Του Λευτέρη Μαργαρίτη
Λένε πως η μεγαλύτερη γιορτή του χρόνου στην Αγιάσο Λέσβου είναι της Παναγιάς, τον Δεκαπενταύγουστο. Κάτι το οποίο εξακολουθεί να ισχύει αλλά τα τελευταία χρόνια αρκετά δημοφιλής είναι επίσης και η «Γιορτή Κάστανου». Τα τελευταία χρόνια η «Γιορτή Κάστανου», η μεγαλύτερη γιορτή της λεσβιακής φθινοπωρινής φύσης, αποτελεί αφορμή για κατοίκους του νησιού και μη, για μια ορεινή απόδραση στα στενά της Αγιάσου υπό την ευωδία των ψημένων κάστανων αλλά κυρίως με μια περιήγηση στα μονοπάτια του Καστανιώνα της που τέτοιες μέρες πλημμυρίζει από τα κάστανα και ταυτόχρονα από τα πολύχρωμα πεσμένα φύλλα των καστανιών που δημιουργούν εικόνες παραμυθιού.
Πώς το κάστανο έφτασε στην Αγιάσο;
Σύμφωνα με τον Στρατή Π. Κολαξιζέλη, την περίοδο της Ρωμαϊκής κατοχής της Λέσβου (88 π.Χ. – 395 μ.Χ.) ένας από τους άρχοντες της «χώρας της Πενθίλης» έφερε από τη Μικρά Ασία και φύτεψε στην περιοχή τις πρώτες καστανιές. Μετά τον τρομερό παγετό που έπληξε τους ελαιώνες και έμεινε στην ιστορία ως «η καμάδα των ελιών» (11-1-1850), οι ντόπιοι συνειδητοποίησαν ότι δεν πρέπει να περιορίζονται μόνο στην καλλιέργεια της ελιάς, αλλά να δημιουργήσουν και άλλες πηγές βιοπορισμού. Για το λόγο αυτό, στράφηκαν στον καστανιώνα. Καθάρισαν τα σωθήρια από τα άγρια φυτά, «ημέρεψαν» με τον εμβολιασμό τα οπωροφόρα δένδρα και μετέτρεψαν τις όχθες των ρυακιών σε εύφορα περιβόλια, όπου καλλιέργησαν και τις πρώτες πατάτες. Ύστερα από τη μεγάλη πυρκαγιά του 1877 (το «γιανγκίνι» της 14-15/8/1877), οι αγριοκαστανιές, που βλάστησαν πάνω στους κορμούς των παλιών, εξημερώθηκαν με εμβόλια από ήμερες καστανιές και η παραγωγή τους στο τέλος της τουρκοκρατίας έφτασε τις τριακόσιες χιλιάδες οκάδες. Στη διάρκεια της κατοχής το κάστανο ήταν το προϊόν που έσωσε χιλιάδες ζωές από τηn πείνα. Κι επειδή οι Αγιασώτες με την έντονη θυμοσοφική τους διάθεση πάντα διακωμωδούν τόσο τις χαρές όσο και τα βάσανα της ζωής τους, έλεγαν τότε το παρακάτω τετράστιχο :
Τα κάστανα τιλειώσανι, δείτι να σουδιαστείτι
να τρώτι καστανόπταρα, μη τυχόν τσι πρηστείτι!
(Το πρήξιμο παραπέμπει στον τυμπανισμό λόγω της πείνας, φαινόμενο πολύ συνηθισμένο το χειμώνα του 1941 – 1942.)
Ο καστανιώνας της Αγιάσου
Η περιβάλλουσα φύση της Αγιάσου αποτελεί έναν απ’ τους πιο σημαντικούς προστατευόμενους δασικούς πλούτους του νησιού και όλη η περιοχή του όρους Όλυμπος και του κόλπου Γέρας, συγκαταλέγονται στο δίκτυο Natura 2000. Η βλάστηση της περιοχής αποτελείται από εκτεταμένα δάση τραχείας πεύκης (pinus brutia) στα δυτικά του οικισμού, ενώ στις νότιες παρυφές του ξεκινάει ο περίφημος καστανιώνας της Αγιάσου αποτελούμενος από την κοινή castanea sativa, ο οποίος είναι ο μοναδικός που αποτελεί σημαντική δασική έκταση πάνω στο νησί. Η εκεί ύπαρξη του καστανιώνα της Αγιάσου, δίνει την αφορμή κάθε χρόνο, τέλη Οκτωβρίου με αρχές Νοεμβρίου στον οικισμό να διοργανώνει τη Γιορτή του Κάστανου και ταυτόχρονα περιπατητικές εξόρμησεις μέσα στον καστανιώνα.
