Μια υπέροχη αύρα πολιτισμού με πνοή και εικόνες γαλλικής και ελληνικής καλλιτεχνικής δημιουργίας, θα έχει την ευκαιρία να απολαύσει ο κόσμος, αλλά και οι επισκέπτες της Λέσβου στο πλήρως ανακαινισμένο Μουσείο «Στρατή Ελευθεριάδη – Teriade» στη Βαρειά της Μυτιλήνης. Το Μουσείο, μετά από την ένταξή του στο πρόγραμμα ΕΣΠΑ το 2012 και την αποπεράτωση των απαραίτητων εργασιών που πλησιάζουν στο τέλος τους (αν και δεν τηρήθηκαν όλοι οι όροι της διαθήκης του Τεριάντ), αναμένεται να ανοίξει τις πύλες του στο κοινό το προσεχές διάστημα, αποτελώντας ένα πραγματικό στολίδι για τη Λέσβο κι ένα μεγάλο έργο πολιτισμού που έχει να προσφέρει πολλά τόσο στις επόμενες γενιές όσο και στην τουριστική ανάπτυξη του νησιού και για το οποίο οι τοπικές αρχές δεν είχαν δώσει όλα αυτά τα χρόνια την ανάλογη βαρύτητα.
Η εφημερίδα ΠΟΛΙΤΙΚΑ είχε την ευκαιρία να ξεναγηθεί, από τους πρώτους και παρ’ όλο που οι εργασίες βρίσκονται ακόμη σε εξέλιξη, στο Μουσείο Teriade, από τον κ. Στέλιο Δασκαλάκη, συντηρητή αρχαιοτήτων και μουσειογράφο της Α΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού, ο οποίος μας μίλησε αναλυτικά για το νέο μουσείο, τον τρόπο και τη φιλοσοφία πάνω στην οποία βασίστηκε η αναδόμησή του, καθώς και για τα έργα που θα φιλοξενηθούν στις νέες αίθουσες. Επίσης η κ. Άνη Κοντογιώργη, διδάκτωρ της Ιστορίας της Τέχνης και θεατρολόγος της Διεύθυνσης Νεώτερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού, στάθηκε αρωγός της ξενάγησής μας, προσφέροντάς μας κι εκείνη με τη σειρά της χρήσιμες πληροφορίες.
Τα έργα συντηρήθηκαν στα εργαστήρια συντήρησης χαρτώων αντικειμένων του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου ενόψει της επανέκθεσης των συλλογών του Μουσείου-Βιβλιοθήκης του Έλληνα κοσμοπολίτη Στρατή Ελευθεριάδη-Teriade, στη Βαρειά της Μυτιλήνης.
Η περιήγηση
Ξεκινώντας την περιήγησή του ο επισκέπτης και περνώντας το κατώφλι του μουσείου, αντικρίζει μια μεγάλη αφίσα με το πορτρέτο του Στρατή Ελευθεριάδη που αποτελεί το καλωσόρισμα στο χώρο. Στη φωτογραφία ο Teriade έχει τα χέρια ενωμένα μεταξύ τους, σαν να προσεύχεται…
Όπως μας εξήγησε ο ξεναγός μας, κ. Δασκαλάκης, είναι πολύ σημαντικό να υποδέχεται τον επισκέπτη ο εμπνευστής και ιδρυτής του μουσείου, καθώς επίσης και ότι επειδή οι υπεύθυνοι θέλησαν να διατηρήσουν τη μορφή και το αρχιτεκτονικό στυλ του κτιρίου, που ήταν έργο του γνωστού Λέσβιου αρχιτέκτονα Γιανουλέλλη, δεν έγινε καμιά παρέμβαση ούτε στην πρόσοψη ούτε και στους εσωτερικούς χώρους του κτιρίου με γκρέμισμα τοίχων ή άλλες επεμβάσεις.
Μπαίνοντας από αριστερά στην πρώτη αίθουσα, ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να περιπλανηθεί στη ζωή του Στρατή Ελευθεριάδη. Είναι ένας χώρος στον οποίο έχει απομονωθεί επιμελώς το φως, γιατί είναι αφιερωμένος αποκλειστικά στον Teriade και αφορά το χρονολόγιο της ζωής του. Εδώ παρατηρούμε την αντιπαραβολή αλλά ταυτόχρονα και το συσχετισμό της Μυτιλήνης με το Παρίσι, αφού από τη μια πλευρά βλέπουμε φωτογραφίες του Teriade με φίλους στη Μυτιλήνη κι από την απέναντι ακριβώς πλευρά τον Teriade με τον Πικάσο και διάφορους άλλους μεγάλους καλλιτέχνες στο Παρίσι.
