Φωτογραφία: Χαράλαμπος Στυλιανίδης
Συνεχίζεται η οικοδομική δραστηριότητα στο παλιό εργαστάσιο Καλαμάρη! Σύμφωνα με πληροφορίες το έργο περιλαμβάνει ξενοδοχειακές μονάδες και χώρους πολιτισμού.
Το βιομηχανικό συγκρότημα άρχισε να λειτουργεί από το 1880 περίπου συμβάλλοντας στη ραγδαία οικονομική ανάπτυξη του νησιού.
Ο ιδρυτής του ελαιοτριβείου ήταν ο Ιωάννης Γεωργιάδης, Έλληνας υπήκοος, Ευβοέας στην καταγωγή, ο οποίος εγκαταστάθηκε στη Μυτιλήνη το 1880. Ο Γεωργιάδης επιλέγει, αντίθετα με την μέχρι τότε συνήθεια, μία έκταση στο βόρειο λιμάνι της πόλης, στο άκρο της τουρκικής συνοικίας για να οικοδομήσει μία σειρά βιομηχανικών κτιρίων «ευρωπαϊκών προδιαγραφών». Μετά το θάνατό του, το 1903, τα ηνία περνούν στο γιο του Σταμάτη, έως το 1920, οπότε ο τελευταίος εκτοπίζεται από τον Ιωάννη Καλαμάρη, έναν από τους συνεταίρους του. Με το όνομα τού τελευταίου είναι γνωστό το συγκρότημα ως σήμερα. Ξεκινώντας με κυλινδρόμυλο και ελαιοτριβείο, το συγκρότημα συμπληρώθηκε, ως τις αρχές του 20ού αιώνα, με βιομηχανία ζυμαρικών, κλωστήριο, υφαντουργείο και ξυλουργείο.»
Πηγή: http://pandektis.ekt.gr/pandektis/handle/10442/158679?locale=el
Από την στιγμή που η επιχείρηση έπαυσε ουσιαστικά να λειτουργεί, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, λόγω χρεών προς την Εθνική Τράπεζα, το Υπουργείο Αιγαίου και η Διεύθυνση Νεωτέρων Μνημείων του Υπουργείο Πολιτισμού ενδιαφέρθηκαν για την διάσωση του συγκροτήματος. Το 1993 χαρακτηρίστηκαν με ΦΕΚ ως διατηρητέα τα σημαντικότερα κτήρια του συγκροτήματος.
Αρχικά το εργοστάσιο δημιουργήθηκε από τον Σταμάτη Γεωργιάδη το 1880 ο οποίος έχτισε τον Κυλινδρόμυλο, το Ελαιοτριβείο, Αποθήκες, κτήρια Διοίκησης και ένα διώροφο κτήριο κατοικίας των ανώτερων εργατών στην παραλία, από το οποίο σήμερα σώζονται μόνον ορισμένοι τοίχοι. Η επιχείρηση πάει καλά και σιγά σιγά εξαπλώνεται. Την δεκαετία 1890, κατασκευάζει και το Νηματουργείο. Ονομάζεται Ετερόρρυθμος Εταιρεία υπό την επωνυμία «Σταμάτιος Ι. Γεωργιάδης και Σία» και έδρα την Μυτιλήνη. Ετερόρρυθμα ήταν άλλα 14 μέλη μεταξύ των οποίων και ο μετέπειτα ιδιοκτήτης Ιωάννης Καλαμάρης.
Με την προσάρτηση της Λέσβου στο ελληνικό κράτος το 1912, επήλθε ύφεση της εμπορικής δραστηριότητας με τα λιμάνια της Μικράς Ασίας. Με το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου η επιχείρηση κηρύχθηκε σε κατάσταση πτώχευσης το 1914 και το 1915 διενεργήθηκε πλειστηριασμός όπου ο Ιωάννης Καλαμάρης έλαβε υπό την κυριότητά του την κινητή και ακίνητη περιουσία της Εταιρείας. Το συγκρότημα παρέμεινε κλειστό μία δεκαετία, μέχρι το 1923.