O Καστανιώνας αυτός αποτελεί ένα αγροτικό δρόμο που οδηγεί μέσα από ένα πυκνό δάσος καστανιάς στις πηγές Βαλάνου, οι οποίες υδρεύουν μέρος του χωριού και καταλήγει στον Αϊ-Γιάννη. Καλύπτει 11.000 στρέμματα δάσος καστανιάς. Η παραγωγή της καστανιάς προσφέρει πολλά στους κατοίκους της Αγιάσου, αφού πρώτα από όλα κάθε χρόνο το χωριό πλημμυρίζει από άφθονα κάστανα και συγχρόνως παράγεται πολύτιμη ξυλεία. Ο καρπός της είναι αρκετά θρεπτικός και έτσι το δέντρο πολλαπλασιάζεται γρήγορα και βρίσκεται σε ύψος 400-1000 μέτρα. Μπορεί να επιβιώσει σε δασικές πυρκαγιές και είναι κατάλληλο για βιοκαλλιέργεια.
Η παραγωγή του προϊόντος καθώς και η ποιότητά του εξαρτάται από τις κλιματολογικές συνθήκες και τις πρώιμες βροχές. Μεγάλη αξία έχει και η ξυλεία που παράγεται από την καστανιά. Χρόνια τώρα το προϊόν αυτό έντυνε τα σπίτια του νησιού με κουφώματα, έπιπλα, πετσώματα σκεπών και σαχνισίνια που είναι οι ξύλινες προεξοχές σπιτιών.
Αν και τα παραγόμενα κάστανα της Αγιάσου είναι εξ ολοκλήρου βιολογικά – οικολογικά, επειδή η καλλιέργειά τους χρόνια τώρα γίνεται με τρόπο αρχέγονο και ευκαιριακό, οι ασθένειες της καστανιάς, η χαμηλή τιμή του προϊόντος, η μη ύπαρξη αντισταθμιστικών οικονομικών παροχών οδηγούν σε συνεχή μείωση του συνολικού παραγόμενου προϊόντος. Βασικές ασθένειες του αγιασώτικου καστανιώνα είναι η καρπόκαψα, το έλκος, ο ιξός, η μελάνωση, το ρόδινο και κόκκινο σκουλήκι, η μαύρη αφίδα αλλά και τα ξυλοφάγα έντομα.
Παρόλα αυτά, το Αγιασώτικο κάστανο είναι ένα περιζήτητο ντόπιο προϊόν, που χαίρει της εκτίμησης του καταναλωτικού κοινού. Σήμερα πολλοί ντόπιοι και κυρίως ξένοι τουρίστες επισκέπτονται την Αγιάσο, για να πάρουν μία γεύση της φθινοπωρινής ειδυλλιακής ατμόσφαιρας που δημιουργείται στον μεγάλο καστανιώνα του λεσβιακού Ολύμπου.
“Γιορτή Κάστανου” στην Αγιάσο
Μια από τις πιο οικείες και αγαπημένες εικόνες της μετάβασης από το ελληνικό φθινόπωρο στο χειμώνα, πηγή έμπνευσης για ζωγράφους, λογοτέχνες και τραγουδοποιούς, είναι αυτή του καστανά με το φορητό μαγκάλι, τη γνωστή φουφού, να ψήνει κάστανα και να τα προσφέρει ζεστά και ξεροψημένα ή βραστά σε μεγάλα καζάνια που αχνίζουν.
Η καστανιά στην Ελλάδα
Τα δεδομένα της παλαιοντολογίας πιστοποιούν ότι το δένδρο της καστανιάς υπήρχε από την τριτογενή περίοδο στην Ευρώπη πριν από 65 – 70 εκατομμύρια χρόνια. Τότε οι θερμοκρασίες ήταν ευνοϊκές, γι’ αυτό και το δέντρο είχε εξαπλωθεί προς το βορά. Αυτό επαληθεύεται από τα ίχνη φύλλων και καρπών καστανιάς, που βρέθηκαν σε απολιθώματα χωρών της Σκανδιναβικής χερσονήσου. Την ίδια περίπου περίοδο απολιθώματα καστανιών βρέθηκαν στο σημερινό Καναδά, Ιαπωνία, Γάλλια, Ιταλία, στην πρώην Γιουγκοσλαβία, Αυστρία και Ουγγαρία.