Προχωρώντας στην αμέσως επόμενη αίθουσα “Video Room” έχουμε τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε δύο βίντεο διάρκειας 15 λεπτών το καθένα, από τα οποία το πρώτο παρουσιάζει γενικά το «Μοντερνισμό» δηλαδή πώς γεννήθηκε η Μοντέρνα Τέχνη στο Παρίσι και πώς καθιερώθηκε, ενώ το δεύτερο μιλά για την τέχνη της χαρακτικής και τα χαρακτικά έργα, την ιστορική αναδρομή και τον τρόπο με τον οποίο ο Ελευθεριάδης την επαναφέρει.
Συνεχίζοντας τη διαδρομή μας μπαίνουμε στην πρώτη από τις αίθουσες των έργων. Κάθε μια από αυτές αφορά μια πενταετία εκδοτικού έργου, ενώ συνολικά εκτίθενται 350 έργα από τα επιπλέον 2000 που φυλάσσονται στην αποθήκη του μουσείου.
Εδώ συναντάμε μοντέρνες σύγχρονες κατασκευές με προθήκες από άθραυστο πλέξι – γκλας και κορνίζες ασφαλείας, όπου φιλοξενούνται βιβλία και περιοδικά που αποτυπώνουν την εκδοτική δραστηριότητα του Tériade, η οποία διήρκεσε για τέσσερις ολόκληρες δεκαετίες (1943-1975), σε συνεργασία με κορυφαίους καλλιτέχνες και συγγραφείς του 20ού αιώνα. Ο Tériade πρότεινε στους καλλιτέχνες κείμενα για εικονογράφηση αφήνοντάς τους να φιλοτεχνούν ελεύθερα τα βιβλία από το εξώφυλλο ως την τελευταία σελίδα. Στα έργα αποτυπώνονται οι σημαντικότερες καλλιτεχνικές τάσεις του 20ού αι. μέσα από έργα που φιλοτέχνησαν οι Picasso, Matisse, Leger, Chagall, Le Corbusier, Giacometti,Miró,Rouault, Bonnard, Laurence, Gris, Gromaire, αρχιτέκτονες, ζωγράφοι και γλύπτες που συμμετείχαν στην εξαιρετική για τον εκδοτικό και εικαστικό χώρο του 20ού αι. προσπάθεια του Tériade. Εδώ θα δούμε θέματα που είναι είτε δοκίμια, δηλαδή προσχέδια από εξώφυλλα, είτε και αυτούσια θέματα.
Περνώντας στην επόμενη αίθουσα, θα δούμε να φιλοξενούνται έργα από δυο πενταετίες. Η πρώτη αφορά τον πόλεμο της περιόδου 1940-1945, ενώ υπάρχουν και πολυτελείς εκδόσεις όπως η “1η VERVE 7”. Η δεύτερη πενταετία, της ίδιας αίθουσας, είναι εκείνη που ουσιαστικά καθιέρωσε τον Teriade ως εκδότη, με ειδικές εκδόσεις και διάσημα βιβλία όπως «Το τραγούδι των νεκρών ψυχών» (Les Chants Des Morts) του Pablo Picasso, «Το μεγάλο βιβλίο του Ματίς» (Henri Matisse), «Τζαζ» (Jazz) κ. α. Στην ίδια αίθουσα φιλοξενούνται και περιοδικές εκθέσεις.
Οι επόμενες κατά σειρά αίθουσες είναι αφιερωμένες περισσότερο στα Μεγάλα Βιβλία, τα περίφημα Grand Livres όπου διαπιστώνει κανείς πως πράγματι το έργο του Καλλιτεχνικού διευθυντή του Minotaure φαίνεται να φτάνει στην αποκορύφωση του μέσα από τα συγκεκριμένα έργα, καθένα από τα οποία είναι αφιερωμένο σε έναν καλλιτέχνη, αρχιτέκτονα, ζωγράφο ή γλύπτη του 20ου αιώνα. Οι καλλιτέχνες, εκτός από την εικονογράφηση κλήθηκαν να ασχοληθούν με κάθε λεπτομέρεια της εκτύπωσης: από το κείμενο και το εξώφυλλο, ως τα τυπογραφικά στοιχεία, τις τεχνικές εκτύπωσης αλλά και το είδος χαρτιού. Εδώ μπορούμε να δούμε τη «Βίβλο του Σαγκάλ», το «Δάφνης και Χόη», «Το τσίρκο» επίσης του Σαγκάλ και πολλά άλλα αριστουργήματα. Μάλιστα στην τελευταία αίθουσα που εκτίθεται «Το τσίρκο», οι δημιουργοί που ανέλαβαν την ανάπλαση του χώρου έδωσαν ένα κυκλικό σχήμα στην αίθουσα, εμπνευσμένη από την κυκλική πλατεία που έχει ένα τσίρκο.
