Η μαζική έλευση προσφύγων και μεταναστών στα νησιά του Αιγαίου, που κορυφώθηκε το καλοκαίρι του 2015 και συνεχίζεται σε μικρότερη ένταση μέχρι σήμερα, αποτελεί γεγονός παγκόσμιας σημασίας. Η συστηματική καταγραφή και μελέτη της «προσφυγικής κρίσης», ενός ιδιαίτερα πολυσύνθετου και δυναμικού φαινομένου με μεγάλη επίδραση, είναι τόσο δύσκολη όσο και επιβεβλημένη. Το Παρατηρητήριο της Προσφυγικής και Μεταναστευτικής Κρίσης στο Αιγαίο αποτελεί απάντηση στην γνωστική πρόκληση του προσφυγικού και μεταναστευτικού φαινομένου. Ιδρύθηκε από Έλληνες και ξένους κοινωνικούς επιστήμονες, στο πλαίσιο της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου, ως εργαλείο για τη συστηματική παρακολούθηση, καταγραφή και κατανόηση των πολλαπλών όψεων του προσφυγικού και μεταναστευτικού φαινομένου στην ευρύτερη περιοχή του Αρχιπελάγους.
Το Παρατηρητήριο αποτελεί εγχείρημα του Πανεπιστημίου Αιγαίου και πραγματοποιείται με τη στήριξη του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης, του Wenner Gren Foundation και του Global Studies Centre του Πανεπιστημίου του Pittsburgh. H έδρα του είναι στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας στη Μυτιλήνη.
Οι στόχοι του Παρατηρητηρίου είναι δύο. Αφενός, στοχεύει στο να συγκεντρώσει, να κατηγοριοποιήσει και να τεκμηριώσει ποικίλα υλικά για την προσφυγική και μεταναστευτική κρίση στο Αιγαίο, με αφετηρία τον Ιανουάριο του 2015. Για το σκοπό αυτό έχει δημιουργηθεί ένα ψηφιακό Αποθετήριο σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης. Η ψηφιακή τεκμηρίωση πρωτογενών και δευτερογενών υλικών και η ελεύθερη διάθεσή τους στο διαδίκτυο σε ερευνητές/ριες, δημοσιογράφους και λοιπούς/ες ενδιαφερόμενους/ες άτομα, συλλογικότητες και αρχές, έχει ιδιαίτερη σημασία για την προώθηση της σχετικής έρευνας, αλλά και για την ιστορική καταγραφή του φαινομένου.
Αφετέρου, το Παρατηρητήριο στοχεύει στη συγχρονική παρακολούθηση του φαινομένου στο Αιγαίο, μέσω της λειτουργίας της Σελίδας του στο διαδίκτυο. Αναγνωρίζοντας την πολυπλοκότητα του προσφυγικού και μεταναστευτικού φαινομένου, στη σελίδα του Παρατηρητηρίου επιχειρείται η ταξινόμηση των διαθέσιμων υλικών, των πρωτογενών και δευτερογενών πηγών, στη βάση μιας λογικής που περιλαμβάνει τις κύριες πλευρές της διαχείρισης του προσφυγικού και μεταναστευτικού φαινομένου στο Αιγαίο: τους μετακινούμενους πληθυσμούς, που διαμένουν στα νησιά του Αιγαίου, τα κέντρα και τις δομές που λειτουργούν για την υποδοχή, την ταυτοποίηση, τη διαμονή και την κράτησή τους, τους διαφορετικούς οργανισμούς, φορείς, κρατικές και ευρωπαϊκές αρχές, οργανώσεις και άτομα, που διαμορφώνουν το τοπίο της ανθρωπιστικής διακυβέρνησης και, βεβαίως, τις τοπικές κοινωνίες που επηρεάζονται ποικιλοτρόπως από τις διακυμάνσεις του προσφυγικού και μεταναστευτικού φαινομένου στα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Τέλος, το Παρατηρητήριο, όντας κατά βάσει ένα επιστημονικό εγχείρημα, δίνει ιδιαίτερη σημασία στην οργάνωση, την ανάδειξη και την προώθηση της έρευνας που διεξάγεται στο χώρο του Αιγαίου τόσο από εγχώρια ιδρύματα και φορείς, όσο και από ιδρύματα του εξωτερικού. Γι’ αυτό το λόγο, η Σελίδα του φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα χώρο ενίσχυσης της έρευνας και του επιστημονικού διαλόγου, επιχειρώντας παράλληλα να διερευνήσει οδούς προώθησής τους πέραν του ακαδημαϊκού χώρου.
Στο πλαίσιο της λειτουργίας του το Παρατηρητήριο της Προσφυγικής και Μεταναστευτικής Κρίσης στο Αιγαίο διοργανώνει μια εναρκτήρια εκδήλωση με θέμα: ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ, ΜΙΑ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ. Στην εκδήλωση θα παρουσιαστεί το Παρατηρητήριο, η σελίδα του και το αποθετήριο του, ενώ θα γίνει συζήτηση πάνω στην αποστολή του Παρατηρητηρίου με τη συμμετοχή πολιτών που από διαφορετικές θέσεις έχουν εμπειρία της διακυβέρνησης του προσφυγικού στα νησιά του Αιγαίου. Η εκδήλωση θα διεξαχθεί στο αμφιθέατρο του κτηρίου Γεωγραφίας στο λόφο του Πανεπιστημίου Αιγαίου στη Μυτιλήνη την Τρίτη 28 Νοεμβρίου 2017, στις 18:00 – 21:30.
