Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα βρίσκεται στο επίκεντρο σημαντικών προσφυγικών μετακινήσεων και το ελληνικό κράτος και η κοινωνία καλούνται να υποδεχθούν προσωρινά ή μόνιμα και να εντάξουν ομάδες ανθρώπων με ποικίλα χαρακτηριστικά, σε μία στιγμή που στις δυτικές κοινωνίες η ξενοφοβία εντείνεται και η Ευρωπαϊκή Ένωση διαμορφώνει ορισμένες αμφιλεγόμενες μεταναστευτικές και προσφυγικές πολιτικές. Σε αυτή τη δύσκολη συγκυρία, η κατανόηση του προσφυγικού φαινομένου στο ιστορικό του βάθος αποτελεί μία από τις ουσιαστικότερες προϋποθέσεις για την καταπολέμηση της ξενοφοβίας. Η νηφάλια αντιμετώπιση και η διαμόρφωση κριτικής στάσης απέναντι στη δαιμονοποίηση των «ξένων» που στηρίζεται σε στερεότυπα, πολιτισμικές ιεραρχήσεις, αποσιωπήσεις ή εξιδανικεύσεις είναι πολύ σημαντικές για την κοινωνική συνοχή. Σε αυτό το πλαίσιο, το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία σε συνεργασία με το Κέντρο Έρευνας Νεότερης Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου και το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών συγκέντρωσαν και παρουσιάζουν σε ψηφιακή μορφή ιστορικά τεκμήρια για τις προσφυγικές μετακινήσεις προς την Ελλάδα κατά τον 19ο και 20ό αιώνα προκειμένου να συμβάλλουν τόσο στην πληρέστερη κατανόηση της διαμόρφωσης του πληθυσμού της χώρας μέσα στο χρόνο όσο και του σύγχρονου προσφυγικού φαινομένου.
Η παρουσία προσφύγων ωθεί τις κοινωνίες και τις πολιτικές οντότητες να διερωτηθούν για τον ξένο που κινδυνεύει και την ευθύνη τους για την προστασία του, τις καλεί να έρθουν αντιμέτωπες με ζητήματα μέριμνας, ανήκειν, ιδιότητας του πολίτη, δημοκρατίας. Η ιστορία της προσφυγιάς αφορά συνεπώς τη μελέτη της προστασίας που προσφέρουν κοινότητες ή πολιτικές οντότητες σε ομάδες ή άτομα που χωρίς να αποτελούν μέλη τους καταφεύγουν σε αυτές. Διερευνά, δια μέσου της κατηγορίας του πρόσφυγα, τον τρόπο με τον οποίο οι κοινωνίες και τα κράτη οργανώνουν και διαπραγματεύονται τη στάση τους απέναντι στον ξένο που βρίσκεται σε ανάγκη, την προστασία, το πολιτικό ανήκειν και τα δικαιώματα και αναλύει τις μεταβαλλόμενες νοηματοδοτήσεις του όρου πρόσφυγας στο δημόσιο λόγο και στο δίκαιο.
Παρακολουθεί το μετασχηματισμό των καθεστώτων προστασίας και αρωγής, την εξέλιξη του ανθρωπιστικού λόγου και έργου, τη δημιουργία και την πορεία των ιδιωτικών, κρατικών και διεθνών φορέων παροχής προστασίας και αρωγής, τους τρόπους διαμόρφωσης και εφαρμογής πολιτικών και τις αλλαγές τους, τη θεσμοθέτηση της κατηγοριοποίησης και τη διαφοροποίηση στο χρόνο των κατηγοριών των ανθρώπων που κρίνονται ότι αξίζουν προστασίας και αρωγής. Τέλος, η ιστορία της προσφυγιάς εξετάζει επίσης και τους τρόπους με τους οποίους οι ίδιοι οι πρόσφυγες υπερβαίνοντας περιορισμούς και αξιοποιώντας ευκαιρίες συμβάλλουν στην ανασυγκρότηση των κοινωνιών και των πολιτικών σχηματισμών στους οποίους προσφεύγουν και στη διαμόρφωση και το μετασχηματισμό καθεστώτων προστασίας και αρωγής.
Με αυτό το σκεπτικό, το ανθολόγιο τεκμηρίων για τους πρόσφυγες και την υποδοχή τους στην Ελλάδα (1821-1989) παρουσιάζει πηγές που αφορούν την προστασία που προσέφεραν οι αρχές και η κοινωνία τόσο σε ομάδες ή άτομα που κατέφυγαν από άλλα μέρη σε περιοχές που ήταν υπό ελληνική διοίκηση, όσο και άλλες που αφορούν τους εκτοπισμένους στο εσωτερικό της ελληνικής επικράτειας. Αποτελεί ένα εργαλείο για τη μελέτη της προστασίας και της αρωγής που προσφέρθηκε από τις διοικητικές αρχές και την κοινωνία, καθώς και από ξένους ή διεθνείς ανθρωπιστικούς φορείς, προς τους εισερχόμενους στις υπό ελληνική διοίκηση περιοχές πρόσφυγες από το 1821 έως το 1989. Υπογραμμίζεται ότι δεν περιλαμβάνει πηγές για τις προσφυγικές μετακινήσεις από την ελληνική επικράτεια προς άλλους τόπους, ούτε για το σύνολο των μεταναστεύσεων του 19ου και του 20ού αιώνα..
