά!
Στα χρόνια της ναζιστικής κατοχής ο καστανιώνας έσωσε ζωές. Μάλιστα το θυμοσοφικό Αγιασώτικο τετράστιχο στην τοπική διάλεκτο «τα κάστανα τιλειώσανι, δείτι να σουδιαστείτι, να τρώτι καστανόπταρα, μη τύχει τσι πρηστείτι» παραπέμπει στον τυμπανισμό λόγω της πείνας, το χειμώνα του 1941 – 1942.
Σήμερα, ο Αγιασώτικος καστανιώνας αποτελεί πόλο έλξης ντόπιων και ξένων επισκεπτών. Ιδιαίτερα το φθινόπωρο τα λιθόστρωτα μονοπάτια του αποτελούν περιπατητικές διαδρομές σε ένα σημαντικό οικότοπο με πολλά είδη πανίδας και χλωρίδας του προστατεύονται από τη νομοθεσία. Ανάμεσα τους και 12 είδη ορχιδέας, ευαίσθητα, προστατευόμενα από τη Συνθήκη CITES, σπάνια τόσο στην Ελλάδα όσο και σε όλη την Ευρώπη.
«Τα κάστανα, οι καστανιές και το οικοσύστημα του ορεινού όγκου του Ολύμπου αποτελεί σήμερα ένα μοναδικό οικολογικό τουριστικό προορισμό που πρέπει να αναδειχθεί και φυσικά να προστατευθεί» λέει η πρόεδρος της Κοινότητας Αγιάσου Διαμάτω Ρουγγέλη. «Πρόκειται, συνεχίζει η κ. Ρουγγέλη μιλώνας στο ΑΠΕ ΜΠΕ, για ένα μοναδικό βοτανικό παράδεισο. Μοναδικό στη Λέσβο αλλά και σε όλο το Αιγαίο».
Σε αυτήν τη κατεύθυνση και φέτος την πρώτη Κυριακή του Νοεμβρίου οργανώνεται η μεγάλη γιορτή του κάστανου. Η φετινή 19η γιορτή, σήμερα Κυριακή 5 Νοεμβρίου, οργανώνεται από το Δήμο Μυτιλήνης, την Κοινότητα Αγιάσου, το ιστορικό πολιτιστικό σωματείο του χωριού «Αναγνωστήριο Αγιάσου» και την ΑΜΚΕ Visit Agiasos.
Φέτος, η γιορτή για την οποία θα ταξιδέψουν στη Λέσβο και περίπου 700 Τούρκοι επισκέπτες περιλαμβάνει το άναμμα των φουφούδων και των καζανιών στα κεντρικά μέρη του οικισμού για το ψήσιμο και το βράσιμο των κάστανων, που θα προσφέρονται δωρεάν στον κόσμο. Επισκέψεις σε κτήματα της περιοχής. Λειτουργία αγοράς προϊόντων λεσβιακών επιχειρήσεων και λαϊκή αγορά ντόπιων παραγωγών (καστάνων, μήλων, καρυδιών, αχλαδιών και άλλων τοπικών αγροτικών προϊόντων). Πεζοπορίες στον φθινοπωρινό καστανιώνα. Ανοιχτά με δωρεάν είσοδο για το κοινό θα είναι το Λαογραφικό Μουσείο του Αναγνωστηρίου και η Έκθεση Παλιών Επαγγελμάτων και Ξύλινης Κούκλας της Εκκλησίας της Παναγίας.
Στη διάρκεια της γιορτής τα σαντούρια του «Αναγνωστηρίου» θα παίξουν παραδοσιακούς σκοπούς.
