Του ΑΡΙΣΤΕΊΔΗ ΚΑΛΑΡΓΑΛΗ
Συγγραφέα, διδάκτορα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας
Μερικές φορές θεωρούμε ότι ένας λαός, ένας τόπος, είναι σκλαβωμένος, ενώ πραγματικά είναι ελεύθερος. Αλλά και αντιθέτως, νομίζουμε ότι υπάρχει ελευθερία ή και δημοκρατία ενώ μια αχλή επικάθεται στην πραγματικότητα και την παραμορφώνει.
Αν και η απελευθέρωση των νησιών του Βορείου Αιγαίου πραγματοποιήθηκε το 1912, από τον Οκτώβριο έως τον Δεκέμβριο, η ένωσή τους με την Ελλάδα συνέβη αρκετά χρόνια αργότερα. Από τον Δεκέμβριο του 1912 έως τον Ιούλιο του 1913 οι διπλωμάτες των Μεγάλων Δυνάμεων (Αγγλία, Γαλλία, Αυστρία, Ιταλία και Ρωσία) συσκέπτονταν στο Λονδίνο για διάφορα θέματα και μεταξύ αυτών για την οριστική κατοχή των νησιών. Η πρότασή τους για αυτονομία των νησιών δεν ήταν αποδεκτή από τους κατοίκους.
Τον Ιανουάριο του 1913 πραγματοποιήθηκαν συγκεντρώσεις και συλλαλητήρια των κατοίκων των νησιών, με αίτημα την ένωσή τους με την Ελλάδα. Οι εφημερίδες της Λέσβου παρουσιάζουν το θέμα με τίτλους όπως: «Ας γρηγορώμεν», «Ένωσις ή θάνατος», «Ναι, και με τα όπλα!». Η εφημερίδα Λαϊκός Αγών, της Λέσβου, γράφει στις 3 Ιανουαρίου: «Δύναται η Ευρώπη να σκέπτεται και να ενεργεί και να προτείνει ό,τι θέλει διά την τύχην των νήσων· πρέπει να έχει όμως υπ’ όψιν ότι και ο ελληνικός λαός δεν είναι ο λαός της άλλοτε, ο υποκύπτων εις πάσαν εκμετάλλευσιν. […] Είναι δε καιρός ήδη να εξεγερθούν όλαι αι νήσοι και να διαμαρτυρηθούν κατά πάσης προτάσεως τεινούσης να αποδώσει άλλην λύσιν εις το ζήτημα των, είναι καιρός να δείξωμεν ότι επαγυπνώμεν επί της ιδίας ημών τύχης και πριν η Ευρώπη τολμήσει να ορίσει τα καθ’ ημάς κατά τας συμφεροντολόγους βλέψεις της πρέπει να της δώσωμεν να εννοήσει ότι ή θα ζήσωμεν ελεύθεροι μετά της φιλοστόργου ημών μητρός της Ελλάδος, ή θα μας διαθέσουν κατά βούλησιν, αλλά νεκρούς μετ’ αυτής». Και η εφημερίδα Σάλπιγξ στις 8 Ιανουαρίου: «Συνταχθώμεν εις σώματα εθελοντών, οπλισθώμεν πάντες· ώμεν έτοιμοι όπως προασπίσωμεν εστίας και βωμούς και σημαίαν. Αυτό βροντοφωνεί ο Μυτιληναϊκός λαός προς τους αδελφούς των λοιπών νήσων. […] Αδιαφορούμεν όλοι περί των θέσεων των ιθυνόντων την πολιτικήν της Ευρώπης. […] Την αυτονομίαν δεν την δεχόμεθα, δεν την θέλομεν, την αποκρούομεν. […] Με τα όπλα εις τας χείρας βροντοφωνήσωμεν προς όλους: ΕΝΩΣΙΣ Ή ΘΑΝΑΤΟΣ».
Στις 3 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκαν συλλαλητήρια στην πόλη της Μυτιλήνης και στην κωμόπολη Πλωμάρι της Λέσβου, με τα οποία οι κάτοικοι εξέφρασαν την επιθυμία τους για την ένωση του νησιού με την Ελλάδα.
Το συλλαλητήριο της Μυτιλήνης εξέδωσε ψήφισμα, εξέλεξε επιτροπή από τον Δήμαρχο Βασίλειο Βασιλείου και άλλα οχτώ μέλη, η οποία ανέλαβε να το στείλει στον πρωθυπουργό Βενιζέλο και στον υπουργό εξωτερικών της Αγγλίας. Με το ψήφισμα ο λαός της Μυτιλήνης μεταξύ των άλλων: «Διακηρύττει προς τας Μ. Δυνάμεις και την κοινήν εν Ευρώπη γνώμην, την σεβομένην τα δίκαια του ανθρώπου τον διακαή και προαιώνιον αυτού πόθον ίνα παραμείνει και ζήσει εφεξής ηνωμένος υπό την στέγην της Μητρός Ελλάδος μετά των άλλων υπό το Σκήπτρον το Βασιλέως Γεωργίου αδελφών […] Ελπίζει ότι αι Μ. Δυνάμεις θέλουσι αναγνωρίσει το δίκαιον των πόθων τούτων και συνεπώς θέλουσι συνεχίσει το έργον ων επ’ αγαθώ του πολιτισμού αποδεχόμεναι ευμενώς το
δημοψήφισμα των Λεσβίων, καθ’ ουδεμίαν άλλην διακανόνισιν της τύχης αυτών αποδέχονται πλην της συντετελεσμένης ήδη μετά της Μητρός Ενώσως, εις εξασφάλισιν της οποίας είναι ικανοί και πρόθυμοι εις πάσαν θυσίαν να υποβληθώσιν», (εφ. Λαϊκός Αγών, 4.1.1913). Στο συλλαλητήριο συμμετείχαν και κάτοικοι οι οποίοι ήρθαν από τις περιοχές Πλωμάρι, Πολιχνίτο, Γέρα.
Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε πορεία στους κεντρικούς δρόμους της Μυτιλήνης και ακολούθως επιδόθηκε το ψήφισμα στους εκπροσώπους των προξενείων Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσίας, Αυστρίας, Γερμανίας, Ιταλίας και Αμερικής, τα οποία λειτουργούσαν στη Μυτιλήνη.
Ομοίως σε όλες τις κωμοπόλεις και χωριά της Λέσβου σχηματίστηκαν επιτροπές από τους δημάρχους δημογέροντες, εκπαιδευτικούς, ιερείς, πραγματοποιήθηκαν τοπικά συλλαλητήρια και εκδόθηκαν ψηφίσματα. Ο λαός του Πλωμαρίου «διεμαρτυρήθη εντόνως κατά παντός αντενεργούντος διά την ένωσιν της νήσου ημών μετά της πατρίδος μας Μητρός Ελλάδος». Στη Γέρα διά βοής ψήφισαν «ότι 12 χιλ[ιάδες] λαού της Γέρας επιμένομεν με όλην την ψυχήν μας εις την προς την μητέρα Ελλάδα προσάρτησιν της Νήσου μας […] με την απέλπιδα φωνήν στο στόμα ή ένωσις ή θάνατος».
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το τηλεγράφημα που έστειλαν, στον Βενιζέλο, οι μουσουλμάνοι πρόκριτοι της Γέρας. Και αυτοί ήταν κατά της αυτονομίας: «δηλούμεν ότι επ’ ουδενί λόγω θέλομεν παραδεχθεί την αυτόνομον Διοίκησιν ζητούμεν δε μόνον την Ένωσιν της Νήσου μας μετά της Ελλάδος»,(εφ. Λαϊκός Αγών,6.1.1913). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαδήλωση που πραγματοποίησαν στη Μυτιλήνη Γιουρούκοι της Λέσβου, «έχοντες επί κεφαλής πελώριαν ελληνικήν σημαίαν […] ζητωκραυγάζοντες υπέρ της ενώσεως της νήσου μας μετά της Ελλάδος», καθώς πρόκειται, μάλλον, για τη μοναδική καταγραμμένη κοινωνική συμμετοχή τους.
Στις 8 Ιανουαρίου από κοινού οι τρεις εφημερίδες της Λέσβου, Σάλπιγξ, Λεσβιακός Αγών και Λέσβος έστειλαν τηλεγράφημα στις συναδέλφους εφημερίδες των ευρωπαϊκών πόλεων Λονδίνο, Παρίσι, Μιλάνο, Πετρούπολη, Ρώμη, με το οποίο ζητούσαν τη συμπαράσταση και την παρέμβασή τους στο αίτημα της ένωσης των νησιών με την Ελλάδα.
Παράλληλα με την πραγματοποίηση συλλαλητηρίων στη Λέσβο και στα άλλα νησιά του Βορείου Αιγαίου η διοίκηση ασκείται από εκπροσώπους, στελέχη και υπαλλήλους του ελληνικού κράτους. Για αυτό τον λόγο μετατίθενται στρατιωτικοί, αστυνομικοί, προϊστάμενοι υπηρεσιών, διορίζονται και προσλαμβάνονται υπάλληλοι για να στελεχώσουν και να οργανώσουν τις υπηρεσίες και να αντικαταστήσουν αυτούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι στρατιωτικοί και πολιτικοί διοικητές του νησιού εκδίδουν αποφάσεις για καθημερινά θέματα, αλλά και για σημαντικότερα διοικητικά. Στις 18 Ιανουαρίου δημοσιεύεται στις εφημερίδες απόφαση του Γενικού Διοικητικού Επίτροπου, Χαράλαμπου Βοζίκη, για τη Διοικητική διαίρεση του Αιγαίου. Με έδρα τη Μυτιλήνη η Γενική Διοίκηση χωρίζεται σε τρεις επιμέρους διοικήσεις των νησιών: α) Διοίκηση Λέσβου, β) Διοίκηση Χίου η οποία περιλαμβάνει τα νησιά Χίο, Ψαρά και Ικαρία και γ) Διοίκηση Λήμνου, η οποία αποτελείται από τα νησιά Λήμνο, Ίμβρο, Τένεδο, Άγιο Ευστράτιο, Σαμοθράκη και Θάσο. Ενδιαφέρον στοιχείο είναι η απόληξη της αναφοράς των νησιών κάθε Διοίκησης, η οποία κλείνει με τη φράση: «μετά των εξαρτημάτων αυτών»· θέλοντας, πιθανόν, να προλάβει τυχόν διεκδικήσεις μικρών νησιών ή και βραχονησίδων.
Η εκκρεμότητα του ζητήματος των νησιών του Βορείου Αιγαίου κράτησε δέκα χρόνια. Η ενσωμάτωσή τους στην ελληνική επικράτεια πραγματοποιήθηκε το 1923, με τη Συνθήκη της Λωζάνης, χωρίς σε αυτά να περιλαμβάνονται η Ίμβρος και η Τένεδος.
