1. ΤΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΠΑΛΙΑ

Η ακριβής περίοδος εμφάνισης του εθίμου του πανηγυριού του Προφήτη Ηλία, του  ¨ΑΓ’ΛΙΑ¨, δεν είναι γνωστή. Σύμφωνα με μαρτυρίες κάνει την εμφάνιση του πριν την απελευθέρωση του νησιού από τους Τούρκους. Το βράδυ της παραμονής της εορτής του ¨ΑΓ’ΛΙΑ¨, δηλαδή στις 19 Ιουλίου, οι άνδρες και οι έφηβοι, οι μπεκιάρηδες, οι λεβέντες του χωριού με στολισμένα τα μουλάρια τους και τ’ άλογά τους ξεκινούσαν για τον Όλυμπο, στην κορυφή του οποίου βρισκόταν και φυσικά βρίσκεται η εκκλησία του Προφήτη Ηλία. Το πανηγύρι τούτο ήταν καθαρά αντρικό, οι γυναίκες δεν ανέβαιναν στο βουνό. Εδώ οι άντρες έδειχναν την ομορφιά και τη λεβεντιά τους στολισμένοι με τα καλά τους σαλβάριακαι τα χασιδένια πουκάμισα τους. Την ομορφιά τους συμπλήρωναν τα στολισμένα ζώα τους με τα σαμάρια, τα καπίστρια και τους καπλοδέτες πλουμισμένα με πατριμέλια (χάντρες) και ζβιρνίες (μικρά όστρακα). Στην Αγιάσο την εποχή εκείνη τα  μουλάρια τα είχαν σε μεγάλη υπόληψη, γι’ αυτό οι αραπατζήδες και οι αφουραδάδις (αυτοί που έχουν φοράδες για να γεννούν μουλάρια) είχαν μεγάλο γόητρο στο πανηγύρι αυτό.

Η νύχτα στο βουνό περνούσε με ποτό, τραγούδι, χορό και αστεία. Το πρωί γινόταν η λειτουργία, ενώ έξω από την εκκλησία οι πραματευτάδες και οι χαλβατζήδες (αυτοί που πουλούσαν χαλβά, παραδοσιακό γλυκό της Αγιάσου) έστρωναν την πραμάτεια τους. Μετά τη λειτουργία οι καβαλαραίοι αγόραζαν χαλβά, τον οποίο φύλασσαν στα χασιδένια  μαντήλια και έπαιρναν το δρόμο της επιστροφής. Κάτω στον Απέσο, περιοχή της Αγιάσου απ’ όπου ξεκινά το μονοπάτι για τον Προφήτη Ηλία, περίμεναν τους καβαλαραίους οι νέες κοπέλες και τα πιτσιρίκια. Οι κοπέλες κρατούσαν πανέρια με μπουκέτα λουλούδια και ένα γαρίφαλο. To γαρίφαλο για το παλικάρι, τον καλό της κοπέλας, και τα λουλούδια για το στόλισμα του καπιστριού του μουλαριού. Ο νεαρός με τη σειρά του έδινε στην κοπέλα το μαντήλι του με το χαλβά μέσα. Η ανταλλαγή αυτή πολλές φορές γινόταν με τη μεσολάβηση ενός πιτσιρικά, έμπιστου γειτονόπουλου που σε αντάλλαγμα εισέπραττε χαρτζιλίκι από το παλικάρι ή κάποιο παιχνίδι που το είχε αγοράσει ο καβαλάρης από τους πραματευτάδες έξω από την εκκλησία του ¨ΑΓ’ΛΙΑ¨. Παράμερα περίμεναν οι μουσικοί με τα όργανα, ζουρνάδες και νταούλια. Με τη συνοδεία της μουσικής τα παλικάρια ξεχύνονταν στα σοκάκια του χωριού σταματώντας σε κάθε κουιτούκι (συνοικιακό καφενεδάκι). Εκεί κερνιόντουσαν,  έστηναν το χορό και μετά κινούσαν για το επόμενο κουιτούκι. Το γλέντι μπορούσε να κρατήσει έως το βράδυ. Το έθιμο αυτό με αυτή τη μορφή κράτησε έως περίπου το 1925. Μετά για άγνωστους λόγους το έθιμο χάθηκε.