Στην τελευταία αίθουσα του κάτω ορόφου, υπάρχουν τα βιβλία που έκανε ο Ελευθεριάδης τα χρόνια μετά το 1961 και περιλαμβάνουν πιο επιλεκτικές εκδόσεις. Η συγκεκριμένη αίθουσα αποτελεί θα λέγαμε έναν φόρο τιμής στον Teriade, γι’ αυτό κι εκεί θα δει κανείς μια μικρή κόκκινη καρδιά να στολίζει το χώρο.
Τελειώνοντας ο επισκέπτης την περιήγησή του στις αίθουσες του πρώτου πατώματος, περνάει από το περίπτερο των αναμνηστικών, ώστε στο τέλος του ταξιδιού του στο μουσείο να μην λησμονήσει να προμηθευτεί κάποιο αναμνηστικό.
Συνεχίζοντας την περιπλάνησή μας, ανεβαίνουμε στον δεύτερο όροφο όπου φτάνοντας στο χαγιάτι, μας υποδέχεται μια φωτογραφική συλλογή για τη ζωή και το έργο του Ανρί Καρτιέ Μπρεσόν, ενός από τους μεγαλύτερους φωτογράφους του 20ου αιώνα με καθολική αναγνώριση σε παγκόσμιο επίπεδο.
Στο πίσω μέρος της συλλογής έχει τοποθετηθεί ένας μεγάλος παραμορφωτικός καθρέφτης ώστε να έρθουν σε επαφή οι επισκέπτες, και ειδικά τα μικρά παιδιά, με το φωτογραφικό φακό και τα παιχνίδια που μπορεί αυτός να παίξει.
Ακολουθώντας τα μονοπάτια στα οποία μας καθοδήγησε ο κ. Δασκαλάκης, επισκεπτόμαστε τις αίθουσες όπου Γάλλοι καλλιτέχνες δημιούργησαν έργα με ελληνική θεματολογία. Εδώ κάθε αίθουσα έχει διαφορετικό φωτισμό ώστε από τη μια να αναδεικνύονται τα έργα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο κι από την άλλη να συνταιριάζεται το φως με την καλλιτεχνική τάση του δημιουργού.
Περάσαμε διαδοχικά από τις αίθουσες που είναι αφιερωμένες σε έργα του Ματίς (Μοναχή και Τζαζ), του Σαγκάλ (Δάφνης και Χλόη, Βίβλος), του Πικάσο (Νεκρές Ψυχές), του Μιρό (Ο βασιλιάς Υμπύ) και του Λεζέ (Η πόλη).
Μετά τους Γάλλους δημιουργούς ακολουθεί η αίθουσα που είναι αφιερωμένη σε Έλληνες ζωγράφους όπως ο Τσαρούχης, ο Καλιγιάννης, ο Κανέλης, ο Βακιρτζής, των οποίων πολλά από τα έργα είναι δωρεές στο μουσείο. Ανάμεσά τους υπάρχει το πορτρέτο του Τεριάντ φιλοτεχνημένο από τον Τσαρούχη, καθώς επίσης και ένα άλλο πορτρέτο του ιδίου ζωγραφισμένο από τον Θεόφιλο.Επίσης εδώ είδαμε κάποιους από τους ωραιότερους πίνακες του λαϊκού μας ζωγράφου Θεόφιλου, οι οποίοι προέρχονται από την προσωπική συλλογή του Στρατή Ελευθεριάδη και αριθμούν 70 έργα που είναι τα καλύτερα.
