Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ
Στιγματίζεται ο Στράτης Μυριβήλης για το «ατύχημά» του, καθώς λένε, διάφοροι θιασώτες του μαρξισμού, να είναι αντικομμουνιστής
Δεν χωρά αμφιβολία ότι ο μαρξισμός υπήρξε σοβαρό φαινόμενο (φιλοσοφικό και κοινωνικό) μέσα στο ιστορικό πεπρωμένο της ανθρωπότητας. Πράγματι ο Μαρξ ήταν ένας μεγαλοφυής στοχαστής. Όμως μόνο για τον καιρό που έζησε και έδρασε. Κατόπιν, οι πολλαπλές παραλλαγές της θεωρίας και ιδεολογίας του (Λενινισμός, Τροτσκισμός, Σταλινισμός και πάει λέγοντας), το μόνο που κατάφεραν είναι να κάμουν τον μαρξισμό θρησκεία. Αν σε έναν κομμουνιστή θίξει κανείς την ιδεολογία του, άμεσα θα τον ελέγξει γι’ αυτό το τόλμημά του, την κριτική του. Ο Νικολάι Αλεξάντροβιτς Μπερντιάεφ, κορυφαίος Ρώσος χριστιανός φιλόσοφος και στοχαστής, σ’ ένα από τα έργα του, το Χριστιανισμός και κοινωνική πραγματικότητα, γράφει πως «οι αληθινοί μαρξιστές, στον τύπο τους, είναι φανατικοί δογματικοί. Δεν είναι ούτε σκεπτικιστές, ούτε κριτικοί. Ομολογούν και κηρύττουν ένα σύστημα δογμάτων». Γι’ αυτό κι ο μαρξισμός, στην πραγματικότητα, στο διάβα ολόκληρου του 20ου αιώνα, δεν κατάφερε «ποτέ να μεταβληθεί σ’ έναν καθαρό υλισμό, κάτι από τη φύση του αυτονόητο, παρότι ακατανόητο». «Παρέμεινε», γράφει ο Μπερντιάεφ, «εμποτισμένος με ιδεαλιστικά στοιχεία που του κληροδότησε η γερμανική φιλοσοφία».
Τα παραπάνω, νομίζω, είναι απαραίτητα για να κατανοήσουμε γιατί κορυφαίοι άνθρωποι των γραμμάτων, όπως άλλωστε ήταν ο Στράτης Μυριβήλης, με το έργο τους στιγμάτισαν θεωρίες και πράξεις απόλυτης βίας (Λένιν, Στάλιν, Χίτλερ, Φράνκο, και πολλές τέτοιες δικτατορίες). Η αντικομμουνιστική, λοιπόν, στάση του Στράτη Μυριβήλη, αν και επαξίως έχει μελετηθεί – αναφέρω εδώ την ωραία μελέτη του καλού συναδέλφου Στρατή Αναγνώστη «Ιδεολογικές στάσεις του Στράτη Μυριβήλη: Οι καταβολές και οι επιδράσει τους στο έργο του» – με πλούσια βιβλιογραφία – η οποία δημοσιεύθηκε στα Πρακτικά του Τιμητικού Συνεδρίου για τα 30 χρόνια από το θάνατό του (1999), που οργάνωσε ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Λέσβου και η Εταιρία Αιολικών Μελετών) – νομίζω πως οφείλεται στη σωστή θέαση των ιστορικών γεγονότων της εποχής του. Όσοι σήμερα, καλοπροαίρετα θέλω να πιστεύω τον επικρίνουν, οφείλουν να ξανακοιτάξουν την ιστορία της εποχής που έζησε ο συγγραφέας και, το κυριότερο, τον αντικομμουνισμό του ας μην την ερμηνεύουν βάσει των σημερινών πολιτικοκοινωνικών δεδομένων.
Έχω την ταπεινή άποψη πως ο Μυριβήλης καυτηρίασε τον κομμουνισμό ως ιδεολογία του απρόσωπου κατεπάνω στο ανθρώπινο πρόσωπο. Σε κάθε αμετανόητο οπαδό της βίας αντέτασσε –άραγε η βία δημιουργεί δίκαιο; Είναι ένα καίριο ερώτημα που θέλει σοβαρή συζήτηση – την κριτική του για την υλιστική αντίληψη της Ιστορίας. Για όλα αυτά, πλείστα όσα παραδείγματα μπορεί κανείς να αναζητήσει σ’ ολάκερο το έργο του.
Έχει μεγάλη αξία εδώ να τονίσουμε το γεγονός ό,τι όσοι θυσίασαν και θυσιάστηκαν για οικονομικοκοινωνικές θεωρίες και ιδεολογίες, σαν κι αυτές που αναστάτωσαν τον προηγούμενο αιώνα, από τον Νίτσε ίσαμε τον Μαρξ και τον Λένιν, αναρωτηθήκαμε αν ποτέ όλοι αυτοί κάθισαν σοβαρά να σκεφτούν αυτό που έγινε στα 1932, όταν ο Μαχάτμα Γκάντι (ο Μεγάλος Γκάντι), μέσα από τη φυλακή όπου έκαμε απεργία (ως τον θάνατο) πείνας, υποχρέωνε τους Ινδούς να ανοίξουν τις πύλες των ναών στους φτωχούς για να έχουν τα απαραίτητα να ζήσουν; Κι όμως δίπλα τους έζησε αυτός ο άνθρωπος, με έμφαση τονίζει ο Ζήσιμος Λορεντζάτος
Πάντως ο μεγάλος Λέσβιος λογοτέχνης, ο Μυριβήλης, στην ωραία του ιστορία «Ο Κατακλυσμός» από το Πράσινο Βιβλίο, έχει δίκιο για τον φοιτητή ήρωά του, που ο καημένος εξ αιτίας τού έρωτά του για μια νεαρή κοπέλα, ένιωσε τύψεις γιατί πρόδωσε της αρχές του κόμματός του. Ιδού το αποτέλεσμα: «Σήκωσε ψηλά τα μάτια γεμάτος αηδία. Οι εικόνες των προφητών [είναι προφανές ότι εδώ εννοεί τον Μαρξ και τον Λένιν] κρεμόνταναι στο τοίχο αξιοθρήνητες, όπως κρέμουνται δυό σφαχτάρια απ’ τα τσιγγέλια του χασάπικου». Ετούτη η ιστορία θυμίζει εκείνα τα κοριτσάκια των διαδρόμων στις Θεολογικές Σχολές, κατά τη δεκαετία του ’80, της περιβόητης οργανωσούλας ΟΡ.Θ.Α., που ενόμιζαν πως αν κάθονταν δίπλα σε ένα αγόρι, θα πρόδιδαν την πίστη τους στον Χριστό.
Την άδικη κριτική για τον αντικομμουνισμό του Μυριβήλη, δεν αξίζει να την λαμβάνουμε σοβαρά υπ’ όψιν. Είναι σαν να ακούμε «πεζούς σκοτεινόμυαλους», όπως έλεγε ο Σολωμός
Κοκόσκα, Ο περιπλανώμενος ιππότης, 1915 Γκουνγκεχάιμ, Νέα Υόρκη. Οι φρικαλεότητες και οι καταστροφές, οι ακρωτηριασμοί, οι τρομερές και αθέραπευτες πληγές της σάρκας και του πνεύματος θα αποτελέσουν μετά τον Ά Παγκόσμιο Πόλεμο το συχνότερο θέμα της κουλτούρας του 20ου αιώνα.