Γύρω στο 1960 το έθιμο του Προφήτη Ηλία αναβίωσε χάρη στις προσπάθειες του κ. Θανάση Καπάτου και των φίλων του Στρατή Καρέτου, Θεόφιλου Ψύρα, Παναγιώτη Ακαμάτου και Παναγιώτη Χατζηδέλλου. Την προσπάθεια τους αρχικά οι Αγιασώτες την είδαν με καχυποψία, στη συνέχεια όμως όλο και περισσότεροι καβαλάρηδες συμμετείχαν. Το έθιμο αναβίωσε όπως παλιά με ελάχιστες διαφορές, μια εκ των οποίων είναι η αντικατάσταση των μουλαριών με τα άλογα. Μια άλλη διαφορά που οφείλεται και αυτή στον κ. Καπάτο, είναι η μεταφορά στο βουνό της εικόνας του Προφήτη Ηλία, η οποία για λόγους ασφαλείας είχε μεταφερθεί από την εκκλησία του Προφήτη Ηλία στην εκκλησία της Αγίας Τριάδος. Ύστερα από παρακλήσεις του κ. Καπάτου, ο τότε ιερέας της Αγίας Τριάδος Παπουτσέλλης δέχθηκε να εμπιστευθεί την εικόνα στον κ. Καπάτο να τη μεταφέρει στον Όλυμπο και την επόμενη μέρα ξανά πίσω. Έτσι, το έθιμο διαφοροποιείται λίγο και αυτό μόνο όσον αφορά την εικόνα. Την παραμονή της εορτής του Προφήτη Ηλία και μετά το πέρας του εσπερινού (πολλές φορές και πριν το τέλος του) ο κ. Καπάτος με την εικόνα επικεφαλής και τους άλλους καβαλαραίους να ακολουθούν ξεκινούσαν από το Καμπούδι για τον Όλυμπο. Την επόμενη μέρα, ανήμερα του Προφήτη Ηλία, μετά τη λειτουργία οι καβαλαραίοι κατέβαζαν ξανά την εικόνα και την παρέδιδαν στον ιερέα της Αγίας Τριάδος. Τα υπόλοιπα διατηρήθηκαν έτσι ακριβώς όπως γινόντουσαν παλιά. Τα επόμενα 15 χρόνια το όνομα του κ. Καπάτου ήταν δεμένο με το πανηγύρι του Προφήτη Ηλία, αφού ήταν δική του η ευθύνη της μεταφοράς της εικόνας. Για να καλυφθούν τα έξοδα του πανηγυριού, έβγαιναν με δίσκο στο χωριό και ο καθένας έδινε ό,τι μπορούσε.

Το 1980 ιδρύθηκε ο σύλλογος των καβαλαραίων, ο οποίος αναλαμβάνει έκτοτε τη διοργάνωση του πανηγυριού.

3. ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ ΣΗΜΕΡΑ

Το έθιμο συνεχίζεται και σήμερα με αμείωτο το ενδιαφέρον από την πλευρά των καβαλαραίων. Σήμερα μάλιστα η συμμετοχή είναι πολύ μεγάλη, λόγω της συμμετοχής καβαλαραίων από άλλους συλλόγους, όπως της Αγίας Παρασκευής, του Πλωμαρίου, της Γέρας, της Πηγής κτλ.   Το κατ’ εξοχήν αντρικό πανηγύρι του παρελθόντος δεν υφίσταται πλέον, αφού από το 1990 και μετά συμμετέχουν και γυναίκες ως καβαλαραίοι. Στοιχείο του παρελθόντος αποτελεί και η ρομαντική συνάντηση των νεαρών κοριτσιών με τους καβαλαραίους στον Απέσο. Απομεινάρι του στοιχείου αυτού αποτελεί πιθανόν το γαρίφαλο που κρατούν οι καβαλάρηδες, όταν κατεβαίνουν από τον Όλυμπο. Ακόμα και ο χρόνος που ξεκινούν για τον Όλυμπο την παραμονή έχει αλλάξει. Σήμερα οι καβαλαραίοι γλεντούν στο χωριό την παραμονή και ξεκινούν για το βουνό τις πρωινές ώρες. Κάποιοι από αυτούς δε φθάνουν καν μέχρι τον Προφήτη Ηλία, παρά σταματούν κάπου στα μέσα της διαδρομής και περιμένουν αυτούς που ανεβάζουν την εικόνα μέχρι επάνω, για να γυρίσουν και όλοι μαζί να κατέβουν ξανά στο χωριό.