Η περιήγησή μας τελειώνει με την αίθουσα της βιβλιοθήκης, η οποία εκτός από βιβλία τέχνης που θα περιέχει, θα είναι εξοπλισμένη και με υπολογιστές, όπου θα έχει τη δυνατότητα κάποιος επισκέπτης ή μελετητής να ξεφυλλίσει ηλεκτρονικά τις εκδόσεις, να συλλέξει στοιχεία για κάποια εργασία ή ακόμη και να πάρει περισσότερες πληροφορίες για το μουσείο και τα έργα που φιλοξενεί.
Μέσα στο χώρο της βιβλιοθήκης θα δει κανείς από τη μια πλευρά τον πίνακα του Θεόφιλου «Ο πιο μεγάλος αρχιτέκτονας», καθώς και ένα τετράπτυχο του Τσαρούχη με θέμα τη «Βιβλιοθήκη», ενώ από την άλλη πλευρά ο τοίχος είναι διακοσμημένος με ένα έργο γλυπτό της διάσημης Ιρακινής αρχιτεκτόνισσας Ζαχά Χαντίτ (Zaha Hadid), εκπροσώπου της σχολής του ντεκονστρουκτιβισμού. Όπως μας εξήγησε ο ξεναγός μας κ. Δασκαλάκης, οι συγκεκριμένες επιλογές των έργων αυτών μέσα στο χώρο της βιβλιοθήκης, έγιναν με γνώμονα τον προβληματισμό που επεδίωξαν να δημιουργήσουν οι υπεύθυνοι σχεδιαστές του μουσείου στους επισκέπτες.
Ποιος ήταν ο Teriade
Ο Στρατής Ελευθεριάδης – Tériade (Μυτιλήνη, 2 Μαΐου 1897 – Παρίσι, 23 Οκτωβρίου 1983), γνωστός επίσης και με το γαλλικό καλλιτεχνικό όνομα Tériade (Τεριάντ), ήταν τεχνοκριτικός, εκδότης καλλιτεχνικών εντύπων και συλλέκτης έργων τέχνης.
Το 1915 πήγε στο Παρίσι για να σπουδάσει νομικά, αλλά σύντομα εγκατέλειψε τις σπουδές του για να αφοσιωθεί στην παρακολούθηση των καλλιτεχνικών εξελίξεων της εποχής του. Με τις πρώτες κριτικές του στο περιοδικό Cahiers d’Art και κατόπιν στην απογευματινή εφημερίδα L’Intransigeant, ο Ελευθεριάδης έδωσε ώθηση σε νέους καλλιτέχνες της εποχής. Έτσι, έχοντας κερδίσει την εμπιστοσύνη ζωγράφων και γλυπτών που έμελλε να σημαδέψουν τον 20ό αι., υπήρξε συνιδρυτής του περιοδικού Minotaure (1933) (μαζί με τον Ελβετό εκδότη Albert Skira) και ιδρυτής του περιοδικού Verve (1937), στις σελίδες των οποίων παρουσίασαν έργα τους μεγάλοι ζωγράφοι όπως ο Μποννάρ (Pierre Bonnard), ο Ματίς, ο Μπρακ, ο Πικάσο, ο Σαγκάλ, ο Λεζέ (Fernand Léger) και ο Μιρό.
Από το 1943 έως το 1975, ο Ελευθεριάδης εξέδωσε περίπου 27 βιβλία, με εικόνες σχεδιασμένες από μεγάλους ζωγράφους και χαράκτες. Το 1979 δώρισε ένα μεγάλο μέρος του εκδοτικού του έργου, έργα ελλήνων και γάλλων ζωγράφων του 20ού αι., καθώς και μεσαιωνικά χειρόγραφα για να γίνει το φερώνυμο μουσείο στην Μυτιλήνη. Η χήρα του, Αλίς (Alice), έχει επίσης δωρίσει μεγάλο μέρος της συλλογής του σε μουσείο στην Γαλλία. Στον Ελευθεριάδη οφείλεται και η ανακάλυψη του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου. Με δωρεά του Ελευθεριάδη χτίστηκε το μουσείο Θεοφίλου σε κτήμα της οικογένειάς του στη Βαρειά της Μυτιλήνης, κοντά στο παρεκλήσι της Αγίας Παρασκευής. Αργότερα χτίστηκε και το Μουσείο Tériade λίγα μέτρα πιο πέρα που φιλοξενεί έργα σπουδαίων Ελλήνων και ξένων ζωγράφων (Τσαρούχη, Πικάσο, Σαγκάλ, Ματίς κ.α.) που ανήκαν στη συλλογή του Ελευθεριάδη.