Με την πάροδο των χρόνων και την αλλαγή των κλιματολογικών συνθηκών η ύπαρξη της καστανιάς περιορίζεται στη Ευρώπη από την Ισπανία και την Πορτογαλία μέχρι τον Καύκασο και περιλαμβάνει όλες τις χώρες που βρέχονται από τη Μεσόγειο Θάλασσα. Σήμερα οι κυριότερες χώρες παραγωγής κάστανου στην Ευρώπη είναι η Ιταλία, η Γαλλία, η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Ελλάδα.
Η γραφική Αγιάσος στη Λέσβο φημίζεται για τον όμορφο καστανιώνα της και κάθε Νοέμβριο γιορτάζει τον ερχομό των νέων καρπών. Ξεκίνησε το 2004 και οργανώνεται σαν θεσμός πλέον ανελλιπώς μέχρι σήμερα, ανάλογα με τις σοδειές των καστανοπαραγωγών, συνήθως το πρώτο δεκαπενθήμερο του Νοέμβρη. Γνωρίζει τεράστια επιτυχία και έχει γίνει ο μεγαλύτερος φθινοπωρινός θεσμός στη Λέσβο, με θιασώτες και από άλλα μέρη της Ελλάδας αλλά και από την Τουρκία.
Η ”Γιορτή του Κάστανου” είναι μια γιορτή αγροτουρισμού με παράλληλες εκδηλώσεις, εκθέσεις και δραστηριότητες γύρω από το κάστανο, η οποία συνδιοργανώθηκε από μέλη του δικτύου των «Εμψυχωτών Επιχειρηματικότητας” της ΤΕΔΚ Λέσβου σε συνεργασία με τον πρώην Δήμο Αγιάσου και υποστηρίχτηκε από τοπικούς συλλόγους και κάποιους χορηγούς.
Έχει σχεδιαστεί στα πρότυπα άλλων γιορτών αγροτουρισμού ευρωπαϊκών και ελληνικών, εντείνοντας την ανάπτυξη του οικολογικού και φυσιολατρικού τουρισμού. Ευρωπαϊκών, όπως του Mourjou και του Bocognano (Κορσική) της Γαλλίας, της Valsugana και του Montemonaco της Ιταλίας, του Marvγo της Πορτογαλίας, του Muggio της Ελβετίας, αλλά και ελληνικών, όπως της Άνω Χώρας της ορεινής Ναυπακτίας, του Παλαιοχωρίου του Παγγαίου, της Άρνας Λακωνίας, της Καστάνιτσας της Αρκαδίας, της Αγίας Τριάδας της Ευρυτανίας.
Παρατίθεται απόσπασμα της ανακοίνωσης των “Εμψυχωτών Επιχειρηματικότητας” της ΤΕΔΚ Λέσβου, στο οποίο περιγράφονται ο σκοπός, οι επί μέρους στόχοι και το σκεπτικό οργάνωσης της εορτής:
«Μια ιδιαίτερα επιτυχημένη «γιορτή της υπαίθρου» με πολλές παράλληλες εκδηλώσεις, εκθέσεις και δραστηριότητες, που δίνει πνοή σε μια άλλη διάσταση της υπαίθρου: τη συμβολική ύπαιθρο. […]Παρόμοιες εορτές γίνονται σε όλη την Ευρώπη, αλλά και σε κάποια μέρη της Ελλάδος. Η ανάγκη επαναπροσδιορισμού της υπαίθρου και η θεώρησή της σαν ένα μέρος «διαφορετικό από το άστυ», σαν ένα μέρος που «κρατάει» πολιτισμικές ταυτότητες, πρέπει να ενσωματωθεί στην τοπική αντίληψη. Μέσω της ανάδειξης της συμβολικής υπαίθρου πρέπει να προσεγγιστεί ο αγροτουρισμός, οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού, ο χαρακτήρας των τοπικών προϊόντων, η ποιότητα και η «αγροτική κουλτούρα». Η συμβολική ύπαιθρος της κατανάλωσης συνδυαζόμενη με την υλική ύπαιθρο της παραγωγής δημιουργεί πολιτισμικά τοπία. Οι αγρότες και οι άλλοι βασικοί παραγωγοί θα πρέπει να αναζητήσουν νέους τρόπους δημιουργίας εισοδήματος και εκδηλώσεις όπως η «Γιορτή Κάστανου» μπορούν να δείξουν το δρόμο.»