Ο τόπος συνάντησης των καβαλαραίων δεν είναι πλέον ο Απέσος, αλλά η πλατεία στην είσοδο του χωριού. Εδώ περιμένουν οι μουσικοί, οι παπάδες και ο κόσμος, για να γυρίσουν οι καβαλαραίοι με την εικόνα και να ξεκινήσει η πορεία προς την Αγία Τριάδα, η οποία έχει ως εξής: Μπροστά πηγαίνουν 5 άλογα τα οποία κάνουν διάφορες φιγούρες, ακολουθεί ο καβαλάρης που κρατά την εικόνα, αυτός που κρατά το λάβαρο του συλλόγου και αυτός ή αυτοί που μεταφέρουν τον άρτο. Ακολουθούν οι παπάδες και οι μουσικοί που παίζουν συγκεκριμένο σκοπό, το λεγόμενο σκοπό των αλόγων, στο ρυθμό του οποίου οι καβαλάρηδες χορεύουν πάνω στα άλογα είτε καθιστοί είτε όρθιοι. Η πρώτη στάση γίνεται έξω από την εκκλησία της Παναγίας, όπου γίνεται μια μικρή παράκληση. Η πομπή συνεχίζεται μέσω της αγοράς και τον κεντρικό δρόμο προς το Σταυρί με μια μικρή στάση στο εκκλησάκι του Αγίου Ευστρατίου, και στη συνέχεια περνά από τη γέφυρα στο Σταυρί με προορισμό το Καμπούδι και από εκεί στην εκκλησία της Αγίας Τριάδος. Εκεί γίνεται παράκληση και τέλος ο παπάς παίρνει την εικόνα από τα χέρια του καβαλάρη. Να αναφερθεί εδώ ότι αποφασίζεται με κλήρο ποιος θα είναι καβαλάρης που θα μεταφέρει την εικόνα.

Αφού παραδοθεί η εικόνα, οι καβαλα-ραίοι ξεχύνονται όπως παλιά στα σοκάκια, αλλά όχι πλέον με προορισμό τα κουιτού-κια, αφού αυτά έπαψαν να υπάρχουν μετά τον πόλεμο του ΄40. Βασική διαφορά σε σχέση με το παρελθόν είναι η συμπεριφορά κάποιων από τους καβαλαραί-ους, οι οποίοι θεωρούν πως τα άλογα τους έχουν την ίδια διάθεση με αυτούς για ποτό και τσιγάρο και εντελώς απερίσκεπτα τα μεθούν και τούς φυτεύουν τσιγάρα στο στόμα. Αποτέλεσμα αυτής της συμπεριφοράς κάποιων είναι όχι μόνο η πρόκληση ατυχημάτων, αλλά και η αμαύρωση ενός εθίμου τόσο παλιού που με μεράκι και θυσίες αναβίωσαν κάποιοι που αγαπούν τα έθιμα του τόπου τους. Το μέλλον φέρνει αλλαγές. Ας ελπίσουμε, λοιπόν, πως όσον αφορά αυτό το έθιμο οι αλλαγές αυτές θα είναι τέτοιες, ώστε η Αγιάσος να μην ντρέπεται για ένα από τα μεγαλύτερα πανηγύρια της.