Το 1924 ο Ιωάννης Καλαμάρης συστήνει Ανώνυμη Εταιρεία με έδρα τον Πειραιά και παράρτημα στη Μυτιλήνη και έκτοτε πολλαπλασίασε τις βιομηχανικές δραστηριότητες και την παραγωγική ισχύ του συγκροτήματος. Η οικογένειά του λειτούργησε το εργοστάσιο μέχρι τις αρχές την δεκαετία του 1990, ενώ μπορούμε να πούμε ότι το λειτουργεί μέχρι και σήμερα ενοικιάζοντας κάποιους χώρους και τον Κυλινδρόμυλο σε μία βιοτεχνία Ζωοτροφών.
Τις χρονιές 1941‐42, με το ξέσπασμα του πολέμου, η παραγωγή πέφτει κατακόρυφα και σχεδόν μηδενίζεται. Ακολούθως η επιχείρηση ανακάμπτει αμέσως μετά την λήξη του πολέμου, στα χρόνια 1946 με 1952, δηλαδή στα χρόνια του εμφυλίου και πιθανών λόγω των χρηματοδοτήσεων από το σχέδιο Μάρσαλ. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τις αντίστοιχες ιστορικές μαρτυρίες που αναφέρουν ότι η μεγαλύτερη ακμή της επιχείρησης ήταν περί τα 1947 – 1948 όπου απασχολούσε και το μεγαλύτερο ανθρώπινο δυναμικό, γύρω στα 780 άτομα, σε δύο βάρδιες.
Στα τέλη του 1980 και το 1990, με την ύφεση που επήλθε στο βιομηχανικό τομέα και σε συνδυασμό με την ύφεση της αγροτικής παραγωγής και την έλλειψη πρώτων υλών όπως σιτάρι και βαμβάκι, οι βιομηχανίες της περιφέρειας κλείνουν κάτω από το βάρος των τραπεζικών δανείων.
Γύρω στο 1991 η λειτουργία του εργοστασίου περιοριζόταν σε βαφείο, νηματουργείο και κυλινδρόμυλο. Το 1996 σε νηματουργείο και σήμερα σε αποθήκες ζωοτροφών και εν μέρει σε κυλινδρόμυλο για την σύνθλιψη αραβοσίτου.
Τα μηχανήματα του Κυλινδρόμυλου είχαν προέλευση κυρίως από την Αγγλία και την Ελβετία σε ό,τι αφορά τις κυλινδρομηχανές και την Γερμανία για τα συνοδευτικά μηχανήματα καθαρισμού του καρπού. Τα μηχανήματα του κλωστοϋφαντουργείου είχαν προέλευση την Αγγλία και την Γερμανία. Αντίθετα η τεχνογνωσία κατασκευής και συναρμολόγησης του Κυλινδρόμυλου, κατά την βασική του επισκευή το 1928, φαίνεται να είναι γαλλική, σύμφωνα με τα σχέδια που βρέθηκαν.
Το εργοστάσιο Καλαμάρη, παρήγαγε τα γνωστά ζυμαρικά μάρκας «Ντεβέτα» και «Ζενίθ». Ακόμη, έμεινε γνωστό στην τοπική κοινωνία της Μυτιλήνης για τα υφάσματά του, κυρίως σεντόνια, ποιότητας κάμποτ. Όπως αναφέρεται και στην Έκθεση του πρώτου Γενικού Ισολογισμού (1925) του εργοστασίου ως νεοσύστατης Ανώνυμης Εταιρείας, τα προϊόντα, ιδίως των νημάτων, δεν υστερούσαν σε ποιότητα εκείνων των κυριότερων ευρωπαϊκών κέντρων της εποχής.»
Πηγή: Αντωνιάδης Η. «Το εργοστάσιο Καλαμάρη και η Επάνω Σκάλα Μυτιλήνης» σελ. 91, 2010 Διεθνής Επιτροπή για τη Διατήρηση της Βιομηχανικής Κληρονομιάς TICCIH‐Ελληνικό Τμήμα (5η Πανελλήνια Επιστημονική Συνάντηση, Βόλος, 22‐25 Νοεμβρίου 2007) «Το τέλος των γιγάντων. Βιομηχανική κληρονομιά και μετασχηματισμοί των πόλεων»
Πηγη: https://vida-omada.blogspot.com/2020/12/blog-post_61.html