(ΤΕΔΚ Λέσβου, Μυτιλήνη, 14 – 12 – 2004, Αρ. Πρωτ.: 1437)
Μία νοητή περιήγηση στη ”Γιορτή του Κάστανου”
Περπατώντας κανείς στους ντουσεμέδες της Αγιάσου, δρόμοι καλυπτόμενοι με λιθόστρωτη άσπρη πέτρα πέραν της επαφής του με πολιτισμικά στοιχεία μιας άλλης εποχής όπως τα “λαγκαδούρια”, τα “κιγκλίτσια” και τα “σαχνισινια” μπορεί κανείς να γευτεί τα ζεστά και ξεροψημένα κάστανα από τις παραδοσιακές φουφούδες και τα βραστά καζάνια μαζί με ούζο ή κρασί. Ακόμη μπορεί να ξεναγηθεί στα μονοπάτια (πατουμένις) του λιθόστρωτου καστανιώνα και να μαζέψει ο ίδιος κάστανα.
Χωρίς βέβαια να ξεχνάει κανείς ότι η Αγιάσος αποτελεί το μεγαλύτερο κέντρο χειροτεχνικής παράδοσης του νησιού με μεγάλη ποικιλία υφαντών, ξυλόγλυπτων και κεραμικών μπορεί κανείς να θαυμάσει τη ντόπια λαογραφική τέχνη από τους ίδιους τους μάστορες της περιοχής ενώ παράλληλα μπορεί να παρακολουθήσει θεατρικές και μουσικές παραστάσεις και να γευτεί και άλλα εκλεκτά τοπικά προϊόντα στα ταβερνάκια του χωριού με τους εκλεκτούς μεζέδες, να ακούσει την περίφημη ντοπιολαλιά των «Αγιασώτκων» στα καλντερίμια του χωριού και στην Πλατεία Αγοράς.
Και αν στο τέλος της περιήγησης νιώσεις κατάκοπος, στο «Καφενείο των Θεόφιλων» ή στο «Καφενείο του Γιαννάκη» μπορεί να πιει έναν καφέ στη χόβολη ή ένα καϊνάρι για να βυθιστεί σε μια εξωτική, έντονη γεύση από κανέλα, μπαχάρι, τζίντζερ, τσάι του βουνού, φασκόμηλο, γαρίφαλο και φλούδες πορτοκαλιού.
– Έναρξη νωρίς το πρωί με το άναμμα των φουφούδων και των καζανιών στα κεντρικά μέρη του οικισμού για το ψήσιμο και βράσιμο των κάστανων, που θα προσφέρονται δωρεάν στον κόσμο.
– Mini bus με αφετηρία το βενζινάδικο θα μεταφέρουν τους επισκέπτες σε κτήματα της περιοχής
– Θα λειτουργεί αγορά προϊόντων λεσβιακών επιχειρήσεων και λαϊκή αγορά ντόπιων παραγωγών (καστάνων, μήλων, καρυδιών, αχλαδιών και άλλων τοπικών αγροτικών προϊόντων).
– Θα είναι ανοιχτά με δωρεάν είσοδο για το κοινό το Λαογραφικό Μουσείο του Αναγνωστηρίου (Καρυά) και η Έκθεση Παλιών Επαγγελμάτων και Ξύλινης Κούκλας της Εκκλησίας της Παναγίας (Χάνια).
– Πεζοπορίες στον φθινοπωρινό καστανιώνα
– Τα Σαντούρια του Αναγνωστηρίου θα παίξουν παραδοσιακούς σκοπούς
Σύμφωνα με πληροφορίες θα υπάρχουν έκτακτα δρομολόγια του ΚΤΕΛ από Μυτιλήνη προς Αγιάσο.
Ημερομηνία Εκδήλωσης:
