Κείμενο-Φωτογραφία: Αλέκος Κιουρέλλης
Στο χωριό Πάμφιλα της Λέσβου.
Ο πύργος του Σάλτα (15 Νοεμβρίου 1842).
Ο Στρατής Λύτρας στο βιβλίο του «Λαογραφικά» (Αθήνα 1985) αναφέρει τα ονόματα 27 πυργόσπιτων των Παμφίλων. Ο ίδιος μας πληροφορεί ότι «άλλοι τους ανεβάζαν σε 36 και άμα το πάρουμε έτσι όλο το χωριό ήτανε πύργοι και σιγά-σιγά τους χαλούσανε και τους κατεβάζανε γιατί ήταν πολύ δύσκολο ν’ ανεβάζεις απάνω νερό και κάθε χρειαζούμενο».
Παραθέτουμε κάποια τμήματα του βιβλίου που δίνουν πληροφορίες για τους πύργους των Παμφίλων , χωρίς να επέμβουμε στην σύνταξη και την ορθογραφία του κειμένου.
«Το πάχος του πύργου που κτιζότανε τότε με πέτρες φερμένες απ’ το Σαρμουσάκ και πολλές φορές χτισμένες με κουρασάνι, (δηλαδή ασβέστη, άμμο και τριμμένο κεραμίδι) ήταν 0,80 του μέτρου.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
Προχωρούμε από την αυλή στη κεντρική είσοδο του πύργου. Μια μεγάλη πορτάρα χοντρή καμωμένη από δρυ, μονόφυλλη και η οποία κλίνει από μέσα με ένα χοντρό ξύλο, αγριόξυλο πάχος 10 πόντων, το λεγόμενο «κόλ ντεμίρ» που οι δυο άκρες του χώνονται μέσα στον τοίχο δεξιά κι αριστερά που δεν κομματιάζεται με 10 τσεκούρια.
Μόλις ανοίξεις την εξώπορτα βρίσκεσαι στην λεγομένη «κατώγα» . Η κατώγα που είναι σαν μια μεγάλη αποθήκη, μεγάλη και δροσερή, με λίγο φως της ημέρας για το χειμώνα και το καλοκαίρι που μπαίνει από ένα μικρό σιδερένιο με τετράγωνα παραθυράκι. Πλακόστρωτη η κατώγα. Eκεί αποθηκεύονται όλες οι σοδιές, το σιτάρι σε ειδικό αμπάρι, τα μπαούλα με τα διάφορα σύνεργα, κρασί σε πιθάρια, ξύδι σε πιθάρια, τυριά λαδοτύρια μέσα σε πιθάρια μικρά που τα λέγαμε «φτινέλια» ……………….
Στην κατώγα βρίσκεται η σκάλα που οδηγεί στο πρώτο πάτωμα. Κάτω από την σκάλα στοιβαζόταν τα καυσόξυλα. Ανεβαίνοντας την σκάλα της κατώγας μπαίνουμε στην «πατωματάρα», το πρώτο πάτωμα δηλαδή που αποτελείται από το χαγιάτι στο βάθος του οποίου υπήρχε μαγειριό και γωνιά (παραχούτι) όπου καιότανε καυσόξυλα, κάτι κουτούκια ξύλα από ελιές για να πυρωθούν τον μεγάλο χειμώνα. Εκεί ήταν το αμπάρι του αλευριού που ζυμώνανε ψωμί, το ψωμοσάνιδο, ο λαγηνοστάτης και ο νεροχύτης. Είχε δυο μεγάλα ντουλάπια ξύλινα με τρία τέσσερα πατώματα που τοποθετούσαν μέσα τα φαγητά τα ψημένα και τα άψητα, μαγειρεμένα και αμαγείρευτα.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Εκεί μέσα στην πατωματάρα στρώνοντας το σοφρά και καθήμενοι όλοι διπλοποδιαστά τρώγανε όλη η οικογένεια. Το χειμώνα με το πολύ κρύο κοιμόταν όλη η φαμίλια στην πατωματάρα σε πολλά στρώματα με τα πόδια στραμμένα προς το τζάκι που άναβε και λαμπάδιαζε για να ζεσταίνονται όλοι.
Το δεύτερο πάτωμα που συγκοινωνούσε με μια μικρή ξύλινη σκάλα με το πρώτο πάτωμα αποτελείτο από τρία στο σύνολο δωμάτια, ένα καθηστικό και δυο δωμάτια. Ένα υπνοδωμάτιο με ξύλινες εντοιχισμένες ντουλάπες και εικονοστάσι, ένα καναπέ πάνω στα σαχνισίνια και το άλλο δωμάτιο υπνοδωμάτιο κι’ αυτό με εντοιχισμένες ντουλάπες και ένα καναπέ στα σαχνισίνια».
